بررسی تأثیر سرمایه‌گذاری بر ارزش افزوده صنعت گردشگری در چارچوب اقتصاد منطقه‌ای: مطالعه موردی استان خراسان رضوی

اقتصاد مالی

دوره 18، شماره 66، فروردین 1403، صفحه 193-218   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/fed.2024.709346

نویسندگان

مهسا بهرامی نسب¹؛ هادی رفیعی دارانی^{* 1}؛ جواد براتی¹؛ فاطمه رحمانی²

¹گروه اقتصاد گردشگری، پژوهشکده گردشگری خراسان رضوی ، سازمان جهاددانشگاهی ، مشهد، ایران

²گروه اقتصاد گردشگری، پژوهشکده گردشگری خراسان رضوی ، سازمان جهاددانشگاهی ، مشهد، ایران.

چکیده

چکیده
امروزه صنعت گردشگری یکی از پایه­های اصلی و استوار اقتصاد جهان است که با ایجاد بالاترین میزان ارزش افزوده به صورت مستقیم و غیرمستقیم می­تواند سایر فعالیت­های اقتصادی و فرهنگی را تحت تأثیر قرار دهد. صنعت گردشگری در استان خراسان رضوی قابلیت برنامه­ریزی و استفاده از سرمایه­های داخلی و خارجی استان را برای توسعه این بخش و رشد تولید و ایجاد ارزش افزوده و افزایش اشتغال و منابع درآمدی در منطقه، دارا است. هدف این مطالعه بررسی میزان ارزش افزوده ایجادی فعالیت­های اصلی گردشگری استان (هر یک از 12 بخش گردشگری) است. ضمن اینکه بررسی میزان تأثیرگذاری سرمایه­گذاری بر ارزش افزوده صنعت گردشگری به صورت مستقیم و غیر مستقیم از دیگر اهداف مطالعه است. بدین منظور از جدول داده ـ‌ ستانده ‌بروز رسانی ‌شده‌ استان‌ خراسان ‌رضوی مربوط به سال 1397 ‌استفاده ‌شده‌ است. نتایج با درنظر گرفتن 2 سناریو (سرمایه­گذاری متناسب در تمامی بخش­های اقتصادی صنعت گردشگری بصورت یکجا، و سرمایه­گذاری در هر یک از بخش­های اقتصادی صنعت گردشگری بصورت مجزا) مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان داد چنانچه سرمایه­گذاری در همه بخش­های گردشگری، به صورت هم­زمان 100 میلیارد ریال -در کل معادل 1200 میلیارد ریال- افزایش یابد (به عنوان سناریوهای تحلیلی)، 7/851  میلیارد ریال بر میزان ارزش افزوده­ی فعالیت­های اقتصادی استان افزوده خواهد شد؛ که از این میزان 5/95 درصد از خلق ارزش افزوده، به صورت مستقیم مربوط به بخش­های 12 گانه­ی صنعت گردشگری است. بیشترین اثر مستقیم سرمایه­گذاری در خلق ارزش افزوده، مربوط به بخش "عمده فروشی و خرده­فروشی" و پس از آن مربوط به "بخش­های هنر، سرگرمی و تفریح" و "خدمات آژانس مسافرتی" می­باشد. همچنین اگر 100 میلیارد ریال سرمایه­گذاری در هریک از بخش­های گردشگری نیز بصورت مجزا انجام گیرد، بیشترین خلق ارزش افزوده مستقیم، در بخش "هنر، سرگرمی و تفریح"، صورت می­گیرد. سرمایه­گذاری بر  تشکیل گروه­ها و مؤسساتی در سطح استان برای تولید، تبلیغ و راه اندازی فعالیت­های مختلف هنری، تفریحی و ورزشی، سرمایه‌گذاری در طراحی بسته‌های سفر در موضوعات خاص در حوزه خدمات آژانس مسافرتی و خدمات دهی در بخش اقامت (تأمین جا) بر اساس ذائقه و سلیقه مسافران از مهمترین پیشنهادات این پژوهش بودند.

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: گردشگری‌؛ ارزش افزوده؛ سرمایه‌گذاری‌؛ داده‌ـ ‌ستانده‌؛ استان خراسان‌رضوی طبقه بندی JEL : O15- O19 – O17‎‏ ‏

اصل مقاله

https://doi.org/10.30495/fed.2024.1956244.2684

 

بررسی تأثیر سرمایه­ گذاری بر ارزش افزوده صنعت گردشگری در چارچوب اقتصاد منطقه ­ای: مطالعه موردی استان خراسان رضوی

 

تاریخ دریافت: 23/09/1402                  تاریخ پذیرش: 15/11/1402

مهسا بهرامی نسب[1] هادی رفیعی دارانی*[2]  جواد براتی[3] فاطمه رحمانی[4]

 

چکیده

امروزه صنعت گردشگری یکی از پایه­های اصلی و استوار اقتصاد جهان است که با ایجاد بالاترین میزان ارزش افزوده به صورت مستقیم و غیرمستقیم می­تواند سایر فعالیت­های اقتصادی و فرهنگی را تحت تأثیر قرار دهد. صنعت گردشگری در استان خراسان رضوی قابلیت برنامه­ریزی و استفاده از سرمایه­های داخلی و خارجی استان را برای توسعه این بخش و رشد تولید و ایجاد ارزش افزوده و افزایش اشتغال و منابع درآمدی در منطقه، دارا است. هدف این مطالعه بررسی میزان ارزش افزوده ایجادی فعالیت­های اصلی گردشگری استان (هر یک از 12 بخش گردشگری) است. ضمن اینکه بررسی میزان تأثیرگذاری سرمایه­گذاری بر ارزش افزوده صنعت گردشگری به صورت مستقیم و غیر مستقیم از دیگر اهداف مطالعه است. بدین منظور از جدول داده ـ‌ ستانده ‌بروز رسانی ‌شده‌ استان‌ خراسان ‌رضوی مربوط به سال 1397 ‌استفاده ‌شده‌ است. نتایج با درنظر گرفتن 2 سناریو (سرمایه­گذاری متناسب در تمامی بخش­های اقتصادی صنعت گردشگری بصورت یکجا، و سرمایه­گذاری در هر یک از بخش­های اقتصادی صنعت گردشگری بصورت مجزا) مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان داد چنانچه سرمایه­گذاری در همه بخش­های گردشگری، به صورت هم­زمان 100 میلیارد ریال -در کل معادل 1200 میلیارد ریال- افزایش یابد (به عنوان سناریوهای تحلیلی)، 7/851  میلیارد ریال بر میزان ارزش افزوده­ی فعالیت­های اقتصادی استان افزوده خواهد شد؛ که از این میزان 5/95 درصد از خلق ارزش افزوده، به صورت مستقیم مربوط به بخش­های 12 گانه­ی صنعت گردشگری است. بیشترین اثر مستقیم سرمایه­گذاری در خلق ارزش افزوده، مربوط به بخش "عمده فروشی و خرده­فروشی" و پس از آن مربوط به "بخش­های هنر، سرگرمی و تفریح" و "خدمات آژانس مسافرتی" می­باشد. همچنین اگر 100 میلیارد ریال سرمایه­گذاری در هریک از بخش­های گردشگری نیز بصورت مجزا انجام گیرد، بیشترین خلق ارزش افزوده مستقیم، در بخش "هنر، سرگرمی و تفریح"، صورت می­گیرد. سرمایه­گذاری بر  تشکیل گروه­ها و مؤسساتی در سطح استان برای تولید، تبلیغ و راه اندازی فعالیت­های مختلف هنری، تفریحی و ورزشی، سرمایه‌گذاری در طراحی بسته‌های سفر در موضوعات خاص در حوزه خدمات آژانس مسافرتی و خدمات دهی در بخش اقامت (تأمین جا) بر اساس ذائقه و سلیقه مسافران از مهمترین پیشنهادات این پژوهش بودند.

واژه‌های کلیدی: گردشگری‌، ارزش افزوده، سرمایه­گذاری‌، داده‌ـ ‌ستانده‌، استان خراسان‌رضوی

طبقه بندی JEL : O15-  O19 – O17‎‏      ‏

 

 

1- مقدمه

پیشرفت سریع گردشگری و پتانسیل رشد آن در سال­های اخیر به ویژه در کشورهای در حال توسعه شتاب بیشتری گرفته است. فعالیت­های گردشگری، به دلیل درآمد ارزی و همچنین اشتغال زایی و ایجاد خدمات و فعالیت­های مرتبط، به عنوان یک متغیرکلیدی در رشد اقتصادی مناطق محلی و منطقه­ای، ملی و بین المللی تلقی می­شود (لوپز و آرئولا[5]، 2019). بر اساس گزارش سازمان جهانی گردشگری سازمان ملل متحد[6]، گردشگری دارای توسعه و تنوع مستمر بوده و به یک بخش مهم و رو به رشد اقتصادی در سطح جهانی تبدیل شده است. صنعت گردشگری یکی از راه­های پربازده و سهل الوصول جهت دست یافتن به توسـعه اقتصـادی- اجتمـاعی پایدار می­باشد. رشد این صنعت از چند طریق بر رشد اقتصادی تأثیر می­گذارد. تنوع اقتصـادی، افـزایش درآمـدها و ایجـاد فرصت­های شغلی و بهبود وضعیت تراز پرداخت­ها، از پیامدهای توسعه این صنعت به شمار می­آید (بختیاری و یزدانی، 1389).

امروزه صنعت گردشگری یکی از پایه­های اصلی و استوار اقتصاد جهان و از جمله صنایع مهم با رشد سریع در توسعه اقتصادی جهان است که با ایجاد بالاترین میزان ارزش افزوده به صورت مستقیم و غیرمستقیم می­تواند سایر فعالیت­های اقتصادی و فرهنگی را تحت تأثیر قرار دهد.کشور ایران نیز با توجه به دارا بودن جاذبه­های توریستی بکر، آثار فرهنگی، تاریخی و اماکن زیارتی، ظرفیت و پتانسیل بسیاری در جذب گردشگر دارد. امکانات موجود در ایران نشان می­دهد که این صنعت بعد از صنعت نفت، مهم‌ترین گزینه برای درآمد ارزی در کشور خواهد بود. چون کشور ایران یک موقعیت بسیار استثنایی و ممتاز از نظر جذب گردشگر داشته که درآمدهای ارزی هنگفتی را به دنبال خواهد داشت و موضوعات مورد علاقه گردشگران در ایران به فراوانی یافت می­شود. طبیعت زیبا با خصوصیات اقلیمی و آب و هوایی ویژه، مردمی با فرهنگ و تمدن کهن، آداب و رسوم و سنن باستانی و اماکن قدیمی با سبک معماری بی ‌نظیر،که درکمتر کشوری می ­توان پیدا کرد از جمله این ویژگی­ها است.

سرمایه­گذاری یکی از مهم­ترین متغیرهای اقتصادی است که افزایش و یا کاهش آن به عنوان اصلی­ترین عامل بروز رونق و یا رکود اقتصادی می­باشد و در بخش­های مختلف اقتصادی، به عنوان اصلی­ترین عامل تحرک و توسعه آن­ بخش مطرح می­باشد (رفیعی و براتی، 1393). گردشگری یک فعالیت اقتصادی وابسته به فرآیند سرمایه­گذاری است و نقش سرمایه­گذاری در بازار گردشگری دارای یک نقش حیاتی، اصلی و بنیادی است؛ به همین دلیل توسعه گردشگری وابستگی کامل به سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی در هر کشور دارد و بدون این سرمایه‌گذاری‌ها، شکل‌گیری جریان گردشگری با تأثیرگذاری اقتصادی دشوار است. سرمایه‌­گذاری جهانی در صنعت گردشگری حاکی از آن است که گردشگری صنعتی از زمره صنایع توزیع‌ کننده درآمد در جهان است.

