بررسی عشق درادبیات غنایی و حماسی با تکیه بر دو اثر «شاهنامه» فردوسی و «پلنگینه‌پوش» روستاولی

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

دوره 10، شماره 36، آبان 1399، صفحه 61-78   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

آیدا حیاتی مهر¹؛ فریدون طهماسبی^{* 2}

¹گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، پردیس فاطمه زهرا، اهواز، ایران

²گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران;

چکیده

تجلی عشق در آثار حماسی باعث پیوندی گسست‌ناپذیر ودلنشین میان حماسه و تغزل می‌گردد. شاهنامه فردوسی و پلنگینه‌پوش روستاولی از شمار آثاریست که حماسه و غنا در آن‌ها نیک درهم تنیده شده است. «عشق»، در این دو اثر، جایگاه والایی دارد. در پلنگینه‌پوش، عشق و موضوعات عاشقانه بسامد بالایی دارد و داستان بر محور عشق و حماسه می‌گردد. به گونه‌ای که گاهی داستان با عشق شروع می‌شود، با عشق ادامه پیدا می‌کند و با عشق به پایان می‌رسد. در شاهنامه هم در بسیاری از داستان‌ها، عشقی که در خدمت حماسه باشد دیده می‌شود. این مقاله در صدد است ویژگی‌های محتوایی عشق و حماسه را در این دو اثر بزرگ از ادبیات دو ملت ایران و گرجستان به روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای مورد بررسی قرار دهد. هدف این پژوهش آن‌است که نشان دهد، یک اثر ادبی بستر مناسبی برای طرح مسائل متعددی است که منجر به تنوع موضوع می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

عشق؛ ادب غنایی؛ حماسه؛ شاهنامه؛ پلنگینه پوش

مراجع

استاجی، ابراهیم (۱۳۹۰)، «ساختار و ویژگی‌های داستان‌های عاشقانه- حماسی». فصل‌نامۀ مطالعات زبان و ادبیات غنایی، سال ١، شمارة ، صص۷-26.

افشاری. - ولک، رنه و وارن، آوستین (۱۳۷۳)، نظریۀ ادبیات، ترجمۀ ضیاء موحد و پرویزمهاجر، تهران: علمی و فرهنگی.

اکبری منوچهر(۱۳۹۰)، «اسطوره پدرکشی و فرزندکشی در اساطیر ایرانی و یونانی تضاد یا واقعیت»، فصل‌نامه ادب فارسی، دوره ۱، شماره ۵، صص15-30.

ایرانی، محمد (۱۳۹۲ )، «تحلیل دو تراژدی سهراب و فرود»، فصل‌نامه ادب‌پژوهی، شماره ۲۶. صص119-145.

ایسن، لُیس (۱۳۸۷)، نظریة نقد ادبی معاصر، ترجمۀ  مازیار حسین‌زاده و فاطمه حسینی، ویرایش حسین پاینده، تهران: نگاه امروز.

 پاینـده، حـسین (۱۴۸۴)، اسـطوره‌شناختی و مطالعـات فرهنگـی: تبیـین یونـگ ازاسطوره های مدرن در اسطوره و ادبیات، تهران: سمت

ترابی، علی‌اکبر (۱۳۸۰)، جامعه شناسی ادبیات، تبریز: فروغ آزادی.

جعفرپور، میلاد ؛ کهدویی، محمدکاظم؛ نجاریان، محمدرضا، (۱۳۹۳). «تحلیل ژرف ساخت  گونۀ عشق و پیوند در حماسه». مجلۀ شعرپژوهی (بوستان ادب)، سال ۶، شما‌رة.صص 80-47.

حری، ابوالفضل (۱۳۸۸)، «کارکرد کهن‌الگوها در شعر کلاسیک و معاصر فارسی» فـصل‌نامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، شمارۀ ۱۵. صص 33-9.

حسن رضایی، حسین و عبدالرضا سیف (1395)، «بررسی عشق در دنیای حماسه با نگاهی به شاهنامه»، متن‌پژوهی ادبی، ش 70، صص45-29.

خالقی‌مطلق، جلال (۱۳۸۸)، عناصر درام در برخی از داستان‌های شاهنامه، سخن‌های دیرینـه (سی گفتار دربارة فردوسی و شاهنامه)، به کوشش علی دهباشی، تهران: نشر افکار.

