تحلیل و تطبیق طرح داستانی «بیژن و منیژه» فردوسی و «مم و زین» احمد خانی

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

دوره 13، شماره 47، مرداد 1402، صفحه 24-42   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

ادریس قویطاسی¹؛ برات محمدی^{* 2}

¹دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران.

²استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران.

چکیده

داستان بیژن و منیژه از معدود داستان‌های عاشقانة فردوسی در شاهنامه است و در زمرۀ داستان‌هایی محسوب می‌شود که فردوسی آن را در ایام جوانی خود سروده است. «مم و زین» نیز یکی از عاشقانه‌های زبان کُردی است که سالیانی متمادی ورد زبان بیت‌خوانان بوده است، تا این که احمد خانی شاعر پرآوازه کُرد آن را در قالب مثنوی به نظم کشید. هدف اصلی این مقاله بررسی طرح داستانی «بیژن و منیژة» فردوسی و «مم و زین» احمد خانی است. روش تحقیق به صورت توصیفی – تحلیلی است. در هر دو داستان طرح از جوانب مختلف قابل بررسی است. حوادث هر دو داستان به صورت یکنواخت و زنجیروار بر اساس رابطۀ علی و معلولی پیش می‌رود. عناصر سازندۀ طرح به ترتیب و منظم رعایت شده و حوادث متافیزیکی در داستان که بر صحیح بودن شکل طرح خدشه وارد می‌کند با منطق حاکم بر قصه‌های قدیمی قابل توجیه است. طرح در داستان «بیژن و منیژه» و «مم و زین» بسیار شبیه هم بوده و همۀ عناصر از جمله: گره افکنی، کشمکش، بحران، تعلیق و نقطة اوج، طبق اصول داستان نویسی رعایت شده است.

کلیدواژه‌ها

حافظ؛ انواع باده؛ عرفانی؛ کنایی؛ شراب غرور؛ بادة حضور

مراجع

احمدی، جمال (1399). بررسی دیدگاه‌های عرفانی احمد خانی در منظومة "مم و زین" در باب عشق. عرفان اسلامی. 17 (66)، 212- 192.

احمدی، جمال؛ برومندی، آرزو (1398). ریخت‌شناسی "مم و زین" اثر احمد خانی بر اساس نظریۀ پراپ. پژوهشنامۀ ادبیات کردی، 5 (2)، 76-57.

اخوت، احمد (1371). دستور زبان داستان. اصفهان: نشر فردا.

حداد، حسین (1392). زیر و بم داستان. تهران: ستارۀ سبز.

حمیدیان، سعید (1383). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی. تهران: ناهید.

خانی، احمد (1394). مم و زین. ترجمۀ هه ژار. سنندج: کانی کتیب.

ذوالفقاری، محسن (1377). اصول و شیوه‌های نقد ادبی. اراک: کتیبه.

رحمانی، عبدالخالق (1396). مم و زین فارسی. سقز: انتشارات بیریار.

شریفی، محمد؛ جعفری، رضا (1387). فرهنگ ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ شعر نو و انتشارات امین.

شکری رشید، جیهاد (۱۳۹۹). بررسی مؤلفه‌های الگوی تراژدی ارسطو در روایت "مم و زین". رخسار زبان. 4 (۱۲)، 40-18.

شکری رشید، جیهاد (1400). تحلیل روایت "مم و زین" بر اساس نظریۀ فرایند یونگ. مطالعات نقد زبانی و ادبی. 5 (18)، 26-5.

شمیسا، سیروس (1374). انواع ادبی. تهران: فردوس.

طایفی، شیرزاد؛ رحیمی، محسن (1396). جستاری در اساطیر منظومة کردی "مم و زین". پژوهش‌نامه ادبیات کردی. 3 (1)، 74-51.

علی‌پور، پوران (1396). نشانه‌شناسی تقابل‌های ساختاری داستان بیژن و منیژه. فنون ادبی. 9 (4)، 64-57.

فردوسی، ابوالقاسم (1387). شاهنامه بر پایۀ چاپ مسکو. جلد اول. چاپ چهارم. تهران: هرمس.

فورستر، ادوارد مورگان (1384). جنبه‌های رمان. ترجمۀ ابراهیم یونسی. چاپ پنجم. تهران: نگاه.

فولادی، محمد؛ رحمانی، مریم (1397). بررسی و نقد داستان بیژن و منیژه بر اساس کهن الگوی سفر قهرمان جوزف کمبل. پژوهش‌های دستوری و بلاغی. 8 (13). 107-87.

مالمیر، تیمور؛ حسین پناهی، فردین (1391). بررسی ساختاری داستان بیژن و منیژه. متن‌پژوهی ادبی. 16 (53)، 132-109.

مستور، مصطفی (1391). مبانی داستان کوتاه. چاپ سوم. تهران: نشر مرکز.

مسکوب، شاهرخ (1374). تن پهلوان و روان خردمند. تهران: طرح نو.

مک‌کی، رابرت (1388). ساختار، سبک و اصول فیلم‌نامه نویسی. ترجمۀ محمد گذرآبادی. چاپ چهارم. تهران: هرمس.

میرصادقی، جمال (1386). عناصر داستان. تهران: شفا.

مینورسکی، ولادیمیر (1378). کرد، تاریخ، زبان و فرهنگ. ترجمۀ محمد‌رئوف یوسفی‌نژاد. تهران: سهیل.

یونسی، ابراهیم (1388). هنر داستان‌نویسی. چاپ دهم. تهران: انتشارات نگاه.