مبانی علم حضوری نفس در آثار سهروردی(تناقض یا سیر استکمالی یا تعمد)

 پژوهشهای معرفت شناختی

دوره 12، شماره 25، شهریور 1402، صفحه 63-85   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سمیه احمدی¹؛ عزیزاله افشار کرمانی^{* 2}

¹فلسفه و کلام اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²گروه فلسفه و کلام اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

علم حضوری نفس در آثار سهروردی، در نظر اول، دچار تناقضی بین مبانی مشایی و اشراقی است که برخی با توجه به سیر استکمال فکری شیخ اشراق تناقض را به آن ارجاع داده‌اند، ولی تعمد در بیان این مبانی دوگانه هم دور از ذهن نیست. پس باید بررسی شود که؛ چرا و به چه هدفی سهروردی به عنوان حکیم اشراقی از مبانی مشائیان در آثار خود بهره برده است؟ این مقاله به روش تحلیلی مبانی شیخ اشراق در علم حضوری نفس در آثار فلسفی، منطقی و آثار داستانی ایشان را بررسی می‌کند و با بیان برخی کاستی‌های مبانی در برخی ادراکات، به این فرضیه می‌‌پردازد که در آثار سهروردی گرچه تناقض مشاهده می‌شود و سیر استکمال فکری ایشان هم در این امر دخیل بوده است ولی به دلیل هدفی خاص، تعمدی بودن این مسأله هم قابل اثبات است.

کلیدواژه‌ها

مبانی علم حضوری؛ شیخ اشراق؛ علم النفس؛ ادراک؛ اضافه‌ی اشراقی

مراجع

ابن سینا. (۱۴۰۰). رسائل ابن سینا، ج ۱–1. قم، بیدار.

‏‫امین رضوی، مهدی. (۱۳۷۷). سهروردی و مکتب اشراق. ترجمه‌ی مجدالدین کیوانی. تهران، نشر مرکز.

‏‫پورحسن، قاسم؛ و آقائی، ملیحه. (۱۳۹۳). وجود نفس و سیر و غایت استکمال آن با تأکید بر آثار رمزی سهروردی. پژوهش های هستی شناختی، ( 5 بهار و تابستان) ، 23-48.

‏‫دادجو، ابراهیم. (۱۳۹۳). علم حضوری و شهود. تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

‏‫داوری اردکانی، رضا. (۱۳۸۹). ما و تاریخ فلسفه اسلامی. تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

‏‫رحمتی، ان شاءالله. (۱۳۹۲). کیمیای خرد جستارهایی در زمینه دین و اخلاق. تهران، سوفیا.

‏‫سجادی، جعفر. (۱۳۹۰). ترجمه حکمت الاشراق تألیف شهاب الدین یحیی سهروردی. تهران، موسسه انتشارات دانشگاه تهران.

‏‫سهروردی، شهاب الدین یحیی. (۱۳۹۶). مجموعه مصنفات شیخ اشراق مشتمل بر الهیات کتاب التلویحات و کتاب المقاومات و کتاب المشارع و المطارحات. تصحیح هنری کربن، ج 1. تهران، انجمن فلسفه ایران.

‏‫همو. (۱۳۹۷الف‌). مجموعه مصنفات شیخ اشراق مشتمل بر کتاب حکمت الاشراق، رساله فی اعتقاد الحکماء، قصه الغربه الغربیه. تصحیح هنری کربن، ج 2. تهران، انجمن فلسفه ایران.

همو. (۱۳۹۷ب‌). مجموعه مصنفات شیخ اشراق مشتمل بر مجموعه‌ی آثار فارسی شیخ اشراق. تصحیح سیدحسین نصر و هنری کربن، ج 3. تهران، انجمن فلسفه ایران.

‏‫شهرزوری. (۱۳۸۳). الشجره الالهیه. تهران، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.

همو، شمس الدین محمد. (۱۳۷۲). شرح حکمت الاشراق. تصحیح حسین ضیایی تربتی، ج ۱–یک جلدی. تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).

شیرازی (ملاصدرا)، صدرالدین محمد. (۱۳۸۳). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه به ضمیمه تعلیقات سبزواری. تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.

همو. (۱۳۹۲). حکمت الاشراق: منطق/ سهروردی؛ با شرح قطب الدین شیرازی. تصحیح نجفقلی حبیبی. تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.

‏‫طوسی، نصیرالدین. (۱۳۷۵). شرح الاشارات و التنبیهات للمحقق طوسی. قم، البلاغه.

‏‫غفاری، سید محمد خالد. (۱۳۸۹). نوجویی در فلسفه‌ی سهروردی و گوناگونی تعریف علم در آثار او. پژوهشنامه زبان و ادب فارسی (گوهر گویا)، (سال چهارم، شماره اول، پیاپی 13، بهار) ، 69-92.

‫کربن، هانری. (۱۳۹۲). ابن سینا و تمثیل عرفانی. ترجمه‌ی ان شاء الله رحمتی. تهران، سوفیا، بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا.

همو. (۱۳۸۴). تخیل خلاق در عرفان ابن عربی. ترجمه‌ی ان شاءالله رحمتی. تهران، نشر جامی.

‏‫ همو. (۱۳۸۲). روابط حکمت اشراق و فلسفه ایران باستان. ترجمه‌ی عبدالمحمد روح بخشان. تهران، آموزگار خرد.

‏‫ همو. (۱۳۸۸). تاریخ فلسفه اسلامی. ترجمه‌ی سیدجواد طباطبایی. تهران، کویر،انجمن ایرانشناسی فرانسه.

‏‫مصباح، محمدتقی. (۱۳۸۶). آموزش فلسفه، ج ۱–2. تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل. (نشر اثر اصلی ۱۳۷۸)

‏‫‏‫نوربخش، سیما سادات. (۱۳۸۸). مبانی معرفت شناسی حکمت اشراق سهروردی. حکمت و فلسفه، ( شماره اول بهار) ، 31-47.

‏‫واحدی، بهجت. (۱۳۹۲). هستی و چیستی تعریف: نظریه تعریف و تطورات آن به ضمیمه ترجمه مشرع ثانی مطارحات. تهران، کلک سیمین.