پژوهشی در تطور و تنوع مفهوم "مادری" در جامعه انسانی و بررسی مصادیق آن

زن و مطالعات خانواده

مطالب عمومی، دوره 16، شماره 61، آذر 1402، صفحه 197-220   

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jwsf.2023.1996932.1903

نویسنده

نازی عبداله پور^*

استادیار، گروه الهیات ، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی ، تبریز، ایران ( نویسنده مسئول ) [e-mail]

چکیده

با واژه «مادر» –و معادل آن در هر زبانی- اولین چیزی که به ذهن می رسد، زنی است که ما را زاده است اما این مفهوم در گذر تاریخ، مصادیق زیادی را متحمل شده است. تغییرات سریع جامعه بشری این مصادیق را گسترده تر می کند. این مقاله در صدد بررسی تحولات مفهوم و مصادیق «مادری» در زبان انسانها است و با روش توصیفی-تحلیلی نوشته شده است. با توجه به این که در صد بزرگی از جامعه بشری در طول چهار هزار سال گذشته تابع ادیان ابراهیمی بوده اند، در این مقاله ضمن بررسی نقش مادر در جوامع وحشی و ابتدایی، کارکرد واژه «مادر» در متون دینی سه دین بزرگ خاور میانه-بخصوص اسلام- بررسی می شود. مصادیق مادر در طول زمان عبارتند از: جمعی از مادران و زنان و حتی دختران قوم در قبائل ابتدایی، الهه مادر –با نامهای مختلف - مادر بیولوژیکی که کودک را زاده است و یا تخمک خود را اهدا کرده است، مادری که جنینی از تخمک غیر را در رحم خود پرورده است، مادر بزرگ و اجداد مونث فرد، مادران رضاعی، مادر خوانده-و مادر ادعایی، همسران پیامبر، مادر همسر، مادری یا پدر بیولوژیک که تغییر جنسیت داده است و نیز مادران تعمیدی.

کلیدواژه‌ها

مادر؛ مادرخوانده؛ شبکه محارم؛ مادر سالاری؛ رضاع؛ تغییر جنسیت؛ رحم اجاره ای

مراجع

- قرآن کریم

- عهد عتیق بر اساس کتاب مقدس اورشلیم،(1393)، ترجمه پیروز سیار، نشر هرمس، تهران.

-آزاد ارمکی، تقی، (1389)، جامعه شناسی خانواده ایرانی، انتشارات سمت، تهران،.

-السرخسی الحنفی، شمس الدین محمد ، المبسوط،(بی تا) ناشر: دار المعرفة – بیروت.

- ایزدیار، نسرین و دیگران، انتخاب اهدای تخمک: راهی برای رسیدن به مادری (مطالعة پدیدارشناختیِ تجربة زنان نابارور مراجعه‌کننده به پژوهشگاه رویان)،(1393) مجله مطالعات اجتماعی ایران، دوره 8، شماره 1، ص21-6

-برگ، اتوکلاین، روانشناسی اجتماعی،(1386) ترجمه :علی محمد کاردان، نشر علمی فرهنگی.

-ثمودی، فرح،(1387)، ایزد بانوان در ایران باستان و هند، تهران، آرون.

-جمیلی کهنه شهری، فاطمه، پیوهشی پیرامون جامعه شناسی خانواده دورکیم،( بهار 1376)، مجله علوم انسانی دانشگاه الزهرا، شماره21، ص80-49

-چراغی، اسماعیل، فمنیسم و کارکردهای خانواده،(1387) نشریه: معرفت(علمی-ترویجی) ، شماره 131.

- خدا پرست، امیر حسین، راسخ، محمد، حق بر شناختن پدر و مادر بیولوژیک، (1386)، فصل نامه:باروری و ناباروری، دوره8، شماره3 ، ص247-258

- دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا،1372،نشر دانشگاه تهران، تهران.

