تبار شناسی و بررسی سیر تحول معنایی واژه قرآنی «سرد»

مطالعات تاریخی قرآن و حدیث

دوره 29، شماره 76، آذر 1402، صفحه 120-140   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مجتبی نوروزی^{* 1}؛ مهناز تفقدی²

¹استادیار گروه علوم قرآن و تفسیر، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، مشهد، ایران

²دانش آموخته کارشناسی ارشد، رشته تفسیر قرآن، دانشکده علوم قرآنی مشهد

چکیده

«سرد» به نظر عده‌ای از اندیشمندان به عنوان یکی از واژگان دخیل (معرّب) است. برای این واژه در ورود به زبان عربی، سیر تحول معنایی رخ داده است. اهمیت و ضرورت این پژوهش از آن جهت است که این واژه دارای خاستگاه ایرانی بوده و در زبان عربی تحول معنایی داشته و فهم آن موثر بر فهم و درک کلام الهی و اعجاز آن است. این پژوهش با روش تاریخی و تحلیلی و با هدف بررسی خاستگاه تاریخی و تبارشناسی واژه «سرد»، سیر تحول معنایی آن در زبان عربی و کاربست تاریخی مشتقات واژه «سرد» را در بافت آیات قرآن مورد تحلیل قرار می دهد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که واژه معرّب «سرد» از ریشه فارسی «زره» بوده و با استفاده از کاربست تاریخی واژه زره در ایران باستان و کاربرد گسترده این پوشش در سواره نظام های ایرانی از اولین سلسله های پادشاهی و نیز گواه قدرتمند و گویای شاهنامه در توصیف زره پوشان ایرانی، می‌توان گفت که «سرد» واژه‌ای با اصالت فارسی و با خاستگاهی نظامی است. این واژه در زبان عربی به مفاهیم «سوراخ کردن و دوختن چرم»،«بافتن زره» و «پیاپی و پشت سر هم بودن چیزی» نیز تطور معنایی پیدا کرده است. واژه سرد در قرآن کریم به صورت تک کاربرد و به مفهوم «حلقه های زره» نیز به کار رفته است.