استان خراسان رضوی به دلیل نقش خاصی که در جذب گردشگران مذهبی در سطح کشور و حتی منطقه دارد، می­تواند آثار شگرفی در شکوفایی و رونق اقتصادی منطقه به­لحاظ ایجاد منابع درآمدی و خلق ارزش افزوده­ داشته باشد. صنعت گردشگری در استان خراسان رضوی قابلیت برنامه­ریزی و استفاده از سرمایه­های داخلی و خارجی را برای توسعه این بخش و رشد تولید و ایجاد ارزش افزوده و افزایش اشتغال و منابع درآمدی در منطقه، دارا است. بنابراین بررسی آثار ‌سرمایه­گذاری ‌در ‌صنعت‌گردشگری‌ بر‌ ‌تولید و ایجاد ارزش افزوده در‌ استان ‌مسأله­ای ‌است ‌که ‌نیاز ‌به‌ مطالعه ‌وسیع‌تر ‌دارد‌. لذا هدف ‌اصلی این‌ مطالعه، بررسی میزان تأثیرگذاری سرمایه­گذاری بر ارزش افزوده صنعت گردشگری استان خراسان رضوی است.

 

2- پیشینه پژوهش

در ‌ارتباط ‌با ‌بحث ‌سرمایه­گذاری ‌در ‌صنعت ‌گردشگری‌، ‌مطالعاتی در داخل و خارج از کشور انجام شده ‌است.

قربانی و همکاران (1400) در مطالعه­ای به ارزیابی اثرات گردشگری بر توسعه اقتصادی شهر اردبیل پرداختند. در این مطالعه از 3 مولفه عدالت اقتصادی، ثبات اقتصادی و رفاه اقتصادی در قالب 23 گویه بهره گرفته شد. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل اطلاعات نشان داد که بیشترین بار عاملی در بین نشانگرهای بعد عدالت اقتصادی به گویه میانگین درآمد سالانه خانوار (بار عاملی 0.81)، در بین نشانگرهای عامل ثبات اقتصادی به گویه رشد سریع بخش خدمات تجاری (بار عاملی 0.87) و در بین نشانگرهای رفاه اقتصادی به گویه افزایش میزان مراکز خدماتی و رفاهی (بار عاملی 0.87) اختصاص یافته است. بزازان و همکاران (1399) در مطالعه­ای با عنوان اثرات اقتصادی ورود گردشگران داخلی به استان خراسان رضوی اذعان داشتند که به ازای ورود گردشگران داخلی در سال 1390، تولید استان خراسان رضوی 12.11 درصد و اشتغال استان 11.47 درصد افزایش یافته است. علاوه بر این، بخش صنعت استان خراسان­رضوی بیشترین تاثیرپذیری را از ورود گردشگران داخلی داشته است. بساک و دین پرست (1399) در مطالعه­ای به بررسی نقش گردشگری روستایی در توسعه اقتصادی روستاهای هدف گردشگران در شهرستان شوشتر پرداختند. نتایج نشان داد که رابطه معناداری بین گردشگری روستایی و مولفه­های اقتصادی وجود دارد که بیشترین نقش گردشگری روستایی در توسعه اقتصادی مناطق روستایی به ترتیب  مربوط به درآمد، و اشتغال­زایی می باشد. معلم (1398) در مطالعه خود به بررسی موانع و محدودیت­های سرمایه­گذاری بخش خصوصی درگردشگری استان گلستان پرداخت. نتایج حاکی از آن است که بروکراسی اداری در کنار نبود حس امنیت برای سرمایه­گذاران در دو بخش داخلی و خارجی و نیز فقدان سنجش اهلیت و توانمندی سرمایه­گذاران، از جمله مهمترین مشکلات بخش گردشگری استان گلستان بوده­اند. یعقوبی و آقا میری (1397) در مطالعه خود به شناسایی بخش­های کلیدی مرتبط با صنعت هتل­داری و بررسی پیوندهای پسین و پیشین، با استفاده از جدول داده-ستانده سال 1390 پرداختند. نتایج نشان داد که بخش­های خدماتی بیشترین پیوندهای پسین و بخش­های ساختمان­سازی، بیشترین پیوندهای پیشین را با صنعت هتل­داری دارند. فراهانی (1396) در مطالعه ای به بررسی آثار درآمد دریافتی از گردشگری خارجی و تعیین جایگاه بخش گردشگری از منظر توان تولیدی، اشتغال­زایی و توزیع درآمد نهادی پرداخت. نتایج نشان داد که افزایش درآمد دریافتی از گردشگران خارجی منجر به افزایش تولید کلیه بخش­های اقتصادی شده است. تجزیه ضرایب در رویکرد تحلیل مسیر ساختاری نیز نشان داد است که دهک­های بالای خانوارهای شهری نسبت به دهک های پایین شهری از گسترش گردشگری خارجی نفع بیشتری برده­اند. آزادگان (1396) با استفاده از آمارهای منطقه­ای در سال 1390، به بررسی آثار مخارج گردشگری داخلی بر ستانده و اشتغال در استان فارس پرداخت. یافته­ها نشان داد که آثار مستقیم و غیرمستقیم بخش گردشگری حدود 9162 میلیارد ریال است که حدود 2.14 درصد تولید ناخالص داخلی استان فارس را تشکیل می­دهد. نرگسی و همکاران (1397) در مطالعه ی به بررسی رابطه بین صنعت گردشگری، رشد اقتصادی و توسعه مالی پرداختند. نتایج پژوهش نشان داد که بین رشد اقتصادی و توسعه مالی رابطه مثبت و معنا­داری وجود دارد. آنها اذعان داشتند که توسعه مالی همچون گردش مالی راحت در کشور مبدا و استفاده ساده از ابزارهای مالی در جهت تامین مالی برای گردشگران در رشد این صنعت نقش بسزایی دارد. آزاددانا (1395) میزان اثربخشی گردشگری داخلی به استان قم را بر اقتصاد استان قم و اقتصاد ملی با استفاده از رویکرد داده- ستانده دو منطقه­ای مورد سنجش قرار داد. یافته­های این پژوهش نشان داد که با ورود گردشگران داخلی به استان قم در سال 1390، تولید استان 5.16 درصد و اشتغال استان 8.08 درصد افزایش یافته است. محنت­فر (1395) در مطالعه­ای به بررسی رابطة بین گردشگری و سرمایه­گذاری مستقیم خارجی در کشورهای درحال توسعه پرداخت. نتایج نشان داد درآمدهای گردشگری تأثیر مثبتی بر سرمایه­گذاری مستقیم خارجی در این کشورها دارد. بنابراین، این کشورها نه تنها از طریق منابع متداول رشد (ازجمله سرمایه­گذاری در سرمایه مادی و انسانی) بلکه از طریق توسعه صنعت گردشگری نیز می­توانند به رشد و توسعه اقتصادی دست یابند. فرزین و همکاران (1394) در مطالعه ای با استفاده از جدول داده- ستانده، به بررسی بخش­های کلیدی صنعت گردشگری و شناسایی و میزان اثرگذاری هر یک در اقتصاد ملّی پرداختند. نتایج نشان داد که بر اساس معیار کشش تولید و سرمایه­گذاری در بخش­های کلیدی صنعت گردشگری شامل خدمات حمل‌ونقل جاده­ای مسافر، خدمات حمل‌ونقل ریلی و خدمات حمل‌ونقل آبی و خدمات کتابخانه­ای و موزه­ها، در تحقق رشد اقتصادی و افزایش تولید کشور نقش محوری دارند. رفیعــی و براتــی (1393) بــا روش راس و به­روز رســانی جــدول داده ـ ســتانده تأثیــر سرمایه­گذاری ‌در‌ صنعت‌ گردشگری ‌بر ‌میزان ‌اشتغال­زایی در اســتان خراســان رضـوی را بررسـی کردنـد. نتایج‌ نشان داد‌ افزایش ‌یک ‌درصدی‌ در ‌سرمایه­گذاری‌ صنعت ‌گردشگری ‌(هتل‌ و‌ رستوران)، ‌‌15316 نفر ‌اشتغال ‌در ‌سطح ‌اقتصاد ‌استان ‌ایجاد‌ می‌کند. ‌همچنین ‌اشتغال‌ ایجادی ‌برای ‌افزایش‌ یک ‌درصدی ‌در ‌ارزش‌افزوده‌ صنعت‌ گردشگری، ‌بیانگر ‌سهم 58 درصدی ‌اشتغال ‌در ‌خود ‌بخش‌گردشگری ‌و‌ ‌42 درصدی در ‌سایر ‌فعالیت­ها‌ می­باشد. دوامی و همکاران (1392) به بررسی نقش و جایگاه سرمایه­گذاری در صنعت گردشگری و تأثیر آن بر اقتصاد ایران پرداختند. آن­ها در این مقاله رابطه بین توسعه صنعت گردشگری و جذب سرمایه­گذاران درکشورهای دیگر را بررسی و روند آن با ایران را مقایسه نمودند. میرزایی و جلیلی (1390) در مطالعه ای به بررسی آماری تأثیر توسعه گردشگری بر رشد تولید ناخالص داخلی پرداختند. نتایج نشان داد که توسعه صنعت گردشگری تأثیر مثبتی بر رشد تولید ناخالص داخلی در کشورهای منطقه خاورمیانه دارد. همچنین آنها اذعان داشتند که درکشورهای صادرکننده نفت ، صنعت گردشگری اثرکمتری روی رشد اقتصادی دارد. بهبودی و باستان (1389) در مطالعه ای به بررسی رابطه علّی بین تعداد گردشگر خارجی و میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی پرداختند. نتایج نشان داد که در کشورهای در حال توسعه (و از جمله ایران)، تنها از طرف تعداد گردشگر به سوی FDI، رابطه علّیت وجود دارد؛ به طوری که هرچه میزان گردشگر وارد شده به این کشورها بیشتر باشد، میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی بیشتر می باشد. فلیحی (1388) در پژوهشی، عوامل مؤثر بر سرمایه­گذاری در بخش گردشگری را شناسایی و انواع روش­های تأمین منابع مالی سرمایه­گذاری را مقایسه و اثرات آن­ها را مورد ارزیابی قرار دادند. در این مطالعه با استفاده از روش اقتصاد سنجی، سرمایه­گذاری تابعی از ارزش افزوده بخش گردشگری و اعتبارات بانکی در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که ارزش افزوده بخش گردشگری و تسهیلات بانکی اعطایی به بخش خدمات تأثیر مثبت و معنی داری بر سرمایه­گذاری در این بخش دارد. کاستیلو و همکاران (2021) در مطالعه­ای نشان دادند سرمایه­گذاری درگردشگری و کمک مستقیم به بخش گردشگری باعث اشتغال و افزایش بهره­وری محیط زیست در طولانی مدت می­شود. این مطالعه توصیه می­کند که سیاست­گذاران باید به سرمایه­گذاری در بخش گردشگری توجه و به طور هم­زمان، به سرمایه­گذاری در پروژه­های گردشگری پایدار و اشتغال مولد تشویق کنند.

