بررسی اثر اسانس شیره درخت بنه (Pistacia atlantica subsp. kurdica) بر رشد پنی‌سیلیوم سیترینوم و خواص ارگانولپتیکی پنیر فراپالایشی

بهداشت مواد غذایی

مقاله 5، دوره 4، 2 (14) تابستان، شهریور 1393، صفحه 39-46   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

شادی استوار¹؛ سمیرا بهرامیان^{* 2}؛ رضا صالحی³

¹دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات کردستان، دانشجوی کارشناسی ارشد صنایع غذایی، کردستان، ایران

²دانشگاه آزاد اسلامی، واحد سنندج، استادیار گروه صنایع غذایی، کردستان، ایران.

³دانشگاه آزاد اسلامی، واحد سنندج، مربی گروه آمار، کردستان، ایران

چکیده

   امروزه استفاده از اسانس‌ها به‌علت خواص ضدمیکروبی و آنتی‌اکسیدانی این مواد و همچنین تمایل برای جایگزینی مواد شیمیایی با مواد طبیعی کاربرد زیادی دارند. اسانس شیره بنه از جمله اسانس‌های روغنی بوده که به‌عنوان ترکیب بازدارنده رشد تعدادی از میکروارگانیسم‌ها شناخته شده است. رشد کپک در پنیر فراپالایشی (UF) یکی از عوامل بالا بردن مرجوعات این نوع پنیر در ایران می‌باشد. شایع‌ترین نوع آلودگی پنیر از میان قارچ‌ها انواع پنی‌سیلیوم‌ها به‌ویژه پنی‌سیلیوم سیترینوم است. در این مطالعه اثر اسانس شیره بنه بر رشد پنی‌سیلیوم سیترینوم در محیط کشت و پنیر UF مورد بررسی قرار گرفت. در غلظت µL/L2500 (میکروگرم در لیتر) این اسانس در محیط کشت PDA،رشد کپک کاهش یافت و حداقل غلظت بازدارندگی آن تحت این شرایط µL/L 3000 برآورد شد. غلظت موثر این اسانس در جلوگیری از رشد قارچ در پنیر معادل µL/L 24000 بود. از نقطه نظر ارگانولپتیکی استفاده از این اسانس تا حدودی مورد پذیرش مصرف‌کنندگان قرار گرفت.

کلیدواژه‌ها

اسانس بنه؛ پنیرUF؛ پنی‌سیلیوم سیترینوم

اصل مقاله

مقدمه

   با پیشرفت‌های جدید و اصلاحاتی که در صنایع غذایی صورت گرفته است، سلامت مواد غذایی از اهمیت بیشتری برخوردار شده است. یکی از روش‌های تولید مواد غذایی سالم بکارگیری اسانس‌های گیاهی به جای نگه‌دارنده‌های شیمیایی می‌باشد (Burt, 2004). این ترکیبات طبیعی طعم‌دهنده مخلوطی از مواد شیمیایی با وزن مولکولی پایین هستند که از قسمت‌های مختلف گیاه مانند پالپ، پوست، میوه و ... به روش تقطیر با بخار یا سایر روش‌ها بدست می‌آیند. اسانس‌های گیاهی دارای فعالیت ضدباکتریایی، ضدقارچی، ضدویروسی، ضدسموم میکروبی و ضدانگل می‌باشند (Dophne et al., 2004).

