پسند فرهنگی و مقبولیت عمومی در حکایتی از بوستان سعدی (تحلیلی بر پایۀ نظریۀ تزوتان تودوروف)

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

دوره 13، شماره 47، مرداد 1402، صفحه 58-73   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

لیلا میری¹؛ اصغر دادبه^{* 2}؛ عبدالرضا مدرس زاده³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، ایران.

²استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، ایران

³دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، ایران

چکیده

حکایات بوستان سعدی مانند بسیاری دیگر از حکایت‌های فصلی (اپیزودیک) متون فارسی نقشی تسهیل‌گر برای فهم نظریات عرفانی، اجتماعی و هنری شاعر دارند. در بوستان سعدی و در باب اول حکایتی با عنوان تدبیر در تأخیر سیاست هست. در این حکایت مدلی می‌بینیم که با الگوی پیشنهادی تزوتان تودوروف برای تحلیل داستان منطبق است و می‌توان نتیجة حاصل از آن را به اغلب حکایات بوستان تعمیم داد. تودوروف معتقد است در روایت‌ها ساختاری مشابه وجود دارد که عبارتند از: وضعیت آغازین، ورود عامل برهم‌زنندة تعادل به روایت، برهم‌خوردن تعادل، تلاش برای برقراری تعادل و درنتیجه رسیدن به وضعیت پایدار نهایی که از آن به فصل گذار تعبیر کرده است. در این مقاله که به روش تحلیلی نوشته شده است، کوشش گردیده به این پرسش پاسخ داده شود که بر اساس نظریة تودوروف حل تناقض حاصل از نتیجه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گرایی سعدی در حکایت با واقعیت‌های بیرونی اجتماع چگونه صورت می‌گیرد و حکایت موردبحث را چگونه می‌توان بر اساس الگوی تودوروف تحلیل کرد. نتیجه اینکه سعدی با ایجاد ساختاری منسجم در حکایت مورد نظر توانسته اندیشه‌ها و آرای خود را علی‌رغم تناقض و تضاد با عالم واقع به خواننده بقبولاند و رأی پیروزی را در حکایت به سود کسی که می‌خواهد صادر کند.

کلیدواژه‌ها

تودوروف؛ بوستان سعدی؛ وضعیت پایدار؛ حقیقت‌نمایی فرهنگی؛ حکایت‌پردازی

مراجع

احمدی، بابک (1370). ساختار و تأویل متن. تهران: مرکز

اسکولز، رابرت (1387). عناصر داستان. ترجمه فرزانه طاهری. تهران: مرکز

بارت، رولان (1385). لذت متن. ترجمه پیام یزدانجو. چاپ سوم. تهران: مرکز.

پاینده، حسین (1397). نظریه و نقد ادبی؛ درس‌نامه‌ای میان‌رشته‌ای. جلد اول. تهران: سمت.

تودوروف، تزوتان (1379). بوطیقای ساختارگرا. ترجمة محمد نبوی. تهران: آگه.

جهانبگلو، رامین (1373). خود و دیگری در گفت‌وگو با تزوتان تودوروف. مجلة گفتگو. 2 (6)، 105-89.

دات فایر، داین (1388). فن رمان‌نویسی. ترجمه محمدجواد فیروزی. تهران: نگاه.

دیپل، الیزابت (1389). پیرنگ. ترجمة مسعود جعفری. تهران: مرکز.

زرین‌کوب، عبدالحسین (1369). ارسطو و فن شعر. تهران: امیرکبیر.

سعدی، مصلح بن عبدالله (1369الف). بوستان. به کوشش غلامحسین یوسفی. چاپ چهارم. تهران، خوارزمی.

سعدی، مصلح بن عبدالله (1369ب). گلستان. به کوشش غلامحسین یوسفی. چاپ چهارم. تهران، خوارزمی.

شمیسا، سیروس (1387). انواع ادبی. چاپ سوم. تهران: میترا.

فورستر، ادوارد مورگان (1391). جنبه‌های رمان. ترجمه ابراهیم یونسی. چاپ ششم. تهران: نگاه.

لایون، دیوید (1380). پسامدرنیته. ترجمة محسن حکیمی. تهران: آشیان.

مارتین، والاس (1382). نظریه‌های روایت. ترجمة محمد شهبا. تهران: هرمس.

میرصادقی، جمال (1382). ادبیات داستانی. چاپ چهارم. تهران: سخن.

وحدانی‌فر، امید (1398). بررسی پیرنگ حکایت‌های بوستان سعدی. شعر پژوهی. 11 (39)، 174-153.

وحدانی‌فر، امید؛ صرفی، محمدرضا؛ بصیری، محمدصادق (1396). تحلیل حکایت‌های گلستان و بوستان بر اساس نظریة تودوروف. متن‌شناسی ادب فارسی. 9 (35)، ۶۳-۸۰.

یوسف ‌قنبری، فرزانه؛ حسینی‌ پناه، فرحناز (1395). نقد زیبایی‌‌شناسانۀ ساختار حکایات بوستان با تکیه بر نظریه‌های تودوروف و پراپ. زیبایی‌شناسی ادبی. 7 (29)، 142-125.

وردانک، پیتر (1389). مبانی سبک‌شناسی. ترجمة محمد غفاری. تهران: نی.

یان، مانفرد (1397). روایت شناسی. ترجمة محمد راغب. تهران: ققنوس.

Darby, D. (2001). Form and context: An essay in the history of narratology. Poetics Today 22 (4), 829-852.

Felluga, D. (2009). Modules on Brooks: On Plotting. Introductory Guide to Critical Theory. Date of last update, 22 Oct 2009.

Groden, M; Kreiswirth, M. &Szeman, I. (2005). The Johns Hopkins Guide to Literary Theory and Criticism. 2nd Edition. United States: Johns Hopkins University Press.