نگویان^[7] (2021)، به بررسی تاثیر سرمایه­گذاری در مولفه­های زیرساخت گردشگری بر جذب بازدیدکنندگان بین­المللی با استفاده از داده­های ویتنام در دوره 2019-1995 پرداختند. نتایج نشان می­دهد که در بلندمدت سرمایه­گذاری در سه مولفه زیرساخت گردشگری (حمل و نقل و ارتباطات، هتل­داری و رستوران­داری و امکانات تفریحی)، تاثیر مثبت و بالایی بر جذب بازدیدکنندگان بین­المللی دارد. علاوه بر این آثار کوتاه­مدت متفاوتی از سه مولفه زیرساخت گردشگری بر کل بازار بدست آمد. لی و هی^[8] (2021) در مطالعه خود به بررسی آثار اقتصادی درون و بین منطقه­ای شهر گردشگری هوشمند سئول با استفاده از تکنیک داده-ستانده پرداختند. نتایج نشان داد که این شهر تاثیرات درآمدی بالا، ارزش افزوده و اشتغال زیادی را ایجاد نموده و به تامین درآمدهای مالیاتی کمک زیادی می­کند. آنتر و المغربی^[9] (2021) به تحلیل زنجیره ارزش گردشگری در اقتصاد ملی مصر با رویکرد داده-ستانده پرداختند. نتایج نشان داد که پیوند معکوس صنعت گردشگری در منطقه با کشاورزی، عمده فروشی و خرده فروشی، معدن، حمل و نقل و پشتیبانی و سایر فعالیت­های پشتیبان تجاری است. همچنین، پیوندهای معکوس ضعیفی با بخش مالی و حفاظتی وجود دارد. مامیلوروا ^[10]و همکاران (2020) آثار فرصت­های گردشگری را بر کیفیت زندگی ساکنان در چارچوب طرح راه ابریشم جدید مورد بررسی قرار دادند. نتایج حاکی از آثار مثبت مستقیم و غیرمستقیم راه ابریشم جدید و زیرساخت­های گردشگری بر کیفیت زندگی ساکنین بوده است. وانگ ^[11]و همکاران (2020) به ارائه مدلی پویا شامل سه زیر سیستم و 47 متغیر جهت ارزیابی ظرفیت گردشگری و اثرات آن بر رشد اقتصاد گردشگری در مقاصد گردشگری شهری چین پرداختند. آنها به عنوان اهداف مطالعه، نحوه تاثیر سرمایه­گذاری­های دولت در مقاصد گردشگری، حفاظت از محیط زیست، اقتصاد و زیرساخت­ها بر رشد گردشگری را در 9 مقصد برتر گردشگری شهری چین مقایسه نمودند. نتایج نشان داد که شبیه­سازی سناریوی محیطی بر رشد اقتصادی و گردشگری کمک می­کند و سناریوی اقتصادی می­تواند سبب افزایش ظرفیت­های گردشگری شود. لین^[12] و همکاران (2020)، جهت ارزیابی آثار کامل گردشگری در هاینان، به ادغام روش­های داده-ستانده و تصمیم­گیری چندمعیاره پرداخته­اند. نتایج نشان داد بعد اقتصادی مهمترین مساله است و عملکرد کلی گردشگری در هاینان از سال 2002 تا 2012 ابتدا روند افزایشی و سپس کاهشی را نشان می­دهد. هوبرت و اسکارلت (2021) تأثیر اقتصادی گردشگری بر رشد اقتصادی و سایر متغیرهای کلان اقتصادی در پانلی متشکل از 46 کشور را بررسی نموده­اند. نتایج نشان داده است که افزایش دریافتی گردشگران تأثیر مثبتی بر رشد، در همه سطوح دارد. ضمناً در این مطالعه افزایش گردشگری برای خدمات و سهم ارزش افزوده کشاورزی در تولید ناخالص داخلی و همچنین چشم انداز نیروی کار در بخش­های خدماتی و صنعتی و در میان اقشار آسیب­پذیر پیش بینی شده است. فاضل (2021) مطالعه­ای بر اساس مدل تصحیح خطای بردار تابلویی و با هدف بررسی تأثیر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی بر توسعه گردشگری در یک گروه منتخب از 17 اقتصاد جزیره‌ای کوچک طی سال‌های 1995-2018 انجام داد. در بلندمدت رابطه مثبت و مستقیمی بین سرمایه­گذاری خارجی و ورود گردشگران به دست آمد. همچنین مشاهده شد که بین دو متغیر، علیت دوسویه وجود دارد و اگر کشور بتواند سرمایه­گذاری مستقیم خارجی بیشتری جذب کند و رشد اقتصادی داشته باشد، این عناصر باعث جذب گردشگران آینده می­شود. دوگری و همکاران (2020) در مطالعه­ای به بررسی تأثیر سرمایه­گذاری در هتل­ها بر اشتغال در صنایع گردشگری، اوقات فراغت و مهمان نوازی با استفاده از مدل پنل رگرسیونی با وقفه­ در ایالت متحده پرداخته­اند. نتایج این مطالعه نشان داد سرمایه­گذاری در هتل باعث افزایش اشتغال در کل اقتصاد و در صنعت گردشگری نیز می­شود. به طور کلی 1٪ افزایش در سرمایه­گذاری در هتل، 2٪ اشتغال را افزایش می­دهد. همچنین نتایج مطالعه نشان داد بیشترین تأثیر سرمایه­گذاری در هتل در رستوران­ها و بارها (به عنوان مثال خدمات غذا و مکان­های آشامیدنی) و پس از آن بخش­های هنر، سرگرمی و تفریح صنعت گردشگری بوده است. در مطالعه­ای نوین و همکاران (2020) به بررسی سرمایه­گذاری در گردشگری در سطح جهانی پرداخته­اند. آنان با انجام یک تحقیق تجربی در یک نمونه جهانی 150 کشور جهان را از سال 2003 تا 2017، که شامل 53 کشور با درآمد کم و متوسط​​، 44 کشور با درآمد متوسط ​​رو به بالا و 53 کشور با درآمد بالا بوده­اند، مورد آزمایش قرار داده­اند. نتایج بررسی آنان نشان داد مخارج گردشگری دولت، رشد اقتصادی، شهرنشینی، نیروی کار و اماکن­ میراث فرهنگی یونسکو مهم­ترین عامل سرمایه­گذاری در گردشگری هستند. در حالی که تورم و بیکاری مانع این پیشرفت می­شوند. سرانجام، ثابت کردند که بهبود کیفیت نهادی به طور قابل توجهی سرمایه­گذاری گردشگری در کشورهای با درآمد کم و متوسط میانی را افزایش می­دهد. آنتونی کاکیس و همکاران (2019) با تمرکز بر 113 کشور با استفاده از مدل پانل خود توضیح برداری، دریافتند که رابطه دوسویه بین گردشگری و رشد اقتصادی برای کشورهایی که قوی‌تر، دموکراتیک‌تر و دارای دولت کارآمد هستند، وجود دارد. در این صورت، این کشورها باید رشد اقتصادی خود را با سرمایه­گذاری مجدد مستمر در گردشگری حفظ کنند تا رشد اقتصادی را بیشتر کنند. پان و دوسو (2019)، با استفاده از داده­های سری زمانی 1995-2015 برای جمهوری بنین، رابطه مثبت و معناداری بین گردشگری و رشد اقتصادی در کوتاه مدت و همچنین در بلندمدت پیدا کردند. کانونیر و براک (2018) تأثیر گردشگری بر رشد اقتصادی 15 کشور حوزه کارائیب را با استفاده از داده­های تابلویی 1980-2015 مورد مطالعه قرار دادند. مطالعه تأثیر مثبت و قابل توجهی از گردشگری بر رشد اقتصادی نشان داد. علاوه بر این، شواهد دیگری وجود دارد که نشان می­دهد رابطه دو طرفه بین گردشگری و رشد اقتصادی وجود دارد، مانند سخنور و گلن (2021) دوگرو و بلات (2018) و ریدرستات و همکاران (2014).

پارامتی و همکاران (2018) در مطالعه­ای به بررسی تأثیر سرمایه­گذاری بر توسعه گردشگری پرداختند. نتایج مطالعه آن­ها حاکی از آن است که سرمایه­گذاری­های حوزه گردشگری نه تنها درآمد گردشگری را افزایش می­دهد بلکه انتشار CO2 را نیز کاهش می­دهد. فاضل و همکاران (2017) برای پاسخ به این سوال که آیا سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی که در بخش گردشگری جریان دارد، به افزایش رشد اقتصادی در موریس برای دوره 1984-2014 کمک کرده است؛ به مطالعه پرداخت. نتایج مدل تصحیح خطای پویا نشان  داد که سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی گردشگری در واقع به تقویت رشد اقتصادی کمک کرده است. یافته‌ها همچنین رابطه مثبتی را بین توسعه گردشگری و رشد اقتصادی نشان داد. چن (2017) با استفاده از مدل پانل پویا رابطه بین گردشگری و سرمایه­گذاری مستقیم خارجی بر اساس داده­های سالانه چین از سال 2000 تا 2014 را بررسی کرده است. نتایج تجربی نشان داد که رشد گردشگری نه تنها می‌تواند جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را به صنایع گردشگری افزایش دهد، بلکه جریان ورودی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به سایر بخش‌ها را نیز افزایش می‌دهد. به عبارت دیگر، رونق گردشگری ممکن است اثرات سرریز سرمایه­گذاری مستقیم خارجی بر بخش­های غیرگردشگری داشته باشد.

بزیک و همکاران (2016) در مطالعه­ای به بررسی رابطه علی بین سرمایه­گذاری مستقیم خارجی درگردشگری و ارزش افزوده ناخالص گردشگری در کرواسی پرداختند. این مطالعه وجود یک رابطه پایدار بین متغیرهای سرمایه­گذاری در گردشگری و ارزش افزوده ناخالص در بلند مدت را نشان داد. نتایج مطالعه همچنین ضرورت ایجاد شرایط مطلوب برای جذب سرمایه­گذاری مستقیم را تأیید کرد. آزمون علیت گرنجر ثابت کرد که ثبات سیاسی، سطح فساد در کشور، نرخ ارز و تحصیلات، به همراه ارزش افزوده ناخالص در گردشگری، تأثیر بسزایی در جذب سرمایه­گذاری مستقیم برای گردشگری درکوتاه مدت دارد. همچنین با استفاده از آزمون علیت رابطه کوتاه مدت بین سرمایه­گذاری مستقیم خارجی در گردشگری و ارزش افزوده ناخالص اثبات شد. دیوید سن و همکاران (2013) در مطالعه­ای به بررسی سرمایه­گذاری در گردشگری و توسعه پایدار پرداخته­اند. در این مطالعه به دلیل اهمیت روزافزون سرمایه­گذاری مستقیم خارجی برای گردشگری درکشورهای درحال توسعه، به بررسی این مهم پرداخته­اند. در این مطالعه با مقایسه ​​هتل­های خارجی با هتل­های محلی، به بررسی ارتباط بین سرمایه­گذاری مستقیم خارجی در گردشگری و فقرزدایی در گامبیا پرداخته­اند. نتایج این مطالعه نشان دادکه سرمایه­گذاری مستقیم خارجی در هتل­های بزرگتر متمرکز است .