کلیدواژه‌ها

سرد؛ زره؛ معرّب؛ تبارشناسی؛ کاربست تاریخی؛ تحول معنایی

مراجع

منابع
1 -قرآن کریم
2 -آذرنوش، آذرتاش، )1700ش(، راه های نفوذ فارسی در فرهنگ و زبان تازی، چاپ دوم، تهران،
انتشارات توس.
7 -آل سعدی، عبدالرحمن بن ناصر)1020ق(، تیسیر کریم الرحمن، بیروت، مکتبه النعضه العربیه.
0 -ابن عاشور، محمد بن طاهر)بی تا(، التحریر و التنویر، بی جا، بی نا.
1 -ابن عجبیه، احمد بن محمد)1012ق(، البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید، قاهره، دکتر حسن
عباس زکی.
0 -ابن عربی، محمدبن عبداهلل بن ابوبکر)بی تا(، احکام القرآن، بی جا، بی نا.
3 -ابن فارس،احمد بن فارس بن زکریا بن حبیب)1020ق(، معجم مقاییس اللغه، به تحقیق و ضبط
عبدالسالم محمد هارون، قم، مرکز النشر.
0 -ابن منظور، محمد بن مکرم)1010ق(، لسان العرب، بیروت، دار صادر.
2 -ابوعبیده، معمر بن مثنی)1701ق(، مجاز القرآن، قاهر، مکتبه الخانجی.
12 -امام شوشتری، محمد علی)1703ش(، فرهنگ واژه های فارسی در زبان عربی، انجمن آثار ملی،
تهران.
11 -پور داوود، ابراهیم)1701ش(، زین ابزار)برگی از تاریخ سالح در ایران( ، بررسی های تاریخی،
.10-2صص، 2 و1 شماره
12 -تبریزی، محمد حسین بن خلف)1702ش(، برهان قاطع، به تصحیح و توضیح محمد معین، تهران،
کتابفروشی ابن سینا.
17 -جفری، آرتور)1700ش(، واژه های دخیل در قرآن مجید، ترجمه فریدون بدره ای، تهران، توس.
10 -جوهری، اسماعیل بن حماد)1012ق(، الصححاح- تاج اللغه و صحاح العربیه، محقق و مصحح
احمد عبد الغفور عطار بیروت-لبنان، دار العلم للمالیین، چاپ اول.
11 -حجازی، محمد محمود)1017ق(، التفسیر الواضح، بیروت، دار الجیل الجدید.
10 -حجتی، شهناز)1702ش(، »ساسانیان، سپر تمدنهای شرقی«، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره
.20-20صص، 100
>031 >مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، شمارۀ 67 ،سال بیست و نهم، پاییز 0012 ش
Historical Approaches to Quran and Hadith Studies, vol. 76, year 29, Autumn 2023
13 -حر عاملی، محمد بن حسن)1010ق(، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، به
تحقیق محمد رضا حسینی جاللی، قم، موسسه آل البیت )ع( الحیا التراث.
10 -حسن دوست، محمد)1720ش(، فرهنگ ریشه شناختی زبان فارسی، تهران، فرهنگستان زبان و
ادب فارسی، گروه نشر آثار
12 -حسینی زبیدی، محمد مرتضی)1201م(، تاج العروس فی شرح القاموس، بیروت، دار الهدایه.
22 -راغب اصفهانی، حسین بن محمد)1012ق(، المفردات فی غریب القرآن، دمشق بیروت، دارالعلم
الدار الشامیۀ.
21 -رضایی باغ بیدی، حسن)1701ش(، راهنمای زبان پارتی، تهران، نشر ققنوس.
22 -زحیلی، وهبه بن مصطفی)1010ق(، التفسیر المنیر فی عقیده و الشریعه والمنهج، بیروت دمشق،
دار الفکر المعاصر.
27 -زمخشری، محمود)1023ق(، الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل، بیروت، دار الکتاب العربی.
20 -دهخدا، علی اکبر)1702ش(، لغت نامه دهخدا، بی جا، سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور.
21 -دیاکونف، م. م.)1711ش(، اشکانیان، تـرجمۀ کریـم کشاورز، تهـران.
20 -الذبیانی، نابغه)1220م(، دیوان، دارالفکرالعربی، چاپ بیروت.
23 -سمرقندی، نصر بن محمدبن احمد)بی تا(، بحر العلوم، بی جا، بی نا.
20 -سمسار، محمد حسن)1707ش(، »اهمیت اسب و تزیینات آن در ایران باستان)4 )دوره
اشکانیان«، هنر و مردم، شماره 21 ،صص11-20
22 -سورآبادی، ابوبکر عتیق بن محمد)1702ش(، تفسیر سور آبادی، تهران، فرهنگ نشر نو.
72 -سیوطی، جالل الدین عبد الحمن ابن ابی بکر)1021ق(، االتقان فی علوم القرآن، به تحقیق فواز
احمد زمرلی، بیروت -لبنان، دار الکتاب العربی.
71 -سیوطی، جالل الدین عبد الرحمان ابن ابی بکر)بی تا(، »المزهر فی علوم اللغه و انواعها«، حاشیه
علی محمد بجاوی، محمد احمد جاد المولی، محمد ابراهیم، بیروت لبنان، بی چا.
72 -شریف الهیجی، محمد بن علی)1737ش(، تفسیر شریف الهیجی، تهران، نشر داد.
77 -شوشتری، محمد علی)1703ش(، واژه های فارسی در زبان عربی، تهران، چاپ بهمن.
70 -صافی، محمود بن عبدالرحیم)1010ق(، الجدول فی اعراب القرآن، بیروت دمشق، دار الرشید
موسسه االیمان.
تبار شناسی و بررسی سیر تحول معنایی واژه قرآنی »سرد«
71 -طباطبایی، محمد حسین)1013ق(، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
70 -طبرسی، فضل بن حسن)1732ش(، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو.
73 -طبری، ابو جعفر محمد بن جریر)1012ق(، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفه.
70 -طریحی، فخر الدین)1731ش(، مجمع البحرین، تهران، کتابفروشی مرتضوی.
72 -طوسی، محمد بن حسن)بی تا(، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربیه.
02 -عمر، احمد مختار)2220م(، معجم اللغه العربیه المعاصره، قاهره، عالم الکتب،چاپ اول.
01 -غیبی، مهرآسا)1701ش(، »هشت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی«، تهران.
02 -فراهیدى، خلیل بن احمد)1012ق(؛ کتاب العین، قم، هجرت، چاپ دوم.
07 -فردوسی، ابوالقاسم)1700ش(، شاهنامه، به کوشش جالل خالقی مطلق، تهران.
00 -فیومی، احمد بن محمد)1010ق(، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم، دار
الهجره.
01 -قرشی، علی اکبر)1731ش(، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب االسالمیه.
00 -قرطبی، محمد بن احمد)1700ش(، الجامع الحکام القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو.
03 -کریستنسن، آرتور)1770ش(، کیانیان، ترجمۀ ذبیحاهلل صفا، تهران.
00 -گزنفن)1702ش(، کورشنامه، ترجمۀ رضا مشایخی، تهران.
02 -مراغی، احمد بن مصطفی)بی تا(، تفسیر مراغی، بیروت، داراحیا التراث العربی.
12 -مصطفوی، حسن)1702ش(، تفسیر روشن، تهران، مرکز نشر کتاب.
11 -مصطفوی، حسن)1702ش(، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
12 -مصطفی، ابراهیم، محمد علی نجار، احمد حسن زیات، حامد عبد القاهر)1202م(، المعجم الوسیط،
استانبول، دار الدعوه.
17 -مظهری، محمد ثناء اهلل)1012ق(، التفسیر المظهری، پاکستان، مکتبه رشیدیه.
10 -معین، محمد)1707ش(، فرهنگ فارسی، تهران.
11 -مکارم شیرازی، ناصر)1730ش(، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب االسالمیه.
10 -مهیار، رضا)بی تا(، فرهنگ ابجدی عربی-فارسی، بی جا، بی نا.
13 -میبدی، رشید الدین احمد بن ابی سعد)1731ش(، کشف االسرار و عده االبرار، تهران، انتشارات
امیر کبیر.
10 -نجفی، محمدحسن)1702ش(، جواهر الکالم، به کوشش قوچانى، بیروت، دار احیاء التراث العربى.
>001 >مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، شمارۀ 67 ،سال بیست و نهم، پاییز 0012 ش
Historical Approaches to Quran and Hadith Studies, vol. 76, year 29, Autumn 2023
12 -نفیسی، علی اکبر)1712 و 1722ش(، فرهنگ، تهران.
02 -نگهبان، عزتاهلل)1730ش(، حفاریهای مارلیک، تهران.
01 -نولدکه، تئودُر)1723ش(، حماسة ملی ایران، ترجمۀ بزرگ علوی، تهران.
02 -نیشابوری، محمود بن ابوالحسن)1011ق(، ایجاز البیان عن معانی القرآن، بیروت، دار الغرب
االسالمی