مردم نگاری مناسک تاسوعا و عاشورا در روستای دلویی بر اساس نظریه تحلیل نمایشی گافمن

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

دوره 18، شماره 56، آبان 1402

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسندگان

فاطمه صدرنبوی^{* 1}؛ منیره مهدی‌زاده²؛ حسین محمدیان‌دلویی³

¹استادیار، گروه علوم اجتماعی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

²کارشناسی ارشد، رشته علوم اجتماعی، پژوهشگری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

³کارشناسی ارشد، رشته علوم اجتماعی، جامعه شناسی، واحد قوچان، دانشگاه آزاد اسلامی، قوچان، ایران

چکیده

مطالعه حاضر به تحلیل مناسک تاسوعا و عاشورا در روستای دلویی پرداخته است. هدف از این پژوهش درک معانی کنش‌های کنشگران در مناسک مذهبی بوده و هم چنین سعی برآن بوده تا واقعیت‌های پنهان ورای نمودهای ظاهری کنشگران کشف شود. همچنین با رویکردی اتنومتدلوژی و در سطحی خرد به تحلیل پدیده محرم پرداخته شده است. تکنیک جمع‌آوری اطلاعات مطالعات کتابخانه‌ای، مصاحبه‌های عمیق و مشاهده همراه با مشارکت بوده. نمونه‌گیری هدفمند انجام شده و بمنظور پایایی و روایی برای هر یک از مقوله‌ها و تعابیری که مفهوم سازی شده‌اند شواهدی از مصاحبه‌ها، عکس، فیلم و... نمایش داده شده است. یافته‌ها پس از بررسی کنش‌های کنشگران در چارچوب صحنه نمایش در دو بخش روی صحنه و پشت صحنه نشان می‌دهد بسیاری از افراد در مناسک محرم بیشتر به بعد اجتماعی و عرفی آن توجه دارند تا بعد مذهبی مناسک. هرچند در ظاهر، همه کنشگران انگیزه‌های خود را مذهبی می‌دانند. نگاهی به تاریخچه شکل‌گیری مناسک محرم و به ویژه عاشورا مبیّن این امر است که حمایت یا عدم حمایت حکومت‌ها از این مناسک موجب اوج و یا افول آنها در جامعه ما شده است. این مناسک متاثر از نظام اجتماعی در سطح کلان است و در بعد فردی نیز بر عواطف و احساسات تاکید می‌شود و جنبه‌های شناختی اهمیت کمتری دارد. درنهایت؛ در بعد اقتصادی بیشتر بر وقف و نذر تاکید می‌شود. هر چند واقفین و نذرکنندگان انگیزه خود را مذهبی بیان می‌کنند ولی در پاره‌ای از موارد از طریق آزمایش‌های نقض‌کننده می‌توان به ورای کنش‌های ظاهری کنشگران پی برد.

کلیدواژه‌ها

مناسک مذهبی؛ مردم‌نگاری؛ گافمن؛ گارفینکل؛ تاسوعا و عاشورا

مراجع