بررسی ادبیات موضوع نشان می­دهد که در مناطـق گوناگـون جهـان پژوهش­های بسیاری در ارتباط با  اهمیــت گردشــگری و ظرفیــت چشــمگیر آن در توســعه و شــکوفایی اقتصــادی انجام شده است. هریــک از این مطالعات، از زاویــه­ای خــاص و بــا رویکــرد و هــدف و روشــی مشــخص بــه نتایــج نســبتا ً مشــابهی در ارتباط با تأثیر سرمایه­گذاری در گردشــگری بر ایجاد رشد و رونق اقتصادی دســت یافته­انــد. در مطالعه حاضر با استفاده از جدول داده – ستانده و بکارگیری سناریوهای تحلیلی، اثر افزایش سرمایه­گذاری در همه و در هر یک از بخش­های اصلی گردشگری بر ایجاد ارزش افزوده در صنعت گردشگری استان مورد بررسی قرار گرفته­است. تحلیل در سطح منطقه­ای (استانی)، تفکیک صنعت گردشگری به جزئی­ترین بخش­های اقتصادی ممکن (12 بخش) و تحلیل اثرات سرمایه­گذاری بر ارزش افزوده نیز از نوآوری­های تحقیق حاضر به شمار می­آید.

 

3- مبانی نظری و روش تحقیق

گردشگری فرصت­هایی را برای ایجاد شغل و افزایش درآمد در سطح محلی، شهری، ملی و بین­المللی فراهم می­نماید. ورود یک گردشگر به یک منطقه، درآمد دریافتی ارزی را در آن ناحیه بر جای می­گذارد که دیگر بخش­های اقتصادی نیز از آن بهره­مند می­شوند (رو و همکاران^[13]، 2004). اقتصاددانان، آثار اقتصادی گردشگری را به آثار مستقیم، غیرمستقیم و القایی تقسیم بندی می کنند (UNWTO،  2014). اثرات غیرمستقیم و القایی در مجموع اثرات ثانویه نامیده می شوند و آثار اقتصادی کل گردشگری حاصل جمع اثرات مستقیم، غیر مستقیم و القایی می­باشد. هر یک از این اثرات می­توانند به عنوان ضرایب تولید ناخالص یا فروش، درآمد، اشتغال و یا ارزش افزوده اندازه گیری شوند. اثرات مستقیم شامل مخارجی است که توسط گردشگر برای کالاها و خدمات در هتلها، رستورانها، خرده فروشیها و مراکز توریستی دیگر که صرفا برای صادرات به گردشگر ایجاد شده است صورت می گیرد، اثرات مستقیم همچنین شامل تغییرات در درآمد، تولید، اشتغال و درآمد دولت توسط بنگاههایی است که مستقیما مخارج گردشگر را دریافت می کنند که از آن جمله می توان به بخش های اقامتی، خرده فروشی ها و بخش حمل و نقل اشاره نمود. دورهای متوالی مبادلات بین کسب و کارها که ناشی از مخارج مستقیم گردشگر است اثرات غیر مستقیم را ایجاد می نماید، مثل خرید هتل دارها از خرده فروشان محلی و خرید خرده فروشان از عمده فروشان. در نهایت، اثرات القایی عبارت است از افزایش مخارج مصرفی خانوارها که ناشی از درآمد اضافی ایجاد شده به سبب اثرات مستقیم می باشد، برای مثال کارگران هتل دستمزد خود را برای خرید کالا و خدمات خرج می کنند. در نتیجه آثار القایی یا آثار القایی مصرف، زمانی ایجاد می شوند که دریافتی های کارکنان و یا کارآفرینان مؤسساتی که به طور مستقیم و یا غیر مستقیم با گردشگری مرتبط هستند (مانند حقوق، دستمزد، اجاره، سود، سود سهام برای خرید) در اقتصاد محلی هزینه شود (عیسی زاده و قدسی،1391).

سرمایه­گذاری در صنعت گردشگری به معنای ایجاد سرمایه یا محصولات قابل تولید یا کالاهای دیگر یا خدمات در صنعت گردشگری جهت بدست آوردن سود بیشتر در بخش خصوصی یا تجدید حیات منطقه­ای و رشد اقتصادی جهت اهداف عمومی است (زارع میرک آباد، 1395). حوزه­های سرمایه گذاری در گردشگری، بخش­هایی چون هتل­ها، مراکز بهداشت و درمان (گردشگری سلامت)، گردشگری بازرگانی، تورهای ماجراجویی، گردشگری ورزشی، موزه­ها و پارک­ها، آموزش کارکنان شاغل در بخش گردشگری، نوسازی فرودگاه­ها و جاده­ها را شامل می­شود. بطورکلی سرمایه­گذاری در صنعت گردشگری سبب افزایش امنیت و توسعه روابط سیاسی کشورها می­شود و از جنبه فرهنگی، اجتماعی و محیطی تاثیرات مثبتی خواهد داشت و جزو صنایع زودبازده است که از منابع مهم اقتصادی به شمار می­رود (مومنی و همایونی فر، 1394). علاوه بر این، مطالعات اخیر نشان داده­اند که سرمایه گذاری در زیرساخت­های گردشگری بطور مستقیم و غیرمستقیم تاثیر مثبتی بر کیفیت زندگی ساکنان از طریق توسعه گردشگری پایدار دارند (مامیرکولوا و همکاران^[14]، 2020). قابلیت­های عمده صنعت گردشگری، مانند گسترش انواع خدمات، ایجاد فرصت­های شغلی و توسعه زیرساخت­ها و ایجاد فضای تعامل و توسعه اجتماعی و انسانی به مناسب شدن فضای جذب سرمایه­گذاری خارجی کمک می­کند و از سوی دیگر جذب سرمایه­گذاری مستقیم خارجی نیز می­تواند به وسیله توسعه زیرساخت ها مانند بزرگراه­ها، هتل­ها و تکنولوژی مدرن علاوه بر گسترش صنعت در شاخه­های مختلف، در توسعه صنعت گردشگری نیز موثر باشد. به نظر اه (2005) نخستین دلیل توسعه صنعت گردشگری در اغلب کشورها، بهره­برداری از منافع اقتصادی آن است. اگرچه دلایل بسیاری در این زمینه تاثیرگذار است. صنعت گردشگری می­تواند تاثیر مهمی بر افزایش اشتغال، درآمدهای مرتبط با مکان­های اقامتی و هتل­ها، گسترش انواع خدمات و توسعه زیرساخت­ها داشته باشد که حتی در نهایت می­تواند منجر به افزایش سرمایه­گذاری خارجی نیز گردد.

برای دستیابی به اثرات ناشی از صنعت گردشگری، آنچه در مرحله اول حائز اهمیت است، روش ارزیابی این اثرات در سطح منطقه‌ای و استانی است. در سال 1974 زمانی که لئونتیف برای اولین بار اقتصاد داده-ستانده را در سطح ملی مطرح کرد، تحلیل اقتصاد منطقه‌ای و نظرات مرتبط با آن نیز در حال شکل‌گیری بود و در حال حاضر بسیاری از تحلیل‌گران اقتصاد منطقه‌ای بر این عقیده‌اند که استفاده از این جدول، یکی از روش‌های کارآمد در مطالعات منطقه‌ای محسوب می‌گردد.

قبل از هر گونه توضیح درباره چارچوب جدول داده-ستانده، لازم به توضیح است که در جدول داده-ستانده فرض می‌شود داده‌هایی (کالاها، خدمات، نیروی کار و سرمایه) که برای تولید یک محصول بکار می‌رود طبق یک تابع تولید خطی با ستانده آن رشته فعالیت‌ها رابطه مستقیم دارد و این تابع تولید، حداقل در دوره زمانی کوتاه، دارای ضرایب ثابتی است. بنابراین خطی بودن تابع تولید و ثابت بودن ضرایب آن فرض اساسی است که در تحلیل‌های داده-ستانده‌ای باید مورد توجه قرار گیرد. طبق این فرض، روابط بین داده و ستانده یک محصول (یا یک رشته فعالیت) به روابط فنی تبدیل می‌شود. به طوری که هر ستون جدول ضرایب داده-ستانده، فناوری  تولید محصول نام برده شده در آن ستون را نشان می‌دهد.

در جدول داده-ستانده، تقاضای کل برابر با جمع تقاضای واسطه و نهایی است. یعنی:

(1)                                                                                 

که در آن، Wi تقاضای واسطه و Fi تقاضای نهایی است. عرضه کل نیز از دو جزء مهم تولید داخلی Xi  و واردات Mi تشکیل می شود. یعنی:

(2)                                                                                          

و تولید داخلی فرآورده‌های بخش i:

(3)                                                                                           

با توجه به فرض برابری عرضه و تقاضای کل و توجه به روابط فوق داریم:

(4)                                                                              

می‌توان به بخش‌ها از زاویه ستونی نگریست و به ترکیب هزینه هریک از آن ها با توجه به مساوی بودن ارزش تولید با جمع ارزش نهاده‌های واسطه و ارزش افزوده پی‌برد.

(5)                                                                                     

از معادله (4) می‌توان به تولید هر بخش با استفاده از واردات و مصارف از محل فرآورده­های آن بخش رسید:

(6)                                                                                   

حال اگرمعادله فوق را برای همه بخش‌ها حساب کرده و باهم جمع زده شود، خواهیم داشت:

(7)                                                                       

مجموع ارزش تولید تمام بخش‌ها نیز به صورت رابطه (8) بدست می‌آید:

(8)                                                                                       

از آنجا که جمع عمودی و افقی یکی است، داریم:

(9)                                                                                           

بنابراین تساوی اساسی حسابداری ملی به صورت رابطه (10) برقرار خواهد بود:

                             یا

(10)                                                                                  

برای بررسی تحلیلی جدول داده-ستانده تعاریف و مفروضاتی درنظر گرفته می‌شوند. ابتدا مقدار نهاده‌ها به صورت رابطه (11) تعریف می‌شود:

(11)                                                                                              

در معادله بالا،  مقدار نهاده یا کالا و خدمت خریداری شده به ازای یک واحد تولید بخش خریدار است. با جایگزین کردن (11) در (4) خواهیم داشت:

(12)                                                      

مشروح معادلات (12) بدین قرار است:

                               

                               

                                                                               

 

معادله­های (12) را می­توان به صورت ماتریسی نیز نوشت. این کار به استخراج ماتریس لئونتیف می‌انجامد. ماتریس  یا ماتریس معروف به ضرایب فنی با حرفA  و تولید با حرف x نشان داده می‌شود. علامت ، نشانه تبدیل بردار به ماتریس قطری است. با علایم قراردادی که گذشت، مقادیر نهاده‌ها یعنی ماتریس  برابر خواهد بود با:

                              

 

 نتیجتاً A برابر است با:

(13)                                                                                     

اگر کشوری فاقد واردات باشد، در این صورت معادله (12) به صورت زیر خواهد بود:

 (13-1)                                                                             

و به صورت ماتریسی داریم:

 (13-2)                                                                                        

و چون  ، بنابراین:

(14)                                                                                   

در عرف تحلیل داده-ستانده ماتریس  را ماتریس لئونتیف می‌خوانند. اجزای این ماتریس در قطر اصلی اعداد مثبت و بیرون از آن همیشه اعداد منفی یا صفر هستند. اگر طرفین معادله 14،  در  ضرب شود، رابطه 15 حاصل می­شود:

(15)                                                                         

معادله (15) بیان می‌کند با در دست داشتن بردار تقاضای نهایی می‌توان تولید را حساب کرد. در واقع حاصل ضرب وارون ماتریس لئونتیف و بردار تقاضای نهایی، بردار تولید است.