   استفاده از اسانس‌های گیاهی و طبیعی از سال‌ها پیش برای جلوگیری از رشد انواع کپک‌ها مورد توجه قرار گرفته است. از جمله مشکلات متداول تولیدکنندگان پنیر طی فرایند رسیدن و عمل‌آوری رشد کپک‌ها می‌باشد. این مشکل همچنین برای فروشندگان و مصرف‌کننده‌های این محصول طی نگه‌داری در یخچال مشاهده می‌شود (Derman and Deams, 2000). از بین انواع پنیر، پنیر UF جایگاه خاصی در ایران دارد (Dorosti et al., 2010; Ghods-Rohani et al., 2010). پنیر UF فتا پنیری است که از شیر گاو در کارخانجات مدرن با استفاده از کشت‌های آغازگر مزوفیل و رنت تجاری بدست می‌آید (Karami et al., 2009; Mohamadi-Sani et al., 2006). رشد کپک و مخمر موجب بالا بردن مرجوعات این نوع پنیر شده است (Alborzi and Karbasi, 2005). پنی سیلیوم‌ها شایع‌ترین نوع کپک آلوده‌کننده پنیر UF هستند. گونه پنی سیلیوم سیترینوم علاوه بر تخریب مواد غذایی توانایی تولید مایکوتوکسین سیترنین را دارد (Akrami-Mohajer et al., 2011).

   یکی از انواع اسانس‌های گیاهی، اسانس شیره درخت بنه زیرگونه Kurdica می‌باشد. این زیرگونه متعلق به گونه آتلانتیکا و جنس Pistacia می‌باشد. جنس Pistacia متعلق به خانواده Anacardiaceae شامل 11 گونه درختی یا بوته‌ای می‌باشد که در برخی کشورهای مدیترانه‌ای و در آمریکای جنوبی و مرکزی یافت می‌شوند (Hosseini et al., 2013; Sharifi and Hazell, 2011). در ایران سه گونه پسته وجود دارد که شامل پسته خندان (Pistaciavera)، بنه (Pistaciaatlantica) و خنجوک (Pistaciakhinjuk) می‌باشند. بنه از جمله گونه‌های وحشی پسته می‌باشد که در ایران در حد فاصل استان‌های فارس و کردستان به صورت انبوه و در بقیه نقاط کشور به صورت پراکنده دیده می‌شود. سه زیر گونه برای بنه شناسایی شده است که عبارتند از: Mutica، Kurdica و Cabulica که رایج‌ترین زیرگونه بنه در ایران، موتیکا می‌باشد (Sedaghat and Tavakoli, 2011). زیرگونه Kurdica به شکل گسترده اطراف سلسله جبال زاگرس در غرب و شمال ایران، شرق و شمال عراق، جنوب ترکیه و شمال سوریه در منطقه‌ای که کردستان نامیده می‌شود، یافت می‌شود و توزیع غیریکنواختی را در این مناطق نشان می‌دهد و در عین حال از ترکیبات گیاهی مهم این مناطق محسوب می‌گردد. این زیرگونه منبع مهمی از صمغ می‌باشد (Sharifi and Hazell, 2011; Hanafi et al., 2012). این صمغ تحت عنوان "سقز" نامیده می‌شود و بطور سنتی یا صنعتی برای موارد خوراکی و دارویی استفاده می‌شود (Saber-Tehrani et al., 2013). روغن فرار یا اسانس حاصل از این صمغ به روش تقطیر جداسازی می‌شود. این اسانس 20% وزن صمغ خام را تشکیل می‌دهد (Sharifi and Hazell, 2011).

   هدف از انجام این مطالعه بررسی اثر بازدارندگی اسانس شیره درخت بنه زیرگونه کردیکا بر قارچ پنی سیلیوم سیترینوم در پنیر UF و همچنین بررسی خواص ارگانولپتیکی پنیر در غلظت موثره اسانس می‌باشد.

 

مواد و روش‌ها

تهیه اسانس

   اسانس بنه از شرکت سقزسازی کردستان واقع در شهرستان سنندج تهیه گردید و به منظور استریل کردن آن از میکروفیلترهای 4/0 میکرون استفاده شد و تا زمان مصرف در یخچال (دمای 4 درجه سلسیوس) نگه‌داری شد.

تهیه کپک پنی سیلیوم سیترینوم

   کپک پنی سیلیوم سیترینوم (PTCC 5304) از مرکز کلکسیون قارچ و باکتری سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران تهیه گردید. آمپول لیوفیلیزه آن در شرایط استریل باز و به منظور فعال‌سازی در محیط کشت توصیه شده (PDA) کشت داده شد و به مدت 72 ساعت در دمای 1±25 درجه سلسیوس گرمخانه‌گذاری گردید.

