«بررسی دیدگاه ملاصدرا در باب اختیار و ضرورت علی»

 پژوهشهای معرفت شناختی

دوره 12، شماره 25، شهریور 1402، صفحه 241-268   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

کیقباد دانشیان کنانلو^{* 1}؛ ابراهیم آقازاده²؛ توکل کوهی گیلو³

¹دانشجوی دکتری فلسفه و کلام، گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشکده حقوق و الهیات، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران

²استادیار، گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشکده حقوق و الهیات، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران

³استادیار، گروه معارف اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهر، اهر، ایران

چکیده

اختیار و نسبت آن با قاعده فلسفی ضرورت علی و معلولی از مهم ترین موضوعات چالش برانگیز میان فلاسفه و متکلمان اسلامی است در این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی و براساس مستندات کتابخانه ای برآنیم تا به این سوال مهم پاسخ دهیم که دیدگاه ملاصدرا و نوآوری او در باب اختیار و ضرورت علی چیست. نگارنده با دقت نظر در آثار ملاصدرا به این نتیجه رسیده است که او با تکیه بر آراء عرفانی (وحدت شخصی وجود از راه برگرداندن علیت به تشاُن) به صورت منظم و منسجم به این بحث پرداخته و اختیار آدمی را تجلی اراده الهی دانسته و منطبق با آموزه های اسلامی بر مبنای اصول وجودشناختی رابطه اختیار و ضرورت علی و معلولی را به گونه ای تبیین می کند که نه تنها منافی اختیار نیست بلکه موید آن نیز هست  و همچنین صدرا به نقش و اهمیت علم و اراده تحت عنوان معیارهای اصلی فعل اختیاری و سازنده مفهوم اختیار تاکید کرده و به مبادی آن به همراه آنها عناصر شوق و قدرت را نیز افزوده است.

کلیدواژه‌ها

اختیار؛ اراده؛ ضرورت علی؛ ملاصدرا؛ علیت

مراجع

جوهری، اسماعیل. (1404). الصحاح تاج اللغه، دارالعلم للمائین، بیروت.

جوادی آملی، عبدالله. (1383). علی بن موسی الرضا و الفلسفه الاهیه، زینب کربلایی، قم، اسراء.

حلی، حسن بن یوسف، باب هادی عشر، شرح مقداد فاضل؛ قم، مصطفوی، بی‌تا.

زنوزی، ملاعبدالله. (بی‌تا). لمعات الهیه، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

سبزواری، ملا هادی. (1367). غررالفرائد، تهران، حکمت.

شکر، عبدالعلی. (1389). وجود رابط و مستقل در حکمت متعالیه، قم، بوستان کتاب .

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. (1366). تفسیر القرآن الکریم، جلدهای 1 و 3، قم، بیدار.

همو. (1981). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، ج 1 و 2 و 3 و 6، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی.

همو. (1381). المبدا و المعاد، تصحیح محمد زیبایی و جعفر شاه نظری، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، ج 1.

همو. (1368). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، قم، مکتبه المصطفوی.

همو. (1366). شرح اصول کافی، ج1 و 4، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

همو. (1360). الشواهد الربوبیه فی المناهج الملوکیه، مشهد، المرکز المجامع النشر، موسسه التاریخ العربی .

صدرالدین شیرازی. (1376). رساله المشاعر، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران، امیرکبیر.

همو. (1363). المشاعر، تهران، طهوری‌نیا.

همو. (1422). شرح الهدایه الاثیریه، تصحیح مصطفی فولادکار، بیروت، التاریخ العربی.

همو.(1354). المبدا المعاد، تصحیح جلال الدین آشتیانی، تهران، انجمن حکمت و فلسفه.

همو. (1360). رسائل آخونده، قم، مصطفوی .

همو. (1419 ق). مفاتیح الغیب، تعلیقات مولاعلی نوری، مقدمه محمد خواجوی، موسسه التاریخ العربی، بیروت.

همو. (1366). الشواهد الربوبیه، ترجمه و تفسیر جواد مصلح، انتشارات سروش، تهران.

همو. (1378). اجوبه المسائل، تصحیح و تحقیق دکتر عبدالله شکیبا، انتشارات بنیاد حکمت اسلامی، تهران، صدرا.

همو. (1422 ق). مجموعه رسائل فلسفیه، دارالاحیاء التراث العربی، بیروت.

همو. (1420 ق). العرشیه، تصحیح و تعلیق فاتن محمد اللبون فولادکار، موسسه التاریخ العربی، بیروت، لبنان.

همو. (1981). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، ج6، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، ج3 .

همو. (1423ق). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه، الاربعه، تعلیقه سید محمد حسین طباطبایی، بیروت، دارالاحیا التراث العربی.

طباطبایی، محمدحسین. (1388). بدایه الحکمه، ترجمه و شرح علی شیروانی، ناشر بوستان کتاب، قم.

همو. (1370).  نهایه الحکمه، ترجمه مهدی تدین، مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول 1370 و چاپ دوم 1373.

همو. (1389)، نهایه الحکمه، ترجمه علی شیروانی، ناشر بوستان، قم، جامعه مدرسین.

همو. (1382). نهایه الحکمه، تصحیح و تعلیق غلامرضا فیاضی، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

صدر، محمدباقر. (1417). مباحث الدلیل اللفظی، قم، مرکز الغدیرللدراسات الاسلامیه .

طوسی، نصیرالدین. (1405ق). نقد المحصل، بیروت، دارالاضوا.

همو. (1403 ه). شرح الاشارات و التبیهات، تهران، دفتر نشر کتاب، چاپ دوم.

فیاضی، غلامرضا. (1380). نهایه الحکمه، ج3، قم، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

لاهیجی، محمدجعفر. (1386). شرح رساله المشاعر، قم، بوستان کتاب.

مطهری، مرتضی. (1380). مجموعه آثار، جلد 6، قم: صدرا.

مصلح، جواد. (1353). فلسفه عالی یا حکمت صدرالمتالهین، تهران، دانشگاه تهران.

مصباح یزدی، محمدتقی. (1391). آموزش فلسفه، جلد دوم، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، چاپ دوازدهم.

نیشابوری، قطب‌الدین. (1414). الحدود، به کوشش محمد یزدی، قم.