مدل‌های داده-ستانده اگرچه اساساً کاربردهای گسترده‌ای در سطح ملی داشته و دارد اما برای واحدهای جغرافیایی کوچکتر و در سطوح منطقه‌ای نیز از نیمه دوم قرن بیستم به شدت بکار برده شده است. بر طبق نظر میلر و بلایر (2009)، دو ویژگی خاص در سطح منطقه‌ای وجود دارد که تمایز بین مدل‌های ملی و منطقه‌ای را ضروری می‌سازد. نخست آنکه فناوری تولید هر منطقه، خاص است و ممکن است مشابه یا بسیار متفاوت از منطقه دیگر که در جدول داده-ستانده ملی قرار دارد، باشد. دوم اینکه اقتصاد کوچکتر مورد بررسی ، به جهان خارج وابسته‌تر است که ارتباط بیشتری با ترکیبات صادراتی و وارداتیِ عرضه و تقاضا دارد. باید متذکر شد که این ترکیبات نه تنها به سمت مبادلات بین‌المللی است بلکه همچنین تبادلات بین آن منطقه با سایر مناطق آن کشور را نیز شامل می‌شود. مدل‌های داده-ستانده منطقه‌ای با چهار معیار اصلی قابل تمیز هستند:

• تعداد مناطق مورد بررسی: مدل‌های تک منطقه‌ای یا چند منطقه‌ای.
• به رسمیت شناختن (یا نشناختن) پیوندهای متقابل بین منطقه‌ای؛
• درجه‌ای از جزئیات در جریان تبادلات بین منطقه‌ای (که با درجه‌ای از جزئیات تقاضا شده برای اطلاعات داده-ستانده مرتبط است) و
• نوع فرضیه‌های مفروض برای برآورد ضرایب تجاری.

اگر عناصر ناحیه اول جدول داده-ستانده به صورت  و میزان ستانده هر بخش نیز با  نشان داده شود، آنگاه ضرایب فنی تولید به صورت زیر محاسبه می شود:

(16)                                                                                      

 

بدین ترتیب  را میزان خریداری شده از بخش i برای تولید یک واحد ستانده (محصول) در بخش j است. در ناحیه مصارف واسطه‌ای (ناحیه اول) به تعداد هر عنصر یک ضریب فنی تولید خواهیم داشت و نتیجتاً ماتریسی n*n تشکیل خواهد شد به نام A که عناصر آن ضرایب فنی تولید بوده و به "ماتریس ضرایب فنی" مشهور است.

اگر  و  به ترتیب میزان ارزش­افزوده و تشکیل­سرمایه بخش j  باشند،آنگاه با تقسیم هریک به میزان ستانده بخش­ j، به ضرایب فزاینده ارزش­افزوده وتشکیل­سرمایه خواهیم­رسید:

ضریب فزاینده ارزش افزوده بخش j                          (17)

ضریب فزاینده تشکیل سرمایه بخش j                                      (18)

 

 

مطابق تعریف  برابر با میزان ارزش افزوده به ازاء تولید یک واحد در بخش j و  برابر با میزان نیروی کار و با اشتغال‌زایی به ازاء یک واحد تولید در بخش j است.

برای بررسی اثر تشکیل سرمایه بر ارزش افزوده لازم است تا مراحل زیر به ترتیب طی شود. نخست، ضرایب فزاینده تشکیل سرمایه بصورت زیر بدست می‌آید:

(19)                       

برای بررسی اثر تغییرات در تشکیل سرمایه، می‌توان از رابطه بالا تفاضل گرفت.

 (20)

با توجه به رابطه متعارف ستانده و ارزش افزوده در جداول داده-ستانده، که در آن ترانهاد ماتریس ضرایب فنی جایگزین خود ماتریس فنی می‌شود، می‌توان به اثر تغییرات سرمایه‌گذاری بر ارزش افزوده دست یافت:

(21)                                                            

(22)                                            

(23)                                                        

 

در این مطالعه، به منظور بررسی میزان تأثیرگذاری سرمایه­گذاری بر ارزش افزوده صنعت گردشگری استان، از جدول داده-ستانده استان خراسان رضوی که در سال 1397 توسط سازمان مدیریت و برنامه­ریزی استان تهیه شده است و به جزئی­ترین و تفکیک­ترین حالت ممکن (77 بخش اقتصادی) می­باشد، استفاده ‌شده‌ است.

از آنجا که بخش گردشگری ‌به ‌عنوان ‌یک ‌فعالیت ‌مجزا و مشخص ‌در ‌بین ‌فعالیت­­های ‌اقتصادی‌ ذکر ‌شده‌ در ‌جدول ‌داده‌ـ ‌ستانده تعریف ‌نشده ‌است؛ ‌لذا‌ برای ‌استفاده ‌از ‌جدول ‌داده ـ ‌ستانده در ‌تحلیل ‌اثرات ‌اقتصادی ‌صنعت ‌گردشگری ‌در استان، ‌از ‌بخش­های اقتصادی مرتبط با صنعت گردشگری و تجمیع سازی ‌استفاده ‌شده است. در این تحقیق، فعالیت­های 12 گانه­ی مذکور در جدول شماره­ی 1، به عنوان فعالیت­های اصلی و مرتبط بخش گردشگری در جدول داده ستانده مورد استفاده قرار گرفتند.

در جدول شماره 1، بخش­های اقتصادی مرتبط با صنعت گردشگری و سهم صنعت گردشگری در آن­ها ارائه شده است. نحوه دستیابی به سهم­های مذکور نیز به طرق مختلف همچون محاسبه سهم شهروند-گردشگر، محاسبه سهم مسافران و همچنین در مواردی همچون تأمین جا و خدمات آژانس­های مسافرتی، کل بخش به عنوان سهم صنعت گردشگری مدنظر قرار گرفته شده است.

 

جدول 1. فعالیت­های اصلی بخش گردشگری استان خراسان رضوی و سهم بخش گردشگری در ارزش افزوده­ی مربوط به هر یک از این فعالیت­ها

فعالیت	سهم گردشگری از ارزش افزوده (%)
1. ساختمان‌های مسکونی	10
2. سایر ساختمان‌ها	14
3. عمده­فروشی و خرده‌فروشی، به جز وسایل نقلیه‌ی موتوری و موتورسیکلت	10
4. حمل و نقل با راه‌آهن	66
5. حمل و نقل جاده ای	50
6. حمل ونقل هوایی	100
7. تأمین جا	100
8. فعالیت‌های خدماتی مربوط به غذا و آشامیدنی ها	10
9. خدمات آژانس مسافرتی، گردانندگان تور، رزرو کردن و فعالیت‌های مربوط	100
10. فعالیتهای مربوط به سلامت انسان	10
11. هنر، سرگرمی و تفریح	10
12. خدمات مذهبی و سیاسی	10

مأخذ: یافته­های پژوهشگر

4- بررسی میزان تولید و ارزش افزوده ایجادی فعالیت­های اصلی گردشگری استان خراسان رضوی

در این بخش، ارزش افزوده فعالیت­های اقتصادی استان و همچنین ارزش افزوده بخش گردشگری استان مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به جدول شماره 2، کل ارزش افزوده­ی ایجادشده در اثر فعالیت­های اقتصادی در استان، معادل 657 هزار میلیارد ریال می­باشد که از این رقم، حدود 59 هزار میلیارد ریال، سهم بخش گردشگری می­باشد. در واقع 9 درصد از کل ارزش افزوده­ی استان، مربوط به بخش گردشگری است. اما بیشترین سهم در بین فعالیت­های اصلی بخش گردشگری استان از ارزش افزوده­ی ایجادی در این بخش، مربوط به بخش "حمل و نقل جاده ای" (حدود 5/25 هزار میلیارد ریال) و پس از آن مربوط به بخش "عمده و خرده فروشی" (حدود 9 هزار میلیارد ریال) و بخش "تأمین جا" (حدود 9 هزار میلیارد ریال) است. در واقع می­توان گفت اصلی­ترین ارزش افزوده­ای که در بخش گردشگری استان ایجاد می­شود مربوط به بخش "حمل و نقل جاده ای" (حدود 43 درصد) و پس از آن مربوط به بخش "عمده و خرده فروشی" (7/15 درصد) و بخش "تأمین جا" (حدود 5/15 درصد) می­باشد. کمترین سهم  از کل ارزش افزوده­­­­­­­­­­ی بخش گردشگری استان نیز، مربوط به بخش "خدمات مذهبی و سیاسی" (حدود 35/0 درصد) است.

 

جدول 2. ارزش افزوده ایجاد شده توسط فعالیت­های اقتصادی و بخش گردشگری استان سال 1397