دلشاد، فرشید (۱۳۷۷)، پلنگینه پوش، تهران: ایران جام.

رحیمی، مصطفی (۱۳۶۹)، تراژدی قدرت در شاهنامه، تهران: نیلوفر.

رسمی، عاتکه (۱۳۹۲)، «بررسی تطبیقی داستان‌های رستم و کوراوغلـو»، فرهنـگ وادبیات عامه، دوره۱،  شمارۀ۹. صص52-25.

رضوی، مسعود (۱۳۸۶)، «اسطوره‌وتراژدی»، اطلاعات حکمت و معرفت،شماره۲۴.

رنجبر، احمد (۱۳۷۹)، جاذبه ‌های فکری فردوسی، تهران: امیرکبیر، چاپ دوم.

زرین‌کوب، حمید (۱۳۴۹)، «داستان پلنگینه‌پوش». مجلۀ دانشکده ادبیات مشهد. سال۱، شمارۀ۵، صص86-75.

ذبیح‌نیا، آسیه (۱۳۸۷)، «تراژدی فرزندکشی و پدرکشی در اساطیر ایرانی و یونانی»، فصل‌نامه نامۀ پارسی، شمارۀ۲۶ و ۲۷، صص 113-96.

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (۱۳۵۲)، انواع ادبی و شعر فارسی، مجلۀ خرد و کوشش، شمارۀ ۱۱و ۱۲.

شمیسا، سیروس (۱۳۹۳)، انواع ادبی، تهران: میترا، چاپ پنجم.

صفا، ذبیح‌الله (۱۳۳۳)، حماسه‌سرایی در ایران از قدیمی‌ترین عهد تاریخی تا قرن چهاردهم هجری، تهران: امیرکبیر.

عبادیان، محمود (۱۳۷۹)، انواع ادبی شمه‌ای از سیر گونه‌های ادب درتاریخ ادبیات فارسی، تهران: پژوهش‌گاه فرهنگ و هنر اسلامی.

غنیمی، هلال (۱۳۷۳)، ادبیات تطبیقـی، ترجمـه و تحشـیه و تعلیـق از سیّدمرتضـی آیـت‌الله‌زاده شیرازی. تهران: امیرکبیر

فاطمی، عرب یوسف آبادی (۱۳۹۰)، «ریخت شناسی داستان عاشقانه شهسوار پلنگینه پوش شوتا روستاولی»، پژوهشنامه ادب غنایی، دوره نهم پاییز و زمستان، شمارۀ ۱۷. صص 190-173.

فرای، نوروتوپ (۱۳۷۷)، تحلیل نقد، ترجمة صالح حسینی، تهران: نیلوفر.

----------  (۱۳۸۸)، رمزکل، ادبیات و کتاب مقدس، ترجمۀ صالح حسینی، تهران: نیلوفر

قائمی،فرزاد (۱۳۹۳)، «‌‌تحلیل ساختار آیین اسطوره سیاوش»، فصل‌نامه نقد ادبی، سال ۷، شمارۀ ۲۵. صص190-173.

قربانی‌پور، زهرا (۱۳۹۲)، «نقدو بررسی روانکاوانه شخصیت رستم و سهراب»، فصل‌نامه نقد ادبی، دوره ۸، شمارۀ ۳۲، صص 155-120.

کویاجی، جهانگیر (۱۳۸۰)، بنیادهای‌ اسطوره‌‌ و حماسه‌‌ایران، ترجمۀ جلیل دوستخواه‌، تهران:‌ آگاه.

مختاریان، بهار(۱۳۸۸)، «تورتروپ‌فرای‌ نقد ‌اسطوره‌‌ای»، پژوهشنامۀ فرهنگستان هنر، شمارۀ‌ ۱۴.

مؤتمن، زین‌العابدین (۱۳۴۶)، شعر و ادب فارسی، تهران: بنگاه مطبوعات.

واحد دوست، مهوش (۱۳۹۴)، «ساختارشناسی خان‌های رستم و تاریل»،جستارهای ادبی، پاییز، شماۀ۱۹۰، صص33-1.

 یونگ، کارل گوستاو (۱۳۶۸)، چهار صورت مثالی، ترجمة پروین فرامرزی، مشهد: آستان قدس رضوی.