تحلیل معنا در قالیچه ی سجاده ای باغیِ موجود در آستان قدس رضوی بر اساس رویکرد آیکونوگرافیک امیل مال

بنیان های حکمی-فلسفی هنر ایرانی

دوره 2، شماره 1 - شماره پیاپی 3، خرداد 1402، صفحه 80-91   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30486/pia.2023.1974433.1021

نویسنده

ساحل عرفان منش^*

استادیار گروه صنایع دستی ، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

چکیده

قالیچه‌های باغی از گونه قالیچه‌هایی است که در اواخر دوره صفویه رایج می‌شود. یکی از نمونه‌های شاخص در این گونه، قالیچه‌ای است که در موزه‌ی آستان قدس نگهداری می‌شود. از ویژگیهای این قالیچه که کارکرد سجاده، به آن می‌دهد، بیان ذکر سجده در پیشانی محراب است. نقوش استفاده شده در این قالیچه‌ها، علاوه بر محراب و ذکری در پیشانی محراب، پرندگانی درحال پرواز و سیزده ماهی در درون محراب است. از آنجا که در سجاده‌ی نماز کمتر از نقوش جانوران استفاده شده است؛ بنابراین با توجه به کارکرد عبادی بودن قالیچه و هدف پژوهش که تبیین معنا در قالیچه با توجه به کارکرد آن است، سوال این است چه ارتباطی میان این نقوش و کارکرد آن وجود دارد؟ روش پژوهش توصیفی-تحلیی و شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای است. از آنجا که برای رسیدن به پاسخ مناسب، نیاز به شناخت آیکون‌ها و رمزگان نهفته در آنهاست؛ لذا از روش آیکونوگرافی امیل مال برای تجزیه و تحلیل قالیچه استفاده شده است. یافته‌های پژوهش نشان داد که که نشانگان دیداری عروج و تعالی ایرانی و نشانگان کلامی تعالی اسلامی را مد نظر قرار می‌دهد؛ لذا از همنشینی متن کلامی و بصری، متن جدیدی خلق می‌گردد که به تعالی اسلامی- ایرانی تأکید دارد

کلیدواژه‌ها

آستان قدس رضوی؛ آیکونوگرافیک؛ امیل مال؛ چهارباغ؛ قالیچه سجاده‌ای

مراجع

آریان ­پور، علی­رضا؛(1365)، پژوهشی در شناخت باغ­های ایرانی، تهران، فرهنگسرا.

آموزگار، ژاله و تفضلی، احمد؛(1370)، اسطوره زندگی زرتشت، تهران:کتابسرای بابل.

بهار، مهرداد؛ (1391)،پژوهشی در اساطیر ایران، چاپ نهم، تهران: آگه.

بی­نام؛ (1366) گزیده­های زاداسپرم ، ترجمه راشد محصل، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

پورداوود، ابراهیم؛(1377)، یشت­ها، جلد اول، تهران: اساطیر.

تمیم­ داری، احمد؛ (1372)، عرفان و ادب در عصر صفوی، ج1، تهران: حکمت.

جوادی آملی، عبدالله؛ (1386)، رازهای نماز، ترجمه­ی علی­ زمانی ­قمشه­ ای، قم: اسراء.

حامی، احمد؛ (2535)، بغ­ مهر نگهبان پیمان پشتیبان جنگیان، راستگویان، و درستکاران، تهران: مؤلف.

حسامی، وحیده و بابرکت، سمیرا (1396)، مطالعه نماد ماهی و کاربرد فرم آن در قالی­ های صفوی و قاجار، نگارینه هنر اسلامی، شماره چهاردهم. 47-62.

خاوری، اسدالله؛(1395)، ذهبیه(تصوف علمی-آثار ادبی)، جلد اول، تهران: دانشگاه تهران.

دانش ­دوست، یعقوب؛(1369)، «باغ ایرانی»، فصل­نامه اثر، شماره 18-19، زمستان، 214-224.

دوستخواه، جلیل؛(1385)، اوستا: گزارش و پژوهش، جلد اول و دوم، تهران: مروارید.

رضی، هاشم؛(1384)، جشن­های آب: نوروز، سوابق تاریخی تا امروز، جشن تیرگان و آب ­پاشان، آبریزگان، چاپ سوم، تهران: بهجت.

زرین ­کوب، عبدالحسین؛(1379)، جستجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر.

سبزواری، ملاهادی؛(1374)، شرح مثنوی مولوی، با تصحیح مصطفی بروجردی، ج1، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

سجادی، جعفر؛(1383)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چاپ هفتم، تهران: طهوری.

سمندری، مهدی؛(1390)، اسرارالصلاه یا معراج عشق، با مقدمه آیه الله حسن­ زاده آملی، چاپ ششم، قم: دفتر تبلیغات حوزه علمیه.

شایگان، داریوش؛(1383)، بت­های ذهنی و خاطره ازلی، تهران: امیرکبیر.

شایگان، داریوش ؛(1371)، هانری کربن آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی، ترجمه باقر پرهام، تهران: آگه.

صباحی، سید طاهر؛ (1398)،کرمان: پنج قرن قالی­بافی در کرمان، تهران: خانه فرهنگ و هنر گویا.

صباغ ­پور، طیبه و شایسته فر، مهناز (1388)، تأویل و تفسیر معانی نمادین نقش­ مایه ­ماهی در قالی­ های دوره صفویه با نظر به مثنوی معنوی مولانا، گلجام، شماره12، 31-54.

طباطبایی، محمدحسین؛(1374)، تفسیرالمیزان، ترجمه محمد باقر موسوی همدانی،20 جلد، قم: اسلامی.

عوض­ پور، بهروز(1396)، درآمدی بر آیکونولوژی، تهران: انتشارات کتاب­ سآرایی.

فرنبغ دادگی؛(1385)، بندهش، ترجمه مهرداد بهار، چاپ سوم، تهران: توس.

مقدم، محمد؛ (1385)، جستار درباره مهر و ناهید، محمد مقدم، چاپ دوم، تهران: هیرمند.

نامورمطلق، بهمن؛ (1390)، پیشینه تحلیلی آیکونوگرافی از سزار ریپا تا امیل مال، نقدنامه هنر. 1(1)، زمستان، 65-81.

یاحقی، محمدجعفر؛ (1386)، فرهنگ اساطیر و داستان­ واره­ ها در ادبیات فارسی، تهران: انتشارات فرهنگ معاصر.

یاوری، حسین و شیرازی، علی اصغر و اکبری، مهدیه؛ (1394)، بررسی فرش ­های دوره صفویه و قاجار، تهران: سایه ­بان هنر.

Colombier, Pierre du;(1964), “La Methode iconologique”. Journal de savants. N3. Pp235-240.

Frances, Michael ;(1999), “Some Wool Pile Persian-Design Niche Rugs”, International Conference on Oriental Carpet Danville, California, (volume5) part2, pp36-75.

Male,Emil,(1932), LĽ art religieux du XIII siècle en france, Paris.

Male, Emile, (1972), The Gothic Image (Religious Atr in France of the Thirteen Century). translated by Dora Nussey. Harpar & Row, New York.