نگرش عارفانه احمد غزالی و استحاله عشق عُذری لیلی و مجنون

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 10، دوره 15، شماره 55، تیر 1398، صفحه 293-311   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

سهیلا نمازعلیزاده¹؛ اشرف السادات موسوی لر^{* 2}

¹دانشجوی دکتری پژوهش هنر دانشگاه الزهرا (س)

²استاد گروه پژوهش هنر دانشگاه الزهرا (س)

چکیده

اندیشمندان حوزة عرفان ایرانی همواره نظرات گوناگونی را در باب مفهوم عشق ابراز داشته‌اند که بیانگر اهمیت مقام عشق در تعالیم و آموزه‌های اندیشه دینی ایرانی است. احمد غزالی (520-452 ه.ق) با خلق آثار عرفانی خویش، تحولاتی چشمگیری در باب سرشت عشق پدید آورده است و در سوانح العشاق که نخسین اثر وی در ساحت عشق و به زبان فارسی است، تعابیر و تفسیرهای بدیعی از حکایت دلدادگی لیلی و مجنون ارائه نموده است. از آنجایی که داستان عشق لیلی و مجنون ریشه در عشق عُذری ادب عرب دارد، این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی، با هدف شناخت مراحل استحالة عشق عُذری لیلی و مجنون در نگرش احمد غزالی شکل گرفته و تلاش شده به این پرسش پاسخ دهد، در یک مطالعه تطبیقی، وجوه افتراق و اشتراک میان عشق لیلی و مجنون در نگرش احمد غزالی با عشق عُذری عرب چگونه تفسیر می‌شوند؟ بر اساس نتایج بدست آمده، عشق عفیفانه، ناسوتی، دردآور، کُشنده و بی‌فرجام عُذری با مبانی نظری ناب عاشقانه و عارفانة احمد غزالی مبتنی بر اتحاد رابطة عاشق و معشوق با عشق؛ به عشقی پسندیده، لاهوتی، خوشایند و امیدبخش استحاله یافته و عاملی مهم برای استکمال وجودی انسان می‌شود.

کلیدواژه‌ها

لیلی و مجنون؛ عشق عُذری؛ احمد غزالی؛ سوانح العشاق؛ ادب عرب

مراجع

کتابنامه

قرآن کریم.

افراسیاب‌پور، علی‌اکبر. 1387. «عرفان سهروردی و زیبایی پرستی». فصلنامة تخصصی عرفان. س4.ش16. صص30-13.

افلاطون. 1385. رسالة ضیافت. ترجمة محمدعلی فروغی. تهران: جامی.

احمدنژاد، کامل. 1378. لیلی و مجنون با مقدمة کراچکوفسکی. چ3. تهران: زوار.

اصفهانی، ابومنصور. 1367. نهج الخاص. تصحیح نصرالله پورجوادی. تهران: تحقیقات اسلامی.

ابن‌داوود اصفهانی .1406هجری قمری/ 1985 میلادی. الزهره. الاردن: مکتبةالمنار.

ثروتیان، بهروز. 1394. جادوی سخن جهان نظامی. تهران: معین.

حسینی، سیّدمحمد.1372. مجنون و لیلی عربی و لیلی و مجنون نظامی. مندرج در مجموعه مقالات کنگرة بین‌المللی نهمین سدة تولد نظامی گنجوی. به اهتمام منصور صحت. ج1. تبریز: دانشگاه تبریز.

زرّین‌کوب، عبدالحسین.1394. ارزش میراث صوفیه. چ17. تهران: امیرکبیر.

ستاری، جلال. 1385. حالات عشق مجنون. چ2. تهران: توس.

ـــــــــــــ . 1397. عشق صوفیانه. چ9. تهران: نشر مرکز.

سجادی، ضیاءالدین. 1372. لیلی و مجنون در قرن ششم هجری و لیلی و مجنون نظامی. مندرج در مجموعه مقالات کنگرة بین‌المللی نهمین سدة تولد نظامی گنجوی. به اهتمام منصور ثروت. ج2. تبریز: دانشگاه تبریز.

صفا، ذبیح‌الله .1391. تاریخ ادبیات در ایران. ج2. چ18. تهران: فردوس.

عین‌القضات همدانی. 1362. نامه‌ها. به اهتمام علینقی منزوی و عفیف عسیران. ج2. تهران: کتابخانه منوچهری.

عقدایی، تورج و فاطمه بیدا خویدی .1394. «تعامل زبان و معنا در سوانح احمد غزالی بر پایة نظریة ارتباطی یاکوبسن». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س11. ش14. صص 232-199.

غزالی، احمد. 1368. سوانح. به تصحیح هلموت ریتر. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

کربن، هانری. 1382. روابط حکمت اشراق با ایران باستان. ترجمة عبدالمحمد روح بخشان. تهران: اساطیر.

ـــــــــــ . 1395. تاریخ فلسفه اسلامی. ترجمة محمدجواد طباطبایی. چ2. تهران: مینوی خرد.

کراچکوفسکی .1376. پژوهشی در ریشه‌های تاریخی و اجتماعی داستان لیلی و مجنون. ترجمة کامل احمدنژاد. تهران: زوّار.

لویزن، لئونارد.1397. میراث تصوف. ترجمة مجدالدین کیوانی. ج1. چ3. تهران: نشر مرکز.

مجاهد، احمد. 1376. مجموعه آثار فارسی احمد غزالی. تهران: دانشگاه تهران.

مؤیّد، حشمت .1371. «در مدار نظامی (نقدی بر لیلی و مجنون نظامی)»، فصلنامة ایران‌شناسی (پژوهش در تاریخ و تمدّن و فرهنگ ایران و زبان و ادبیّات فارسی). تهران: بنیاد مطالعات ایران. ش15. صص 542-528.

نوروزی، خورشید. 1386. «نقد و تحلیل شرح‌های لیلی و مجنون نظامی گنجوی». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س3. ش7. صص100-84.

نیکلسون، ر.ا. .1341. اسلام و تصوف. ترجمة محمد‌حسین مدرس نهاوندی. تهران: زوّار.

یثربی، سیّدیحیی. 1395. عرفان نظری، تحقیقی در سیر تکاملی و اصول و مسائل تصوف. چ9. قم: بوستان کتاب.

هاشمی، زهره و ابوالقاسم قوام. 1392. «نگرش احمد غزالی بر بنیاد نظریه استعاره‌شناختی». نشریة ادب پژوهی. ش26. صص 71-49.