آماده‌سازی سوسپانسیون اسپور

   کپک فعال شده، در محیط کشت PDA شیبدار به مدت 10-7 روز در دمای 1±25 درجه سلسیوس گرمخانه‌گذاری شد تا اسپور تولید شود. سپس 10 میلی‌لیتر محلول 05/0% تویین 80 اضافه شد و با میله شیشه‌ای خمیده استریل سطح کشت جهت برداشت اسپور به آرامی خراش داده شد و به منظور حذف قطعات میسلیوم، با استفاده از پشم شیشه فیلتر گردید. تعداد اسپور به وسیله هموسیتومتر شمارش شده و غلظت اسپور توسط محلول 05/0% تویین 80  به 10⁶ اسپور در هر میلی‌لیتر رسانده شد.

بررسی خاصیت ضد قارچی اسانس

   به ازای هر 100 سی‌سی محیط کشت PDA استریل با دمای 45 درجه سلسیوس، 25 میکرولیتر اسید استیک 100% افزوده شد و در هر نوبت با یکی از غلظت‌های مورد بررسی اسانس (0، 2000، 2100، 2200، 2300، 2400، 2500، 2600، 2700، 2800، 2900، 3000، 4000 و 5000 میکرولیتر در لیتر) مخلوط گردید و به ازای هر غلظت در 3 پلیت توزیع شد. یک دیسک 5 میلیمتری کاغذ واتمن شماره 1 در مرکز پلیت قرار داده شد و با 10 میکرولیتر سوسپانسیون اسپور تهیه شده در مرحله قبل، تلقیح گردید. پلیت ها به مدت 10 روز در دمای 1±25 درجه سلسیوس گرمخانه‌گذاری شدند و قطرکلنی‌ها روزانه و تا زمانیکه درگروه کنترل، تمام قطر پلیت توسط قارچ پوشانده شود، اندازه‌گیری شد. درصد مهارکنندگی اسانس با فرمول زیر محاسبه گردید:

×100  = (%) مهار رشد

=D_Cمیانگین قطر رشد در نمونه شاهد

=D_Sمیانگین قطر رشد در نمونه تحت تیمار

 

بررسی تاثیر بازدارندگی یا کشندگی اسانس

   بدین منظور در پلیت‌هایی که رشد قارچ مشاهده نگردید، کاغذ واتمن حاوی اسپور آن پلیت توسط پنس استریل به محیط کشت PDA فاقد اسانس انتقال داده شد و در دمای 1±25 گرمخانه‌گذاری شد.

بررسی اثر بازدارندگی اسانس بنه در پنیر UF

   پنیر UF تهیه شده از یکی از کارخانه‌های کشور، تحت شرایط استریل از بسته خارج شد و روی فویل آلومینیومی استریل قرار داده شد. قالب پنیر به قطعاتی معادل قطر پلیت (8 سانتی‌متر) با ضخامت مناسب برش داده شد. هر یک از برش‌ها در یک پلیت استریل قرار داده شدند و سطح آن‌ها به مدت 30 دقیقه در معرض نور UV استریل شد. سپس غلظت‌های مختلف اسانس بنه (0، 10000، 12000، 14000، 16000، ...، 22000 و24000 میکرولیتر در لیتر) در تویین 80 (05/0 درصد) به همراه 025/0% اسید استیک 100 درصد تهیه شد و توسط سواپ استریل سطح پنیرها با آن آغشته شد. پس از گذشت 10 دقیقه، 3 میکرولیتر سوسپانسیون اسپور (10⁶ اسپور در هر میلی‌لیتر) در وسط قطعات پنیر تلقیح شد. پلیت‌ها به مدت 10 روز در دمای 1±25 درجه سلسیوس گرمخانه‌گذاری شدند و در فواصل 24 ساعت قطر کلنی آنها اندازه‌گیری شد (Gandomi et al., 2009).