فعالیت		کل ارزش افزوده (میلیون ریال)	ارزش افزوده بخش گردشگری (میلیون ریال)	درصد ارزش افزوده بخش­های گردشگری از کل
زراعت و باغداری و خدمات کشاورزی		73060155	0
مرغداری		1199045	0
دامداری، زنبورداری، پرورش کرم ابریشم و شکار		13047074	0
جنگلداری		505829	0
ماهیگیری		600181	0
استخراج نفت خام ، گاز طبیعی و خدمات پشتیبانی معادن		582110	0
استخراج سایر معادن		2990592	0
ساخت محصولات غذایی و فراورده‌های توتون و تنباکو		23412417	0
ساخت انواع آشامیدنی ها		2118247	0
ساخت منسوجات		5132825	0
ساخت پوشاک		1540523	0
ساخت چرم و محصولات وابسته		835629	0
ساخت چوب و فراورده‌های چوب و چوب‌پنبه، به جز مبلمان؛ ساخت کالاها از نی و مواد حصیربافی		2839592	0
ساخت کاغذ و محصولات کاغذی		1255323	0
چاپ و تکثیر رسانه‌های ضبط شده		594474	0
ساخت کُک و فراورده‌های حاصل از پالایش نفت		123585	0
ساخت مواد شیمیایی و فراورده‌های شیمیایی		1218696	0
ساخت محصولات دارویی، مواد شیمیایی مورد استفاده در داروسازی و محصولات دارویی گیاهی		2457582	0
ساخت محصولات از لاستیک و پلاستیک		3491156	0
تولید سایر فراورده‌های معدنی غیرفلزی		7779423	0
تولید فلزات پایه		10759944	0
ساخت، تعمیر و نصب محصولات فلزی ساخته شده، به جز ماشین‌آلات و تجهیزات		1306650	0
تولید محصولات رایانه‌ای، تجهیزات برقی، تعمیر و نصب ماشین‌آلات و تجهیزات و تولید ماشین‏آلات و تجهیزات		6499972	0
ساخت وسایل نقلیه‌ی موتوری، تریلرو نیم تریلر		5994056	0
ساخت و تعمیر سایر تجهیزات حمل ونقل		126456	0
ساخت مبلمان		820336	0
ساخت، تعمیر و نصب سایر مصنوعات		358270	0
تولید، انتقال و توزیع برق		4041120	0
تولید گاز، توزیع سوخت های گازی از طریق شاه لوله		21164194	0
آبرسانی،مدیریت پسماند، فاضلاب و فعالیتهای تصفیه		3507550	0
ساختمان‌های مسکونی		11591631	1141776	93/1
سایر ساختمان‌ها		19970161	2805808	74/4
عمده فروشی و خرده‌فروشی، به جز وسایل نقلیه‌ی موتوری و موتورسیکلت		94277349	9286319	70/15
فروش و تعمیر وسایل نقلیه موتوری و موتورسیکلت		9805304	0
حمل و نقل با راه‌آهن		2120166	1401854	37/2
حمل و نقل جاده ای		50986094	25493047	10/43
حمل و نقل از طریق خطوط لوله		1007770	0
حمل ونقل هوایی		4457014	4457014	53/7
انبارداری و فعالیت های پشتیبانی حمل و نقل		1038981	0
پست و پیک		709031	0
تأمین جا		9180503	9180503	52/15
فعالیت‌های خدماتی مربوط به غذا و آشامیدنی­ها		12521379	1233356	08/2
ارتباطات		1344994	0
سایر فعالیت­های ارتباطات و اطلاعات		1123474	0
بانک		3435517	0
بیمه		3475149	0
سایر فعالیت‌های خدمات مالی و بیمه		789791	0
خدمات واحدهای مسکونی شخصی		70973537	0
خدمات واحدهای مسکونی اجاری		35222538	0
خدمات واحدهای غیر مسکونی		7874328	0
خدمات دلالان املاک و مستغلات		1355363	0
تحقیق و توسعه‌		350268	0
سایر فعالیت‌های حرفه‌ای، علمی و فنی		4134789	0
فعالیت‌های دامپزشکی		302113	0
فعالیت‌های کرایه و اجاره		19325	0
فعالیت‌های استخدام		1874855	0
خدمات آژانس مسافرتی، گردانندگان تور، رزرو کردن و فعالیت‌های مربوط		932418	932418	58/1
سایر فعالیت­های کسب و کار طبقه­بندی نشده درجای دیگر		357518	0
امور عمومی		2495166	0
خدمات شهری		13316226	0
امور دفاعی		12158118	0
امور انتظامی		7293310	0
تأمین اجتماعی اجباری		1475638	0
آموزش ابتدایی دولتی		9322904	0
آموزش ابتدایی خصوصی		584896	0
آموزش متوسطه‌ عمومی و فنی و فنی و حرفه ای دولتی		12273978	0
آموزش متوسطه‌ عمومی و فنی و فنی و حرفه­ای خصوصی		289034	0
آموزش عالی دولتی		3211203	0
آموزش عالی خصوصی		4936980	0
سایر آموزش‌های دولتی		416447	0
سایر آموزش‌های خصوصی		729061	0
فعالیت­های مربوط به سلامت انسان		22227015	2189361	70/3
فعالیت­های مراقبتی(مددکاری اجتماعی با و بدون تامین­جا)		2076042	0
هنر، سرگرمی و تفریح		8311022	818636	38/1
خدمات مذهبی و سیاسی		2093846	206244	35/0
تعمیر رایانه و کالاهای شخصی و خانگی		380894	0
سایر فعالیت‌های خدماتی شخصی		3115185	0
مجموع	میلیون ریال	657301331	59146336	100
	درصد از کل	100 %	9 %

مأخذ: یافته­های پژوهشگر

 

4-1- بررسی میزان تأثیرگذاری سرمایه­گذاری بر ارزش افزوده صنعت گردشگری استان خراسان رضوی

به منظور بررسی میزان تأثیرگذاری سرمایه­گذاری بر ارزش افزوده صنعت گردشگری استان، از 2 سناریوی افزایش 100 میلیارد ریالی سرمایه­گذاری استفاده شده است. سناریوی اول مربوط به افزایش 100 میلیارد ریالی سرمایه­گذاری در تمامی بخش­های گرشگری (12 بخش اصلی) به صورت هم­زمان – مجموعاَ معادل 1200 میلیارد ریال- افزایش سرمایه­گذاری در 12 بخش­ گردشگری استان به صورت یکسان- می­باشد. سناریوی دوم نیز مربوط به افزایش 100 میلیارد ریالی سرمایه­گذاری در هر یک از بخش­های اصلی گرشگری به صورت مجزا از یکدیگر است. در ادامه به بررسی اثرات اعمال سناریوهای مذکور بر ارزش افزوده صنعت گردشگری استان و همچنین اثرات مستقیم و غیر مستقیم ناشی از آن، پرداخته خواهد شد.

4-2- نتیجه افزایش 100 میلیارد ریالی سرمایه­گذاری در همه بخش­های گردشگری بصورت هم­زمان

در این سناریو، 100 میلیارد ریال سرمایه­گذاری در همه­ی بخش­های گرشگری (12 بخش اصلی) به صورت هم­زمان (در کل معادل 1200 میلیارد ریال) افزایش یافته است. برای‌ بررسی میزان ‌تأثیر ‌افزایش ‌سرمایه­گذاری در همه بخش­های گردشگری به صورت کلی، بر ارزش افزوده صنعت گردشگری استان، از نتایج جدول شماره 3  استفاده شده است. نتایج نشان می­دهد که با افزایش 100 میلیارد ریالی سرمایه­گذاری در همه بخش­های گردشگری در مجموع، 851718 میلیون ریال بر میزان ارزش افزوده­ی فعالیت­های اقتصادی استان افزوده خواهد شد؛ که از این میزان 813059 میلیون ریال (5/95 درصد) از خلق ارزش افزوده، به صورت مستقیم مربوط به بخش­های 12 گانه­ی صنعت گردشگری است و 38659 میلیون ریال (5/4 درصد) مربوط به اثر غیر مستقیم سایر بخش­هاست.

در بین فعالیت­های گردشگری، بیشترین ارزش افزوده­ی ایجاد شده در اثر افزایش سرمایه­گذاری (اثر مستقیم سرمایه­گذاری)، به ترتیب مربوط به بخش "عمده فروشی و خرده­فروشی" (حدود 11 درصد از کل ارزش افزوده­ی ایجاد شده) و پس از آن مربوط به بخش­های "هنر، سرگرمی و تفریح" (حدود 8/10 درصد) و "خدمات آژانس مسافرتی" (5/10 درصد) می­باشد. کمترین اثر مستقیم در ایجاد ارزش افزوده بر اثر افزایش سرمایه­گذاری در همه­ی بخش­های گردشگری نیز مربوط به فعالیت­های "ساختمان‌های مسکونی" (حدود 8/4 درصد) و "حمل و نقل هوایی" (حدود 5 درصد) است.

 

جدول 3. نتیجه افزایش 100 میلیارد ریالی سرمایه­گذاری در همه بخش­های گردشگری بر ارزش افزوده صنعت گردشگری استان خراسان رضوی - 1397

فعالیت	ارزش افزوده اولیه (میلیون­ریال)	ارزش افزوده ثانویه (میلیون­ریال)	تغییرات ارزش­افزوده (میلیون­ریال)	درصد تغییرات ارزش افزوده	سهم افزایش ارزش افزوده (درصد)
ساختمان‌های مسکونی	11591631	11632809	41178	0.36	4.83
سایر ساختمان‌ها	19970161	20015120	44959	0.23	5.28
عمده­فروشی­وخرده‌فروشی، به جز وسایل نقلیه‌ی موتوری و موتورسیکلت	94277349	94370590	93241	0.10	10.95
حمل و نقل با راه‌آهن	2120166	2168986	48820	2.30	5.73
حمل و نقل جاده ای	50986094	51067240	81147	0.16	9.53
حمل ونقل هوایی	4457014	4499495	42481	0.95	4.99
تأمین جا	9180503	9263128	82625	0.90	9.70
فعالیت‌های خدماتی مربوط به غذا و آشامیدنی ها	12521379	12586449	65070	0.52	7.64
خدمات آژانس مسافرتی، گردانندگان تور، رزرو کردن و فعالیت‌های مربوط	932418	1021855	89437	9.59	10.50
فعالیت­های مربوط به سلامت انسان	22227015	22302901	75886	0.34	8.91
هنر، سرگرمی و تفریح	8311022	8402729	91708	1.10	10.77
خدمات مذهبی و سیاسی	2093846	2150353	56507	2.70	6.63
سایر فعالیت‌های اقتصادی استان	418632733	418671392	38659	0.009	4.54
مجموع	657301331	658153049	851718	-	100.00
اثر کل (میلیون ریال)	851718     (100 درصد)
اثر مستقیم (میلیون ریال)	813059     (5/95 درصد)
اثرغیرمستقیم (میلیون ریال)	38659       ( 5/4 درصد)

مأخذ: یافته­های پژوهشگر

 

4-3- افزایش 100 میلیارد ریالی سرمایه­گذاری در هر بخش گردشگری بصورت مجزا

در این سناریو، افزایش 100 میلیارد ریال سرمایه­گذاری در هریک از بخش­های صنعت گرشگری به صورت جداگانه و مجزا از یکدیگر، اعمال شده است. نتایج مربوط به اعمال این سناریو در جدول شماره 4 نشان داده شده است.

نتایج جدول 4 نشان می­دهد که اگر سرمایه­گذاری در هریک از بخش­های گردشگری بصورت مجزا انجام گیرد، بیشترین تأثیرپذیری در خلق ارزش افزوده به صورت مستقیم در همان بخشِ گردشگری رخ خواهد داد. به گونه­ای که اگر در هریک از بخش­های صنعت گردشگری (به صورت مجزا) 100 میلیارد ریال افزایش سرمایه­گذاری انجام شود، بیشترین خلق ارزش افزوده از سرمایه­گذاری در بخش "هنر، سرگرمی و تفریح"، حاصل خواهد شد. بخش "خدمات آژانس­های مسافرتی"، بخش "تأمین جا" و "خرده فروشی و عمده فروشی" نیز رتبه­های بعدی در خلق ارزش افزوده را به خود اختصاص می­دهند. بر اساس نتایج به دست آمده اگر سرمایه­گذاری در بخش گردشگریِ "هنر، سرگرمی و تفریح"، 100 میلیارد ریال افزایش یابد، در مجموع باعث خلق 95681 میلیون ریال، ارزش افزوده­ی بیشتر خواهد شد. که از این رقم، حدود 95 درصد (91181 میلیون ریال) مربوط به اثر مستقیمِ ایجاد ارزش افزوده در همین بخش و حدود 5 درصد (4500 میلیون ریال) مربوط به اثر غیر مستقیم بر سایر بخش­ها است. شایان ذکر است؛ بخش "هنر، سرگرمی و تفریح" اگر چه در تولید ارزش افزوده بین بخش­های 12 گانه صنعت گردشگری، رتبه یازدهم را دارا می­باشد (طبق جدول شماره 2)؛ اما افزایش سرمایه­گذاری در این بخش می­تواند بالاترین میزان خلق ارزش افزوده را در بین فعالیت­های گردشگری در پی داشته باشد.

