بررسی سبک‎شناسی لایه‎ای اشعار سلمان هراتی

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 20، شماره 60، شهریور 1402، صفحه 53-78   

نوع مقاله: مقاله علمی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/bahar.2023.706124

نویسندگان

فریبا مرندی¹؛ فرهاد فلاحت خواه^{* 2}؛ لیلا عدل پرور³

¹دانشجوی دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی، واحد خوی، دانشگاه آازد اسلامی، خوی، ایران

²گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران

³گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران.

چکیده

سبک هر شاعری آیینة تمام‎نمای ذهن و زبان اوست، به طوری که از طریق بررسی و تحلیل مختصّات و تمایزات زبانی و فکری هر شاعری، می‌توان جایگاه فکر، زبان و بیان خاص او را در مقایسه با شاعران و سبک‌های مختلف دیگر مکشوف گردانید. بر این اساس، مقاله حاضر قصد دارد با بررسی و تحلیل لایه‌های نهان و آشکار زبان و بیان سلمان هراتی، از شاعران ادب پایداری و انقلابی شعر حاضر، تمایزات خاص سبکی او را از نظر آوایی، واژگانی، نحوی، بلاغی و ایدئولوژیک (فکری) تبیین نماید تا جایگاه او را در حیطۀ آفرینش سبک خاصی در ادب پایداری و یا سهم او را در تکمیل سبک‌های ادبی موجود در این عرصه، نشان دهد. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که اشعار هراتی در بعد آوایی و واژگانی شامل هنرهایی چون واج آرایی، تناسب، تکرار، کاربرد واژگان عینی، ذهنی و نشان‌دار و ترکیب و تلفیق آنهاست که همگی در تقویت غنای موسیقایی شعر و بالا بردن تأثیر سخن وایجاد سهولت در جایگیری و انتقال اندیشۀ اشعار او نقش بسزایی دارند. ازنظر نحوی، هراتی با توسل به کیفیّت همنشینی واژگان در جمله و چینش و انتخاب واژگان و ایجاد روابط همپایگی و وابستگی بین جملات ،اقدام به تبیین کیفیات روحی وذهنی خود در قالب اندیشه برجسته نموده است. هراتی با استفاده از کاربرد جملات بلند و کوتاه، آنهم به تناسب فضای حاکم بر شعر، باعث ایجاد آهنگ و سبکی آرام و قابل تأمل و زمانی هم تند و با شتاب، موجب جلب نظر و تفکّر و تأمل خواننده می‌گردد. در بعد بلاغی هم، او با استعانت از شگردهای مختلف بلاغی از قبیل استعاره، تشبیه، تشخیص، حس‌آمیزی آنهم با سبکی اندیشه‌مدار که بیشتر به منظور برجسته‌سازی و انتقال اندیشه حاکم بر شعر، مورد استفاده قرار می‌گیرند، اقدام به پردازش ادبیّات شعرش می‌کند که خود از مهم‌ّترین عوامل سبک ساز در شعر اوست، و در بعد ایدئولوژیک هم، همانطوری که در مباحث قبلی هم به اندیشه مداری شعر سلمان اشاره کردیم، او تحت تأثیر تمام سطوح سبکی مذکور، اعتقاد و اندیشه درونی خود را با مهارت خاصی در تاروپود کلام خود می‌تند و ارتباطی استوار میان روساخت شعر و ژرف ساخت آن ایجاد می‌کند. به گونه‌ای که با بررسی و تحلیل واژگان، آواها و همۀ عناصر شعری می‌توان به سهولت به ایدئولوژی و اندیشۀ او و یا از طریق تفکّر و تعقّل در اندیشۀ شعری و اعتقاد درونی و مقدر در شعر او، به سادگی به کلمات و جملات و ارتباط نحوی و بلاغی آنها دست یافت.

کلیدواژه‌ها

سلمان هراتی؛ سبک‌شناسی لایه‌ای؛ زبانی؛ آوایی؛ نحوی؛ بلاغی

سایر فایل های مرتبط با مقاله

تقدیر و تشکر سازمان مرکزی از فصلنامه بهارستان سخن =25 مرداد .pdf

تقدیر و تشکر آقای دکتر حداد عادل از فصلنامه بهارستان سخن =.jpg

مراجع

1.  احمدی، بابک، (1386)، ساختار و تأویل، تهران: نشر مرکز، چاپ نهم.
2.  انوشه، حسین، (1376)، فرهنگ‎نامه ادب فارسی، تهران: سازمان متن چاپ و انتشارات، چاپ اوّل.
3.  پورنامداریان، تقی، (1381)، سفر در مه، تهران: نگاه.
4.  رستگار فسایی، منصور، (1372)، انواع شعر فارسی، شیراز: نوید، چاپ اوّل.
5.  روحانی، رضا و منصوری، احمدرضا، (1386)، «غزل روایی و خاستگاه آن در شعر فارسی»، نشریة پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارة 8 ، صص: 121 –
6.  زرّین کوب، عبدالحسین، (1379)، شعر بی‌دروغ شعر بی‌نقاب، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ هشتم.
7.  سلاجقه، پروین، (1378)، امیرزاده کاشی‌ها (نقد شعر معاصر) احمد شاملو، تهران: مروارید، چاپ دوم.
8.  شفیعی کدکنی، محمّدرضا، (1387)، ادوار شعر فارسی (از مشروطیّت تا سقوط سلطنت)، تهران: سخن، چاپ پنجم.
9. _____________، (1391)، رستاخیز کلمات: درس گفتارهایی در بارة نظریّة ادبی صورتگران روس، تهران: سخن، چاپ سوم.
10. _____________، (1350)، صورخیال در شعر فارسی، تهران: فاروس ایران.
11.  شمیسا، سیروس، (1388)، کلیّات سبک‎شناسی، تهران: میترا، چاپ سوم.
12. __________ ، (1383)،  نقد ادبی، تهران: فردوس، چاپ چهارم.
13. __________ ، (1383)، نگاهی تازه به بدیع، تهران: میترا، چاپ 1.
14.  عمران‌پور، محمّدرضا، (1386)، «کارکردهای هنری قید در اشعار شاملو»، فصل‎نامه پژوهش‎های ادبی،  سال پنجم، شمارة 18، صص: 102 – 77
15.  فتوحی، محمود، (1391)، سبک‎شناسی (نظریّه‎ها، رودیکردها و روش‎ها)، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ اوّل.
16.  لونگینوس، (1379)، در باب شکوه سخن، ترجمة رضا سیّدحسینی، تهران: نگاه.
17.  ماهیار، عبّاس، (1382)، عروض فارسی، شیوه‎ای نو برای آموزش عروض و قافیه، تهران: قطره، چاپ ششم.
18.  مظفّری، علیرضا، (1381)، خیل خیال، ارومیه: دانشگاه ارومیه.
19.  هراتی، سلمان، (1365)، مجموعه کامل شعرهای سلمان هراتی، تهران: دفتر شعر جوان.