تست ارگانولپتیکی

   از تست هدونیک برای تعیین تاثیر اسانس بر عطر و طعم پنیر استفاده شد. طی این آزمون از 30 نفر بدون محدودیت سن و جنس خواسته شد که پنیر با اسانس و بدون اسانس را با یکدیگر مقایسه نمایند و با توجه به پرسشنامه‌ای که در اختیار آنها قرار داده شد، از آنها خواسته شد میزان پذیرش خود را با گزینه‌های کاملاً می‌پسندم، بسیار می‌پسندم، تا حدودی می‌پسندم، می‌پسندم، نمی‌پسندم، تا حدودی نمی‌پسندم، زیاد نمی‌پسندم، اصلا نمی‌پسندم و به هیچ وجه نمی‌پسندم، تعیین نمایند و مطابق این گزینه‌ها به نمونه‌های پنیر امتیاز 1 تا 9 ارائه دهند. در این تست امتیاز 9 به بالاترین میزان پسند (کاملا می‌پسندم) و امتیاز 1 به کمترین میزان پسند (به هیچ وجه نمی‌پسندم) اختصاص داده شد (Poste et al., 1991).

آنالیزآماری

   برای انجام آنالیز آماری از نرم افزار SPSS نسخه 19 استفاده گردید. ابتدا از تجزیه واریانس یک‌طرفه جهت مقایسه میانگین‌ها استفاده شد و تست Tukey برای تعیین اختلاف معنی‌دار بین میانگین‌ها در سطح احتمال 95% به کار برده شد.

 

یافته‌ها

   در جداول شماره 1 و 2 نتایج حاصل از تاثیر غلظت‌های مختلف اسانس شیره درخت بنه بر مهار رشد قارچ پنی سیلیوم سیترینوم در شرایط محیط کشت و پنیر ارائه شده است. تمامی غلظت‌های مورد بررسی دارای تاثیر معنی‌داری (05/0p<) بر رشد قارچ بوده و نتایج حاصل نشان می‌دهد که با افزایش غلظت اسانس اثر مهارکنندگی افزایش می‌یابد.

   در شرایط محیط کشت، کاهش رشد قارچ تا غلظت µL/L2900 ادامه داشته و غلظت µL/L3000 دارای 100% اثر مهارکنندگی بر روی رشد بوده است به گونه‌ای که در طول 10 روز هیچ‌گونه رشد کپک مشاهده نشده است.

   نتیجه حاصل از بررسی تاثیر بازدارندگی و یا کشندگی اسانس بر پنی سیلیوم سیترینوم در پلیت‌های فاقد اسانس نشان داد که این اسانس در غلظت µL/L3000 تنها اثر بازدارندگی داشته و قادر به از بین بردن اسپور کپک نمی‌باشد.

جدول 1- درصد مهار رشد پنی سیلیوم سیترینوم توسط اسانس بنه در محیط کشت PDA

غلظت اسانس (µL/L)	قطر کلنی (mm)	درصد بازدارندگی
0	6/43	0
2000	6/35	3/18
2100	33	3/24
2200	33	3/24
2300	32	6/26
2400	3/31	2/28
2500	6/31	5/27
2600	3/30	5/30
2700	3/24	2/44
2800	24	9/44
2900	16	3/63
3000	0	100
4000	0	100
5000	0	100

 در شرایطی که از این اسانس به منظور مهار رشد کپک در پنیر استفاده شد، حداقل غلظت مهار رشد معادل µL/L24000 حاصل گردید.

 

جدول 2- نتایج حاصل از اثر بازدارندگی اسانس بنه بر رشد پنی‌سیلیوم سیترینوم در پنیر UF

غلظت اسانس (µL/L)	قطر کلنی (mm)	درصد بازدارندگی (%)
0	3/35	0
10000	6/21	8/38
12000	6/19	4/44
14000	3/19	3/45
16000	6/18	3/47
18000	6/16	9/52
20000	5	8/85
22000	3/3	6/90
24000	0	100

   به منظور مقایسه میانگین نتایج حاصل از امتیازدهی دو گروه در تست ارگانولپتیکی از آزمون t زوجی استفاده گردید.