نتایج نشان داد هر 100 میلیارد ریالی که در بخش گردشگریِ "خدمات آژانس مسافرتی، گردانندگان تور، رزرو کردن و فعالیت‌های مربوط" سرمایه­گذاری شود، در کل باعث ایجاد 91226 میلیون ریال ارزش افزوده خواهد شد، که از این رقم، حدود 5/97 درصد (88989 میلیون ریال) مربوط به اثر مستقیمِ ایجاد ارزش افزوده در همین بخش و مابقی (2237 میلیون ریال) اثر غیر­مستقیم ایجاد ارزش افزوده در سایر بخش­های اقتصاد استان است. با توجه به نتایج هر 100 میلیارد ریالی که در بخش "تأمین جا" سرمایه­گذاری شود، درکل باعث ایجاد 85342  میلیون ریال ارزش افزوده خواهد شد؛ که از این رقم، حدود 5/96 درصد (82425 میلیون ریال) مربوط به اثر مستقیم ایجاد ارزش افزوده در همین بخش و مابقی (2917  میلیون ریال) مربوط به اثر غیر مستقیم ایجاد ارزش افزوده در سایر بخش­های اقتصاد استان است. همچنین اگر سرمایه­گذاری در بخش گردشگریِ "عمده فروشی و خرده‌فروشی"، 100 میلیارد ریال افزایش یابد، در کل 83284 میلیون ریال، بر ارزش افزوده فعالیت­های اقتصادی استان می­افزاید. از این مقدار، 79276 میلیون ریال (حدود 95 درصد)، مربوط به بخش "عمده و خرده‌فروشی" و مابقی مربوط به سایر بخش­های اقتصادی است. از جدول 4 می­توان جهت مقایسه­ی نتایج اعمال سناریوی افزایش سرمایه­گذاری در صنعت گردشگری (در همه­ بخش­ها -12 بخش- به­صورت هم­زمان و ­در هر بخش به­صورت جداگانه) استفاده نمود.

 

جدول 4. نتیجه آثار مستقیم و غیر مستقیمِ ایجاد ارزش افزوده بر اثر اعمال سناریوی افزایش سرمایه­گذاری در بخش­های مختلف گردشگری - 1397

نام بخش	اثر کل سرمایه­گذاری		اثر مستقیم سرمایه­گذاری		اثرغیرمستقیم سرمایه­گذاری
	میلیون­ریال	درصد	میلیون ریال	درصد	میلیون ریال	درصد
همه بخش­های گردشگری	851718	100	813059	5/95	38659	5/4
ساختمان‌های مسکونی	48062	100	40819	85	7243	15
سایر ساختمان‌ها	52094	100	43129	83	8965	17
عمده­فروشی و­خرده‌فروشی	83284	100	79276	95	4008	5
حمل و نقل با راه‌آهن	53624	100	48560	5/90	5064	5/9
حمل و نقل جاده ای	76529	100	72120	94	4409	6
حمل و نقل هوایی	50221	100	41905	5/83	8316	5/16
تأمین جا	85342	100	82425	5/96	2917	5/3
فعالیت‌های خدماتی مربوط به غذا و آشامیدنی­ها	72271	100	64058	89	8213	11
خدمات آژانس مسافرتی، گردانندگان تور، رزرو کردن	91226	100	88989	5/97	2237	5/2
فعالیت‌های خدماتی مربوط به سلامت انسان	78679	100	75821	96	2858	4
هنر، سرگرمی و تفریح	95681	100	91181	95	4500	5
خدمات مذهبی و سیاسی	64705	100	56293	87	8412	13

مأخذ: یافته­های پژوهشگر

 

5- بحث و نتیجه‌گیری

صنعت ‌‌گردشگری ‌از  ‌جمله ‌زیر ‌بخش­های ‌اقتصادی ‌است ‌که ‌به دلیل ‌ارتباط ‌با‌ بخش­های‌ مختلف‌ و ‌تنوع ‌اقتصادی ‌و ‌همچنین ‌نیاز ‌به ‌گردشگری ‌به ‌عنوان ‌یک‌کالای‌ اساسی ‌در ‌جوامع ‌امروزی، ‌دارای ‌فرصت­های‌ زیاد ‌و ‌رو به ‌رشدی ‌می­باشد‌ که ‌علاوه ‌بر‌ پتانسیل ‌جذب ‌منابع ‌مالی، ‌به ‌نظر ‌می­رسد ‌که ‌سرمایه­گذاری ‌در ‌این ‌حوزه ‌از ‌توجیه ‌اقتصادی ‌نسبتاً ‌بالایی ‌نیز ‌برخوردار‌ باشد. ‌لذا ‌بررسی ‌تبعات‌ و ‌آثار ‌سرمایه­گذاری ‌در ‌بخش ‌گردشگری ‌از ‌اهمیت ‌بسزایی ‌برخوردار‌ بوده‌ که‌ از‌ نتایج ‌آن ‌می­توان ‌در ‌برنامه‌ریزی­هایی‌ که ‌در‌ سطوح ‌کلان ‌منطقه ‌صورت ‌می­گیرد، ‌بهره ‌جست. لذا هدف ‌اصلی این‌ مطالعه، بررسی میزان تأثیرگذاری سرمایه­گذاری بر ارزش افزوده صنعت گردشگری استان خراسان رضوی است. با توجه به نتایج بدست آمده، چنانچه سرمایه­گذاری در همه بخش­های گردشگری، به صورت هم­زمان 100 میلیارد ریال (در کل معادل 1200 میلیارد ریال) افزایش یابد، 851718  میلیون ریال بر میزان ارزش افزوده­ی فعالیت­های اقتصادی استان افزوده خواهد شد؛ که از این میزان 5/95 درصد از خلق ارزش افزوده، به صورت مستقیم مربوط به بخش­های 12 گانه­ی صنعت گردشگری است. بیشترین اثر مستقیم سرمایه­گذاری در خلق ارزش افزوده، مربوط به بخش "عمده­فروشی و خرده­فروشی" و پس از آن مربوط به بخش­های "هنر، سرگرمی و تفریح" و "خدمات آژانس مسافرتی" می­باشد.

اگر سرمایه­گذاری در هریک از بخش­های گردشگری نیز بصورت مجزا انجام گیرد، بیشترین تأثیرپذیری در خلق ارزش افزوده به صورت مستقیم در همان بخشِ گردشگری رخ خواهد داد. اما بصورت غیر مستقیم نیز افزایش در ارزش افزوده­ی ایجادی در سایر بخش­های صنعت گردشگری و سایر بخش­های اقتصاد استان را موجب خواهد شد. به گونه ای که اگر در هریک از بخش­های صنعت گردشگری (به صورت مجزا) 100 میلیارد ریال افزایش سرمایه­گذاری انجام شود، بیشترین خلق ارزش افزوده از سرمایه­گذاری در بخش "هنر، سرگرمی و تفریح"، حاصل خواهد شد (95681 میلیون ریال). بخش "خدمات آژانس­های مسافرتی"، بخش "تأمین جا" و بخش "خرده فروشی و عمده فروشی" نیز رتبه­های بعدی در ایجاد ارزش افزوده را به خود اختصاص می­دهند. درواقع اگر هدف از سرمایه­گذاری، صرفاً افزایش ارزش افزوده و رشد اقتصادی است، سیاستگذار بایستی به این بخش­ها توجه ویژه کند و سهم مهمی از سرمایه­ها را به این بخش­ها سوق دهد. نکته بسیار مهم دیگر اینکه، این بخش­ها درواقع اصلی­ترین خدمات را به گردشگران می­دهند (که البته حمل و نقل جاده­ای نیز شامل آن می­شود). در نتیجه، رشد سرمایه­گذاری در این بخش­ها قطعاً بر رفاه گردشگران و جذب گردشگر بیشتر اثرگذار خواهد بود. نکته مهم دیگر اینکه، منظور از بخش «تأمین جا»، خدمات مربوط به اقامت است و نه ساخت واحد اقامتی. ساخت واحد اقامتی در بخش «ساختمان مسکونی» جای می­گیرد که اتفاقاً ارزش افزوده ایجادی آن به ازای واحد سرمایه­گذاری صورت گرفته، بسیار ناچیز است. این درحالی است که حجم اصلی سرمایه­گذاری در صنعت گردشگری طی سال­های اخیر، در ساخت واحدهای اقامتی بوده است و معمولاً ساخت این واحدها به دلایل مختلفی از جمله بروکراسی پیچیده اداری و نوسانات اقتصادی، سال­ها به طول می­انجامد و لذا پیوند این بخش با بخش «تأمین جا» که خدمات بهره­برداری از این واحدها پس از ساخت است، با تأخیر بسیار زیاد صورت می­گیرد و درواقع پیوند بین این دو بخش را بسیار ضعیف کرده است. لذا، اینطور می­توان نتیجه­گیری کرد که حجم بالای سرمایه­گذاری که تاکنون در صنعت گردشگری صورت گرفته است، با توجه به اینکه غالباً در بخش ساخت تأسیسات اقامتی بوده است تا سایر خدمات کلیدی گردشگری (مثل سرمایه­گذاری در بهبود فناوری و خدمات دهی بهتر در بخش­های «هنر، سرگرمی و تفریح»، «گردانندگان تور و دفاتر خدمات مسافرتی»، «خدمات تأمین جا» و «خدمات عمده فروشی و خرده فروشی»)، لذا انتظار می­رود که هدف رشد اقتصاد گردشگری به بهترین شکل ممکن، محقق نشده باشد. در مقابل بیشترین اثر غیرمستقیم سرمایه­گذاری در یک بخش، بر ایجاد ارزش افزوده در سایر بخش­های اقتصادی استان، مربوط به سرمایه­گذاری در بخش "سایر ساختمان­ها" (واحدهای تجاری و اداری و فرهنگی و ورزشی و ساخت بناها و محوطه سازی مربوط به تمامی جاذبه های گردشگری و ..) و پس از آن مربوط به سرمایه­گذاری در بخش "خدمات مذهبی و سیاسی"، "حمل و نقل هوایی" و بخش "فعالیت‌های خدماتی مربوط به غذا و آشامیدنی­ها" است. این بدان معنی است که این فعالیت­ها، عامل اصلی پیوند بین صنعت گردشگری با سایر بدنه اقتصاد است و در برنامه­ریزی برای هرگونه سرمایه­گذاری که در این بخش­ها صورت می­گیرد، بایستی به اثرات غیرمستقیم آن­ها نیز توجه ویژه نمود.

با توجه به پتانسیل بالقوه­ای که در صنعت گردشگری ایران، بالاخص استان خراسان رضوی وجود دارد، می­توان امیدوار بود که با سرمایه­گذاری در این صنعت، می­تواند به قطب بزرگ گردشگری در منطقه تبدیل شود. بنابراین افزایش سرمایه­گذاری در بخش گردشگری، با خلق ارزش افزوده­ی چشمگیر بصورت مستقیم و غیرمستقیم، می­تواند هم رشد و توسعه این بخش را موجب شود و هم سایر فعالیت­های اقتصادی استان را تحت تأثیر قرار دهد. در رابطه با موضوع مورد بحث در این پژوهش، می­توان پیشنهاداتی ارائه نمود که در ذیل به آن­ها اشاره می­شود:

از آنجا که با توجه به نتایج، بیشترین خلق ارزش افزوده حاصل از سرمایه­گذاری، در بخش "هنر، سرگرمی و تفریح" حاصل می­شود، پیشنهاد می­شود سرمایه­گذاری بر  تشکیل گروه­ها و مؤسساتی در سطح استان، انجام شود که این مؤسسات و گروه­ها، رویدادهای نمایشی یا نمایشگاه­ها و اجراهای زنده­ای که برای عموم مردم و همچنین گردشگران تهیه شده است، تولید و تبلیغ کنند؛ مهارت­های هنری، خلاقانه یا فنی لازم برای تولید محصولات هنری و اجراهای زنده را تهیه نمایند؛ میادین ورزشی، استادیوم­ها، سالن­های تئاتر یا دیگر تسهیلات مربوط را راه اندازی و فراهم کنند یا رویدادهای یاد شده را در تسهیلات و مجموعه­هایی برگزار کنند که دیگران راه اندازی و فراهم کرده­اند؛ پارک­های موضوعی و شهربازی­هایی با جاذبه­های متنوع تفریحی، ورزشی، اقامتی، محیطی متفاوت را برای تفریح و سرگرمی و خرید در اختیار افراد قرار دهند.  اشیا و محل­های تاریخی، فرهنگی را حفظ کرده و به نمایش گذارند و خدمات و تسهیلات لازم را در اختیار گردشگران قرار دهند تا بتوانند در فعالیت­های تفریحی شرکت کنند و از این طریق افزایش رشد اقتصادی را در سطح استان موجب شوند.

