بن مایه مهر و محبت در روابط خانوادگی در آثار مولوی

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

دوره 10، شماره 36، آبان 1399، صفحه 93-110   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

علی رحمانیان^{* 1}؛ فاطمه تسلیم جهرمی²؛ احمد امیری خراسانی³

¹گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

²گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه جهرم

³گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه باهنر کرمان، کرمان، ایران

چکیده

یکی از زمینه‌های مهم شعر غنایی، بُعد اجتماعی آن است که یکی از ابعاد آن زندگی خانوادگی است. مولوی یکی از شاعرانی است که به طور گسترده به صورت تمثیلی به موضوع خانواده و حقوق آن در آثار خود با رویکردی دینی و اخلاقی و البته غنایی پرداخته است. مولوی دربارۀ زندگی زناشویی، فرزند و تربیت او، زندگی خانوادگی، حقوق والدین و... هم در آموزه‌ها و هم در تنظیم قواعد و قوانین، به جایگاه خانواده و زنان توجه بسیار دارد و موجب ارتقای شأن و منزلت نظام خانواده شده است. تفکرات و آرای وی دربارۀ خانواده با احادیث و روایات اسلامی مطابقت دارد. از نظر وی رابطۀ عاشقانه‌ای باید بین زن و شوهر برقرار باشد و این دو وظیفۀ رفع نیازهای عاطفی یکدیگر را بر عهده دارند. مهر و محبت اساس روابط خانوادگی است هرچند وظیفۀ کسب معاش و توجه به رفاه و تربیت فرزندان بر عهدۀ مرد و خانه‌داری، فرزندآوری و تربیت و تعلیم فرزندان بر عهدۀ زن است. مولوی همچنین بین بسیاری از روابط خانوادگی و مفاهیم عرفانی پیوند ایجاد کرده است؛ مثلاً از نظر وی زندگی زناشویی نمادی از نظام آفرینش و رابطۀ انسان و پروردگار و آفرینشگری و الطاف مادرانه می‌تواند نمادی از خداوند باشد. از دیدگاه وی زن و مرد مکمّل یکدیگرند. این پژوهش به شیوۀ توصیفی-تحلیلی با توجه به آیات و احادیث دربارۀ زنان و خانواده به واکاوی نظریّات مولوی دربارۀ خانواده بر مبنای چهار اثر وی پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

ادبیات غنایی؛ خانواده؛ والدین؛ فرزندان؛ مولوی؛ مثنوی؛ مکتوبات؛ فیه‌مافیه

مراجع

قرآن کریم، ترجمۀ مهدی الهی قمشه‌ای، تهران: اسوه.

امام علی (1379)،نهج‌البلاغه، مترجم محمد بهشتی، تهران: تابان، چاپ هشتم.

اکبری­دافساری، جواد؛ زارع، محبوبه (1388)، آلبوم خانواده، قم: بوستان کتاب، چاپ چهارم.

امامی، نصرالله (1388)، «زن در مثنوی مولوی»، مجلۀ تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی، شمارۀ 1، صص34-27.

ثقفی، زلیخا (1381)، تجلیزندرآثارمولوی، تهران: ترفند.

جودی نعمتی، اکرم (1382)، «زن در آیینۀ شعر فارسی»، مجلۀ مطالعات راهبردی زنان، شمارۀ 19.

رحمت­کاشانی، حامد (1391)، فرهنگ سخنان رسول خدا(ص)؛ نگارشی نو از کتاب نهج­الفصاحه، تهران: پورصائب.

زمانی، کریم (1391)، میناگر عشق؛ شرح موضوعی مثنوی معنوی، تهران: نی، چاپ دهم.

ساروخانی، باقر (1370)، مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی خانواده، تهران: سروش.

سپهسالار، فریدون­بن­احمد (1387)، رسالۀ سپهسالار در مناقب حضرت خداوندگار، تصحیح محمّدافشین وفایی، تهران: سخن چاپ دوم.

سگالن، مارتین (1370)، جامعه‌شناسی تاریخی خانواده، مترجم حمید الیاسی، تهران: مرکز.

سعدی، مصلح‌الدین (1377)، کلیات سعدی، به تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: طلوع، چاپ هفتم.

شعیری، محمد بن محمد (1363)، جامع الاخبار، قم: رضی.

شهیدی، سیّدجعفر (1380)، شرح مثنوی، 6جلد، تهران: علمی­فرهنگی، چاپ دوم و سوم.

صفی­یاری، مسعود (1385)، پیامبر اعظم(ص) و مسائل خانواده، قم: ظفر.

فروزانفر، بدیع­الزّمان (1381)، احادیث و قصص مثنوی، تهران: امیرکبیر، چاپ دوم.

-------------- (1380)، شرح مثنوی شریف، دو جلد، چاپ دهم، تهران: علمی­فرهنگی.

کراچی، روح‌انگیز (1393)، «تأملی بر جایگاه زن در اندیشۀ مولوی از منظر جامعه‌شناسی ادبیات»، مجلۀ جامعه‌پژوهی فرهنگی، دورۀ 5، شمارۀ 4، صص: 106-89.

کریمی، حمید (1387)، حقوق زن، تهران: کانون اندیشۀ جوان، چاپ چهارم.

گلدنبرگ، ایرنه؛ گلدنبرگ، هربرت (1382)، روان‌درمانی خانواده، مترجم حمیدرضا حسین‌شاهی برواتی، تهران: روان.

مطهّری، مرتضی (1365)، نظام حقوق زن در اسلام، تهران: صدرا، چاپ پنجم.

مولوی، جلا‌ل‌­الدّین­محمّد (1388)، فیه‌مافیه و پیوست­های نویافته، تصحیح توفیق سبحانی، تهران: کتاب پارسه، چاپ دوم.

---------------- (1371)، مثنوی معنوی، تصحیحِ رینولد الّین نیکلسون، تهران: امیرکبیر، چاپ یازدهم.

--------------- (1379)، مکتوبات و مجالس سبعه، با مقدّمۀ جواد سلماسی­زاده، تهران: اقبال.

--------------- (1389)، مکتوبات، تصحیح توفیق سبحانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

--------------- (1393)، غزلیات شمس، به تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: هرمس.

نوّابی­نژاد، شکوه (1385)، روان‌شناسی زن، تهران: علم، چاپ سوم.

یزدانی، زینب؛ سرامی، قدمعلی (1387)، زن و شعر، تهران: تیرگان.