 

 

جدول 3- نتایج حاصل از آزمون t زوجی در تست ارگانولپتیکی در سطح احتمال 95%

میانگین خطای استاندارد	انحراف استاندارد	تعداد	میانگین
30582/0	67504/1	30	7667/4	پنیر بدون اسانس
39460/0	16131/2	30	8667/3	پنیر با اسانس

 

   

 

   طبق نتایج حاصل، میانگین امتیازدهی به پنیر بدون اسانس در سطح احتمال 95% بیشتر از میانگین امتیازدهی به پنیر همراه اسانس است. بر همین اساس افرادی که این دو نوع پنیر را تست کردند تمایل بیشتری به مصرف پنیر بدون اسانس داشتند هرچند که محصول پنیر همراه با اسانس نیز تا حدی مورد پسند افراد قرار گرفت.

بحث و نتیجه‌گیری

   بررسی اثرات ضدقارچی اسانس‌های گیاهی از سال‌ها پیش مورد توجه قرار گرفته و اثرات ضدقارچی این ترکیبات در بسیاری از تحقیقات به اثبات رسیده است. نتایج حاصل از این تحقیق بیانگر اثر مهارکنندگی اسانس شیره درخت بنه بر رشد پنی سیلیوم سیترینوم است که میزان این تأثیر وابسته به غلظت اسانس می‌باشد.

   با وجود اینکه اثر ضدمیکروبی اسانس‌های گیاهی در محیط آزمایشگاهی مشخص شده است، در مواد غذایی به غلظت‌های بیشتری از این ترکیبات نیاز است تا اثر مشابه اعمال شود (Shelef, 1983; Smid and Gorris, 2007). در دسترس بودن مواد تغذیه‌ای در سیستم‌های غذایی در مقایسه با محیط آزمایشگاهی منجر می‌گردد که میکروب‌ها سریعتر سلول‌های آسیب‌دیده خود را ترمیم کنند (Gill et al., 2002). از طرفی خواص مواد غذایی شامل عوامل درونی مانند درصد چربی، پروتئین، محتوای رطوبتی، آنتی اکسیدان‌ها، نگهدارنده‌ها، pH، نمک و سایر افزودنی‌ها و عوامل خارجی مانند دما، انواع بسته‌بندی و خصوصیات باکتری‌ها می‌تواند حساسیت آنها را تحت تأثیر قرار دهد (Tassou et al., 1995; Shelef, 1983). مثلاً با افزایش مقدار چربی مقدار اسانس بیشتری در فاز چربی محبوس می‌شود، در نتیجه با کاهش غلظت اسانس در فازهای دیگر، نهایتاً اثرات ضدمیکروبی اسانس‌ها کاهش می‌یابد. بطور مثال اسانس‌هایی مانند میخک، دارچین و آویشن در پنیرهای پرچرب در مقایسه با پنیرهای کم‌چرب  اثر کمتری داشته‌اند که این امر اثر محافظتی چربی را نشان می‌دهد. چربی اثر محافظتی متفاوتی بر روی اسانس‌های مختلف دارد (Smith et al., 2001). در این تحقیق نیز تفاوت غلظت موثره اسانس در محیط کشت و پنیر از این مسئله نشات می‌گیرد.

   مسئله قابل توجه دیگر این است که حساسیت گونه‌های قارچی بسته به نوع اسانس و غلظت‌های مختلف آن متفاوت است. تفاوت در فعالیت ضد قارچی اسانس‌های گیاهی به اجزای تشکیل‌دهنده آنها بستگی دارد (Burt, 2004).