چنان که در نتایج مطالعه بیان شد، سرمایه­گذاری در بخش خدمات آژانس مسافرتی، منجر به ایجاد ارزش افزوده­ی زیادی خواهد شد. اما از آنجا که برای سرمایه‌گذاری در این بخش، باید سرمایه بالایی را صرف ورود به بازارهای رایج کرد و ریسک ورود به بازارهای رایج به دلیل وجود انبوهی از رقبا بسیار بالاست‌ پیشنهاد می­گردد این سرمایه‌گذاری برآمده از مطالعه بازار و روندهای حاضر و شناخت فرصت‌های این حوزه باشد که نیازمند بررسی‌های دقیق بازار منطقه‌ای و جمعیت‌شناختی و نیازسنجی مردم منطقه است. در واقع سرمایه‌گذاری در این حوزه باید با تأکید بر بازارهای خاص و سلیقه‌های خاص انجام گیرد که جدا از خدمات رایج فروش بلیت و رزرو جا، اقدام به طراحی بسته‌های سفر در موضوعات خاصی چون طبیعت‌گردی، فعالیت‌های ماجراجویانه، تورهای روستایی‌ و دیگر بسته‌های موضوعی کنند. موفقیت صاحبان سرمایه‌ در این حوزه، در گروی برنامه‌ریزی برای استفاده از بسته‌های موضوعی و خاص و استفاده هرچه بیشتر از فضاهای الکترونیکی، فناوری‌ها و امکانات دنیای دیجیتال امروز است.

با توجه به نتایج، سرمایه­گذاری در بخش «تأمین جا»، ارزش افزوده­ی بالایی را خلق می­کند. حال آن که منظور از بخش «تأمین جا»، خدمات مربوط به اقامت است و نه ساخت واحد اقامتی. بر اساس نتایج ارزش افزوده ایجادی ساخت واحد اقامتی به ازای واحد سرمایه­گذاری صورت گرفته، بسیار ناچیز است. این درحالی است که حجم اصلی سرمایه­گذاری در صنعت گردشگری طی سال­های اخیر، در ساخت واحدهای اقامتی بوده است.  لذا پیشنهاد می­گردد که اولاً در روند صدور مجوز ساخت هتل بخصوص در شهر مشهد، نیازسنجی از سوی متولیان امر انجام گیرد. ثانیاً به دلیل اینکه با توجه به نتایج «خدمات تأمین جا یا مهمان نوازی» ارزش افزوده­ی بالایی ایجاد می­کند و به عنوان یکی از ظرفیت­های اصلی و محورهای مهم خدمات دهی در حوزه گردشگری است؛ بنابراین عدم تأمین نیاز مسافران در بخش خدمات دهی واحدهای اقامتی، بر روند سفر، گردشگری و زیارت در شهری مانند مشهد اثرگذار است. لذا پیشنهاد می­گردد حجم سرمایه­گذاری بیشتر از ساخت واحدهای اقامتی به سمت خدمات دهی در این واحدها سوق داده شود. همچنین خدمات­دهی در بخش اقامت بر اساس ذائقه و سلیقه مسافران تغییر یابد.

با توجه به نتایج مطالعه و بررسی پیشینه مطالعات صورت گرفته، پیشنهاد می شود که در مطالعات آتی موضوعات ذیل بویژه در حوزه های مرتبط با تامین مالی در سرمایه‏گذاری در صنعت گردشگری مدنظر قرار گیرد: الف) بررسی ابزارهای نوین تامین مالی سرمایه گذاری در صنعت گردشگری ب) شناسایی بسترهای قانونی و نهادی لازم برای شکل گیری سرمایه گذاری در صنعت گردشگری ج) شناسایی الزامات جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی د) برآورد میزان استفاده از ظرفیت های موجود اقامت گاه ها و کمیت و کیفیت خدمات ارایه شده به توریستها.

 

منابع

 

[1] گروه اقتصاد گردشگری، پژوهشکده گردشگری خراسان رضوی ، سازمان جهاددانشگاهی ، مشهد، ایران. [e-mail]

[2] گروه اقتصاد گردشگری، پژوهشکده گردشگری خراسان رضوی ، سازمان جهاددانشگاهی ، مشهد، ایران.(نویسنده مسئول) [e-mail]

[3] گروه اقتصاد گردشگری، پژوهشکده گردشگری خراسان رضوی ، سازمان جهاددانشگاهی ، مشهد، ایران. [e-mail]

[4] گروه اقتصاد گردشگری، پژوهشکده گردشگری خراسان رضوی ، سازمان جهاددانشگاهی ، مشهد، ایران. [e-mail]

[5] - Lopez and Arreola

[6] - United Nations World Tourism Organization

[7] .Nguyen,

[8] . Lee and Hlee

[9] , Anter and Elmaghraby

[10] . Mamirkulova

[11] . Wang

[12] . Lin

[13]- Roe

[14] -Mamirkulova

مراجع

منابع

• آزاددانا، فهیمه. (1395). تاثیر رشد گردشگری در استان قم بر اقتصاد ملی (رویکرد داده-ستاننده دو منطقه­ای). پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی، دانشگاه الزهرا.
• آزادگان، غنچه. (1396). آثار اقتصادی مخارج گردشگری داخلی در استان فارس بر ستانده و اشتغال؛ رویکرد داده-ستانده دو منطقه­ای. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده اقتصاد، دانشگاه علامه طباطبایی.
• بختیاری، صادق، و یزدانی، مرتضی. (1389). بررسی آثار مستقیم و غیر مستقیم گردشگری بر اشتغال. فصلنامه علوم اقتصادی، 4 (13)، 49-61.
• بزازان، فاطمه، اسماعیلی، مهناز، و فارسی، فرشته. (1399). اثرات اقتصادی ورود گردشگران داخلی به استان خراسان رضوی. فصلنامه علمی پژوهشنامه اقتصادی، 76، 80-55.
• بساک، سعید، و دین پرست، ساجده. (1399). بررسی نقش گردشگری روستایی در توسعه اقتصادی روستاهای هدف گردشگران (مطالعه موردی: روستاهای دهستان مرس، شهرستان شوشتر). جغرافیا و روابط انسانی، 3(1)، 286-269.
• بهبودی، داوود، و باستان، فرانک. (1389). رابطه گردشگری و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در کشورهای در حال توسعه (رهیافت علّیت در داده های تابلویی).اقتصاد مالی،  4(11)، 1-18.
• دوامی، داود، انصاری، لیلا، و ایرانپور، طیبه. (1392). بررسی نقش و جایگاه سرمایه­گذاری در صنعت گردشگری و تأثیر آن بر اقتصاد ایران، مجموعه مقالات دومین همایش ملی گردشگری و طبیعت گردی ایران زمین، همدان.
• رفیعـی، هـادی، و براتـی، جـواد. (1393). نقـش صنعت گردشـگری در ایجاد اشـتغال در اسـتان خراسـان رضـوی. فصلنامه مطالعـات مدیریت گردشـگری، 8 (25)، 106-141.
• زارع میرک آباد، احمد. (1395). اولویت‏های سرمایه‏گذاری در صنعت گردشگری مورد مطالعه استان یزد. پایان نامه کارشناسی ارشد، مدیریت جهانگردی، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده مدیریت و حسابداری.
• عیسی‌زاده، سعید، و قدسی، سوده. (1391). محاسبه ضرایب اشتغال زایی بخش گردشگری در اقتصاد ایران: با استفاده از مدل داده – ستانده. فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری، 7 (17)، 172-151.
• فراهانی، عاطفه سادات. (1396). سنجش اثرگذاری گردشگری بین المللی در اقتصاد ایران (رویکرد ماتریس حسابداری اجتماعی). پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته توسعه اقتصادی و برنامه ریزی، دانشکده علوم اقتصادی و اجتماعی، دانشگاه الزهرا.
• فرزین، محمدرضا، زندی، ابتهال، عبدی، مرجان، و عباس پور، نیلوفر. (1394). شناسایی بخش‌های کلیدی در صنعت گردشگری ایران (بر مبنای مدل داده-ستانده).اقتصاد مالی، 9(32)، 65-81.
• فلیحی، نعمت. (1388). بررسی عوامل موثر بر سرمایه­گذاری بخش گردشگری و مقایسه شیوه­های تأمین مالی سرمایه، مجموعه مقالات دومین کنفرانس بین المللی توسعه نظام تامین مالی در ایران، تهران.
• قربانی، رسول، سلامتی گبلو، شهرام، مهاجری نعیمی، لیلا، و ارژنگی، حجت. (1400). ارزیابی اثرات گردشگری بر توسعه اقتصاد شهری )نمونه مورد مطالعاتی: شهر اردبیل(. جغرافیا و روابط انسانی، 3(4)، 556-542.
• محنت فر، یوسف. (1395). تأثیر درآمدهای گردشگری برجذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی مطالعة موردی: 23 کشور جهان. گردشگری و توسعه، 5(3)، 79-97.
• معلم، کیمیا. (1398). موانع و محدودیت­های سرمایه­گذاری بخش خصوصی در گردشگری استان گلستان. پایان نامه کارشناسی ارشد، موسسه آموزش عالی حکیم جرجانی گرگان، گروه مدیریت گردشگری.
• مومنی، فاطمه، و همایونی فر، مسعود. (1394). سرمایه‏گذاری در صنعت گردشگری، چالش‏ها و راهکارها. اولین همایش ملی گردشگری پایدار با رویکرد گردشگری ورزشی، سلامت و محیط زیست، اردبیل.
• میرزایی، حسین، و جلیلی، ساناز. (1390). تأثیر توسعه گردشگری بر رشد اقتصادی (مقایسه ایران وکشورهای منتخب).اقتصاد مالی، 5(15)، 73-92.
• نرگسی، شهین، بابکی، روح اله، و عفتی، مهناز. (1397). بررسی رابطه بین گردشگری، رشد اقتصادی و توسعه مالی در ایران (1395-1368).اقتصاد مالی، 12(44)، 41-68.

یعقوبی منظری، پریسا، و آقامیری، سیدامیر. (1397). بررسی پیوندهای پسین و پیشین صنعت هتلداری برای افزایش تولید و اشتغال در ایران. گردشگری و توسعه، 7(4 ), 18-37