تحلیل روابط معنایی- واژگانی واژه‌های گیلکی درافسانه‌های عامیانۀ گیلان (بر اساس نظریۀ لاینز)

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 6، دوره 13، شماره 3 - شماره پیاپی 41، آبان 1402، صفحه 127-146   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/irll.2023.1980975.1551

نویسندگان

پریسا فرّخ^{* 1}؛ فاطمه اختران فر²

¹استادیار گروه زبان انگلیسی، واحد لاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی، لاهیجان، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد لاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی، لاهیجان، ایران.

چکیده

شناخت روابط مفهومی برای درک و انتقال معنا ضروری است، زیرا هنگام بررسی گونه‌های مختلف معنا، دریافت‌ها از سطح ساخت زبانی فراتر رفته، معنای دقیق واژه در حوزۀ بافتی و خارج از بافت تعیین می‌شود. پژوهش حاضر به تحلیل روابط مفهومی میان واژه‌های گیلکی و تعیین بسامد هر یک از آن‌ها در افسانه‌های عامیانۀ گیلان می‌پردازد تا چگونگی روابط معنایی حاکم میان واژه‌ها را نشان دهد. بدین منظور، واژه‌های گیلکی موجود در شصت و دو افسانه از کتاب افسانه‌های گیلان بررسی و تحلیل شده است. این تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی است و در آن، روابط مفهومی شمول ‌معنایی، هم‌معنایی، چندمعنایی، هم‌آوا-هم‌نویسی، عضوواژگی، جزء‌واژگی، واحدواژگی و تکرار تحلیل شده و بسامد هر یک محاسبه گردیده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که از میان انواع روابط واژگانی، رخداد رابطۀ واژگانی شمول معنایی با %84 ، بیشترین بسامد را دارد. پس از رابطۀ واژگانی شمول معنایی، بسامد وقوع هر یک از روابط مفهومی بدین ترتیب به دست آمده است: جز‌ء‌واژگی %6، واحدواژگی %3، هم‌معنایی %2، هم‌آوا-هم‌نویسی %2، عضوواژگی %1، چندمعنایی %1، و تکرار  %1. بین واژه‌های گیلکی موجود در این افسانه‌ها، روابط معنایی-واژگانی تقابل معنایی، تباین معنایی و باهم‌آیی مشاهده نشده است.

کلیدواژه‌ها

معناشناسی ساخت‌گرا؛ معناشناسی واژگانی؛ روابط مفهومی؛ گویش گیلکی؛ نظریۀ لاینز

مراجع

- پالمر، فرانک (1381). نگاهی تازه به معنی‌شناسی. ترجمۀ کوروش صفوی. تهران: انتشارات نشر مرکز.

- پاینده لنگرودی، محمود(1375). فرهنگ گیل و دیلم، فارسی به گیلکی. تهران: انتشارات امیرکبیر.

- پلویی، معصومه، و احمدخانی، محمدرضا (1398)، روابط معنایی در زبان مخفی جوانان. زبان‌پژوهی، 11(3)، 309 – 281.  doi: 10.22051/jlr.2018.17608.1436

- پوراحمد جکتاجی، محمدتقی (1380).افسانه‌های گیلان. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

- جوشنی، علی، ایزانلو، علی،و آزاد، علی‌رضا (1397). بررسی روابط معنایی واژگانی واژه‌های بسیط معاصر عربی در فارسی. مطالعات تطبیقی عربی- فارسی، 3(5)، 54-27.

- خیرآبادی، رضا، و خیرآبادی، معصومه(1396). تحلیل روابط معنایی واژگان به‎ کاررفته در ادبیات داستانی کودکان ایرانی. مطالعات ادبیات کودک، 8(1)، 44-23. doi: 10.22099/JCLS.2016.3845

- دبیرمقدم، محمد، و ملکی، سیما (1395). تحلیل صوری و معنایی تکرار کامل در زبان فارسی. زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، 8(14)، 23-1.

- رسایی، ایوب (1385). گیلکی در ایرانیکا. زبان و زبان‌شناسی،  2(4)، 147-137.

- رضایتی کیشه‌خاله، محرم، و چراغی، رضا (1387). واژه‌شناسی اجتماعی گویش گیلکی. جستارهای نوین ادبی، 41(1)، 110-95. doi: 10.22067/JLS.V41I2.13201

- روشن، بلقیس (1377). معنی‌شناسی واژگانی، طبقه‌بندی افعال فارسی. رسالۀ دکتری زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه تهران.

- روشن، بلقیس، افراشی، آزیتا، و آیت‌اللهی، وجیهه (1392). بررسی روابط معنایی در واژگان یزدی. دومین همایش ملی زبان‌شناسی و آموزش زبان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز.

- شریفی، شهلا، و مولوی وردنجاتی، آرزو (1387). پربسامدترین روابط مفهومی میان واژگان. مجلۀ زبان و ادبیات فارسی، 6(1)، 66-53.

- شقاقی، ویدا (1386). مبانی صرف واژه. تهران: انتشارات سمت.

 - شیخ سنگ تجن، شهین، و پوریوسف هشجین، بهناز (1397). بررسی فرایند واجی هماهنگی واکه‌ای در گویش گیلکی رشت بر اساس واج‌شناسی خودواحد. ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، 8(4)، 128-103.

- شیرین‌کام، شهره (1395). درون‌مایه‌های عشق در ترانه‌های گیلکی. ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، 6(3)، 76-61.

- صبوری، نرجس‌بانو، و روشن، بلقیس (1393). ریشه‌شناسی چند واژه از گویش گیلکی. ادب‌پژوهی، 8(4)، 132-117.

- صفوی، کوروش (1390). درآمدی بر معناشناسی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.

- صفوی، کوروش (1392). کدام معنی؟. علم زبان، 1(1)، 40-11.

- گندمکار، راحله (1401). آشنایی با معنی‌شناسی ساختگرا . تهران: نشر علمی.

- لاینز،جان(1391). درآمدی بر معنی‌شناسی زبان. ترجمه کوروش صفوی، تهران: نشر علمی.

- مشکوةالدینی، مهدی (1388). سیر زبان‌شناسی. مشهد: دانشگاه فردوسی.

- Cruse, A.(2004). Meaning in language. (2nd edition). Oxford: Oxford University  Press.

- Geeraerts, D.(2013). Theories of lexical semantics. Oxford: Oxford University Press.

- Harris, R.(2003). Saussure and his interpreters. (2nd edition). Delhi: Motilal Banarsidass Publishers.

- Layons ,J.(1977). Semantics. Cambridge: Cambridge University Press. 

- Layons ,J.(1996). Linguistic semantics: An Introduction . Cambridge: Cambridge University Press. 

- Saeed, J.I. (2009). Semantics. Oxford: Blackwell Publisher.