   اکرمی مهاجر و همکاران در سال 1391 اثر آویشن شیرازی را بر رشد پنی سیلیوم سیترینوم مورد بررسی قرار دادند که در این بررسی غلظت ppm400 بطور کامل رشد قارچ را مهار کرد (AkramiMohajer et al., 2011). در تحقیقی دیگر که توسط محققان اسپانیایی در سال 2001 صورت گرفت تاثیر اوژنول و تیمول بر پنی سیلیوم سیترینوم در محیط کشت و پنیرهای اسپانیایی مورد ارزیابی قرار گرفت و طی آن اثر مهارکنندگی قویتری از اوژنول نسبت به تیمول مشاهده شد. با به کارگیری غلظت µg/ml200 اوژنول در محیط کشت جامد، فاز تاخیری (lag time) رشد قارچ  در مقایسه با نمونه شاهد 9 روز افزایش و سرعت رشد قارچ کاهش یافت. کاربرد این غلظت اسانس در پنیر Arzu´a-Ulloa رشد قارچ را مهار نمود اما در پنیر Cebreiro تأثیرگذار نبود (Vazquez et al., 2001). در این بررسی نیز اسانس بنه در غلظت µL/L3000 و یا به عبارت دیگر µL/ml3 در شرایط محیط کشت و در غلظت µL/L24000 (µL/ml 24) در سطح پنیرUF توانست رشد کپک پنی سیلیوم سیترینوم را مهار نماید. در عین حال با توجه به نتایج تست ارگانولپتیکی استفاده از غلظت‌های پایین‌تر آن به منظور جلوگیری نسبی از رشد قارچ و در عین حال ایجاد طعم و مزه مطبوع و جدید در محصول پیشنهاد می‌گردد.

مراجع

• اکرمی مهاجر، فاطمه؛ میثاقی، علی؛ آخوندزاده بستی، افشین؛ قیصری، حمیدرضا؛ خسروی، علیرضا؛ گندمی، حسن و ابراهیم نژاد، هادی (1391). مهار رشد و تغییرات مورفولوژیکی پنی سیلیوم سیترینوم در پاسخ به اسانس آویشن شیرازی. مجله تحقیقات دامپزشکی، سال شصت و هفتم، شماره 4، صفحات 312-307.
• البرزی، سولماز و کرباسی، احمد (1384). بررسی آلودگی قارچی در یکی از کارخانه‌های تولیدکننده پنیر اولترافیلیزه. مجله بیماری‌های عفونی و گرمسیری ایران، سال دهم، شماره 28، صفحات 18- 15.
• درستی، صدیقه؛ بزمی، علی؛ قنبرزاده، بابک و ایاسه، علی (1389). اثر جایگزینی نسبی کلریدسدیم با کلریدپتاسیم درآب نمک پنیرسازی بر ویژگی‌های پنیر سفید ایرانی. مجله علوم تغذیه و صنایع غذایی ایران، سال پنجم، شماره 3، صفحات 74-67.
• حنفی، قربان محمد؛ درویشی، شعله؛ درویشی، نازیلا؛ سیدین اردبیلی، مهدی و میراحمدی، فردین(1391). بررسی خواص ضدباکتریایی اسانس شیره درخت بنه بر روی باکتری‌های استافیلوکوکوس اورئوس، اشریشیا کلی و کلستریدیوم اسپوروژنس. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی کردستان، سال هفدهم، شماره 1، صفحات 11-1.
• صداقت، ناصر و توکلی، جواد (1390). بررسی خواص کیفی مغز بنه واریته موتیکا (Pistaciaatlantica var. mutica) تحت شرایط نگه‌داری و بسته‌بندی مختلف. نشریه پژوهش‌های علوم و صنایع غذایی ایران، سال هفتم، شماره1، صفحات 26-17.
• قدس روحانی، محسن؛ مرتضوی، علی و مظاهری تهرانی، مصطفی (1389). بررسی اثر دوره نگه‌داری بر ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی و حسی پنیر فتای فراپالایش شده تولیدی از مخلوط شیر گاو و شیر سویا. نشریه پژوهش‌های علوم و صنایع غذایی ایران، سال ششم، شماره 3، صفحات 157-149.
• محمدی ثانی، علی؛ احسانی، محمدرضا و مظاهری اسدی، مهناز (1385). بررسی اثر ناتامایسین در افزایش مدت ماندگاری پنیر UF. مجله پژوهش و سازندگی، سال نوزدهم، شماره 1، صفحات 25-19.

