بررسی نقش ساختار و محتوای گفت وگو در داستان سیاوش

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 58، دی 1402، صفحه 501-524   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2023.1972815.2638

نویسندگان

الهام آزاده رنجبر¹؛ حسین بیات^{* 2}؛ ناصرقلی سارلی³؛ بهادر باقری³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

³دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

چکیده

موضوع مقالۀ حاضر، بررسی و تحلیل عنصر داستانی گفت­ وگو، در داستان سیاوش است. این داستان با گفت ­وگوی طوس و گیو که مادر سیاوش را یافته­ اند، آغاز می‌شود و با گفت­ وگوی سیاوش با پیلسم برادر پیران که از او می‌خواهد پیامش را به پیران رساند، پایان می‌پذیرد. بنابراین داستان سیاوش اساساً گفت و گو محور است و تمام اطلاعاتی که قرار است داستان در اختیار خواننده بگذارد، از طریق گفت و گو به وی انتقال می‌یابد، گذشته از این گفت­ وگو، در پیوند با عنصرهای دیگر داستان، کارکردهای متفاوت خود را آشکار می‌کند. فردوسی با بهره­ گیری از آن، شخصیت‌های داستان را توصیف و معرفی می‌کند. کنش‌های داستانی و درگیری‌ها و کشمکش‌ها را نشان می‌دهد، اندیشه‌های آرمانگرایانۀ خویش را به گونه­ ای غیر مستقیم در اختیار مخاطب می‌گذارد. پدیده‌های ذهنی را عینی می‌کند، به مسالۀ روان­شناختی پیوند ذهنی و زبان اشاره کرده، در عمل نشان می‌دهد که در بررسی داستان نمی‌توان و نباید کارکردهای گفت و گو را از قلم انداخت. داده‌های این پژوهش از رهگذر مطالعات کتاب خانه­ ای فراهم آمده و پس از دسته­ بندی با بهره­ گیری از روش تحلیلی توصیف شده است. این پژوهش بیش از هر چیز نشان می‌دهد که فردوسی، در جایگاه داستان سرا، نه تنها عناصر داستان را می‌شناسد، بلکه بیش از آن از نحوه کارکرد آن‌ها آگاهی دارد.

کلیدواژه‌ها

فردوسی؛ داستان؛ سیاوش؛ شخصیت؛ گفت وگو

مراجع

کتاب‌ها اخوت، احمد (1371) دستور زبان داستان، اصفهان: نشر فردا. بیشاب، لئونارد (1374) درس‌هایی دربارۀ داستان نویسی، مترجم محسن سلیمانی، تهران: نشر ذال. پروست، گری (1370) راز گفت‌وگوی‌های قومی، مترجم محسن سلیمانی، تهران: امیرکبیر. پرین، لارنس (1393) ادبیات، جلد دوم شعر، مترجم علیرضا فرح بخش، تهران: رهنما. جهانبگلو، رامین (1385) در جست‌وجوی امر قدسی (گفت‌وگوی رامین جهانبگلو با سید حسن نصر)، مترجم سید مصطفی شهر آیینی، تهران: نشر نی. چمبرز، دیویی (1375) قصه‌گویی و نمایش خلاق، مترجم ثریا قزل ایاغ، تهران: مرکز نشر دانشگاهی. حمیدیان، سعید (1372) درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، تهران: نشر مرکز. خالقی مطلق، جلال (1381) سخن‌های دیرینه، تهران: نشر افکار. خسروی، ابوتراب (1388) حاشیه‌ای بر مبانی داستان، تهران: نشر ثالث. داد، سیما (1371) فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید. ریاحی، محمد امین (1367) فردوسی، تهران: طرح نو. ژپ لینت (1390) رساله‌ای در باب گوته‌شناسی روایت، نقطه دید، مترجمان علی عباسی، نصرت حجازی، تهران: علمی‌وفرهنگی. سرامی، قدمعلی (1368) از رنگ گل تا رنج خار، تهران: علمی‌و فرهنگی. سلیمانی، محسن (مترجم) (1388) تأملی دیگر در باب داستان، تهران: حوزۀ هنری. سمیعی، احمد (1390) عناصر تراژدی در داستان سیاوش، (مجموعه مقالات کاخ بلند هزارساله)، تهران: فرهنگستان، چاپ شده در کاخ بلند هزارساله. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1387) صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه. عبادیان، محمود (1369) فردوسی، سنت و نوآوری در حماسه‌سرایی، الیگودرز: انتشارات گُهر. فردوسی، ابوالقاسم (1384) شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، جلد 3، تهران: قطره. فیضی، کریم (1390) مستی و هستی، تهران: اطلاعات. کالر، جاناتان (1382) نظریۀ ادبی، مترجم فرزانه طاهری، تهران: مرکز. مستور، مصطفی (1379) مبانی داستان کوتاه، تهران: مرکز. مسکوب، شاهرخ (ویراستار) (1374) تن پهلوانان و روان خردمند(مقاله عناصر درام در برخی داستان‌های شاهنامه) از خالقی مطلق. تهران: طرح نو. مکاریک، ایرناریما (1384) دانش‌نامۀ نظریه‌های ادبی معاصر، مترجمان مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگاه. مؤتمن، زین العابدین (1364) شعر و ادب فارسی، تهران: انتشارات زرین. میرصادقی، جمال (1367) عناصر داستان، تهران: شفا. میرصادقی، جمال (1376) ادبیات داستانی، تهران: سخن. میرصادقی، جمال و ذوالقدر، میمنت (1377) واژه‌نامه هنر داستان‌نویسی، تهران: مهناز. وبستر، راجر (1382) پیش درآمدی بر مطالعۀ نظریۀ ادبی، تهران: نشر روزنگار. یونسی، ابراهیم (1365) هنر داستان‌نویسی، تهران: سهروردی.