- راغب اصفهانی، حسین، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ القرآن ، (1383)،ترجمه و تحقیق همراه با تفسیر لغوی و ادبی قرآن از غلامرضا خسروی حسینی، المکتبه المرتضویه لاحیاء آثارالجعفریه، تهران.

-رید، اولین، مادر سالاری، ترجمه افشنگ مقصودی، 1401،نشر گل آذین، تهران.

-زاهد زاهدانی، سید سعید، جامعه شناسی خانواده با رویکرد سه وجهی، (1396)، نشریه:  تحقیقات بنیادین علوم انسانی، سال سوم، شماره2، ص 114-97.

- سیوری، مقداد بن عبدالله، کنزالعرفان، (1422 ق)تصحیح عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، قم، مکتب نوید اسلام.

- سیوطی، جلال الدین، الاتقان فی علوم القرآن، (1392 نشر امیر کبیر، تهران.

- شبلی، احمد، مقارنه الادیان (بخش یهود)،(بی تا)، مکتبه النهضه المصریه، قاهره.

-صادقی، رضا، از نام گرایی تا نسبی گرایی، (1397)، نشریه: جستارهایی در فلسفه و کلام، دوره 50، شماره2.

-طائب، حمیده، و دیگران، محور مدرن/فمنیستی و اسلامی با توجه به سه رویکرد سنت محور، مدرن/ فمنیستی و اسلامی، (1396) نشریه: مطالعات فرهنگی و ارتباطات، شماره 48، ص 168-147

- طباطبایی، محمدحسین. سیری در قران،(1379) ، جهان آرا،  تهران.

-عسگری، لیلا، حضور ایزدبانوی بزرگ در زبان ها و گویشهای ایرانی، "گویش شناسی" 1386، دوره چهارم، شماره 1 و 2.

- فانیان، خسرو، پرستش الهه مادر در ایران، (1351 ) نشریه بررسیهای تاریخی، شماره43.

-فهیمی، منیره، مادری، واکاوی تجربه زنانه و تاثیر ناباروری بر زندگی زنان، (1388)، کتاب ماه علوم اجتماعی، شماره 24.

- کلینی ، محمد ، الکافی، دار الکتب الاسلامیه، (1365)، چاپ چهارم، تهران.

-گرت، استفانی، جامعه شناسی جنسیت، (1396)، ترجمه: کتایون بقایی، نشر نی، تهران.

- گیدنز، آنتونیگ، جامعه شناسی، (1374)،  ترجمه منوچهر صبوری، تهران، نی.

-مرادخانی، احد و معماریان، زهرا، احکام تغییر جنسیت زوجین از دیدگاه فقه امامیه،(1392)،  نشریه مطالعات فقهی-فلسفی، سال چهارم، شماره 16.

- معینیان، نرمینه، روزنامه پیام آذربایجان، (دی 1401 ) شماره 2007.

- میشل، آندره، جامعه شناسی خانواده و ازدواج، (1354)، ترجمه: فرنگیس اردلان، نشر دانشگاه تهران.

- مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، (1386) و همکاران، دارالکتب الاسلامیه، تهران.

-  مقصودی، منیژه، انسان‌شناسی خانواده و خویشاوندی، (۱۳۸۶)، نشر شیرازه.

- مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، 1404 ، موسسه الوفا، بیروت، لبنان.

- مجمع الکنائس الشرقی، قاموس کتاب المقدس، (۱۹۸۱م( )، منشورات مکتبه المشعل.

-معین، محمد، فرهنگ معین، (1386)، نشر زرین، تهران.

-مک کلور، ویمالا، تائو مادری، (1991)، نشر: کتابخانه دنیای جدید، کالیفرنیا، آمریکا.

-مقصودی، منیژه ، انسان‌شناسی خانواده و خویشاوندی،(۱۳۸۶)،  نشر شیرازه.

-هیلنز، جان راسل، راهنمای ادیان زنده، (1392)، ترجمه: عبدالرحیم گواهی، موسسه بوستان کتاب، قم.

Frazer, james G., the golden bough, 12 vols,London and new York, Macmillan, 1907-15.