 

• Burt, S. (2004). Essential oils: their anti bacterial properties and potential applications in foods. International Journal of Food Microbiology, 94 (3): 223-253.
• Derman, H.J.D. and Deams, S.G. (2000). Antimicrobial agents from plants: antimicrobial activity of plant volatile oils. Journal of Applied Microbiology, 88 (2): 308-316.
• Dophne, P.D., James, P.S., Burake, B., Greg, S. and Jhon, K. (2004). Effects of mastic resin and its essential oil on the growth of proteolytic Clostridium botolinum. International Journal of Food Microbiology, 94 (3): 313-322.
• Gandomi, H., Misaghi, A., Akhondzadeh Basti, A., Bokaei, S., Khosravi, A.R. Abbasifar, A., and Jebelli Javan, A. (2009). Effect of Zataria multiflora Boiss. essential oil on growth and aflatoxin formation by Aspergillus flavus in culture media and cheese. Food and Chemical Toxicology, 47: 2397–2400.
• Gill, A.O., Delaquis, P., Russo, D. and Holley, R.A. (2002). Evaluation of anti listerial action of cilantro oil on vacuum packed ham. International Journal of Food Microbiology, 73 (1): 83-92.
• Hosseini, F., Adlgostar, A. and Sharifnia, F. (2013). Antibacterial activity of Pictacia atlantica extract on Streptococcus mutans biofilm. International Research Journal of Biological Sciences, 2 (2): 1-7.
• Karami, M., Ehsani, M.R., Mousavi, S.M., Rezaei, K. and Safari, M. (2009). Change in the rheological properties of Iranian UF cheese during ripening. Food Chemistry Journal, 112 (3): 539-544.
• Poste, L.M., Mackie, D.A., Butler, G. and Larmond, E. (1991). Laboratory Methods for Sensory Analysis of food. Research Branch Agriculture Canada Publication, Ottawa, Canada, pp. 64-67.
• Saber-Tehrani, M., Givianrad, M.H., Aberoomand-Azar, P., Waqif-Husain, S. and Jafari-Mohammadi, S.A. (2013). Chemical composition of Iranʼs Pistacia atlantica cold-pressed oil. Journal of Chemistry, 10: 1-6.
• Sharifi, M.S. and Hazell, S.L. (2011). GC-MS Analysis and Antimicrobial activity of the essential oil of the trunk exudates from Pistacia atlantica Kurdica. Journal of Pharmaceutical Sciences and Research, 3 (8): 1364-1367.
• Shelef, L.A. (1983). Antimicrobial effects of spices. Journal of Food Safety, 6 (1): 29- 44.
• Smid, E.J. and Gorris, L.G.M. (2007). Natural antimicrobials for food preservation. In: Rahman, M.S. (Ed). Handbook of food preservation, second edition.Taylor & Francis Group, New York, pp. 237-258.
• Smith-Palmer, A., Stewart, J. and Fyfe, L. (2001). The potential application of plant essential oils as natural food preservatives in soft cheese. Food Microbiology, 18 (4): 463- 470.
• Tassou, C., Drosinos, E.H. and Nychas, G.J.E. (1995). Effects of essential oil from mint (Menthopiperita) on Salmonella enteritdis and Listeria monocytogenes in model food systems at 4 degrees and 10 degrees C. Journal of Applied Bacteriology, 78 (6): 593-600.
• Vazquez, B.I., Fente, C., Franco, C.M., Vazquez, M.J. and Cepeda, A. (2001). Inhibitory effects of eugenol and thymol on Penicillium citrinum strains in culture media and cheese. International Journal of Food Microbiology, 67 (1-2): 157–163.