مطالعه تاثیر اسانس مرزه خوزستانی (Satureja khuzestanica) و جاذب سم پلی‌ذورب بر آفلاتوکسیکوزیس تجربی در بلدرچین ژاپنی

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 8، دوره 7، 3 (27) پاییز، آذر 1392، صفحه 249-259   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

هما آراک¹؛ محمد امیر کریمی ترشیزی^{* 2}؛ شعبان رحیمی³

¹دانشجوی کارشناسی ارشد پرورش و تولید طیور، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

²استادیار گروه پرورش و تولید طیور، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

³استاد گروه پرورش و تولید طیور، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

در این تحقیق پتانسیل ضد آفلاتوکسینی تغذیه با اسانس مرزه و جاذب سم پلی­ذورب در برابر عوارض آفلاتوکسیکوزیسB₁ تجربی مورد بررسی قرار گرفت.تعداد144 قطعه بلدرچین نر ژاپنی 21 روزهبهشش گروه آزمایشی شامل: A- شاهد منفی (جیره بدون آفلاتوکسین)، B- شاهد مثبت (جیره آلوده حاوی 5/2 میلی­گرم در کیلوگرم آفلاتوکسین)، C- جیره آلوده+PPM300اسانس مرزه، D- جیره آلوده+PPM600 اسانس مرزه، E- جیره آلوده+PPM900 اسانس مرزه، F- جیره آلوده+g/kg5/2 پلی­ذوربباچهار تکرار (هر تکرار ششپرنده) تقسیم شدند و آزمایش درقالب طرح کاملاًتصادفی انجام گرفت. طول دوره آزمایش 10هفته و در انتهای هفته­های چهارم و دهم از هر قفس دو قطعه پرنده به طور تصادفی کشتار شدند. وزن نسبی کبد، بورس و طحال اندازه­گیری شد و نمونه­های بافتی مناسب از کبد تهیه گردید. در پایان هفته دهم سطح مالون­دی­آلدئید موجود در گوشت تازه و نگه­داری شده در یخچال مورد ارزیابی قرار گرفت. استفاده از اسانس مرزه در سطح PPM600موجب کاهش اثرات آفلاتوکسین بر وزن بورس­فابرسیوس و طحال گردید.تغییرات چربی بسیار شدید و کانون­های گرد و با اندازه متنوع در سلول­های کبدی در حال دژنره­شدن و فیبروز نواحی باب در اثر وجود آفلاتوکسین (گروه B) مشاهده گردید.به نظر می­رسد که استفاده از اسانس مرزه خوزستانی در سطحPPM600و جاذب سم پلی­ذورب می­تواند به طور موثری اثراتمسمومیت ناشی از آفلاتوکسین B₁ را کاهش دهد.

کلیدواژه‌ها

آفلاتوکسین؛ آسیب‌شناسی؛ کبد؛ مرزه خوزستانی؛ پلی ذورب

اصل مقاله

مقدمه

آفلاتوکسین­ها به گروهی از سموم قارچی تعلق داشته که مایکوتوکسین­ها نامیده می­شوند و به طور گسترده­ای در محصولات کشاورزی و غذایی وجود داشته و در حیوانات و انسان باعث ایجاد مسمومیت‌های حاد و مزمن منجر به
آسیب­های شدید کبدی، سیروز و سرطان کبد می­شوند. آفلاتوکسیکوزیساولین بار پس از شیوع مرگ ناگهانی صدها هزار بوقلمون و اردک در سال 1960 کشف گردید و بیماری X بوقلمون نام گرفت (Blount, 1961).مطالعات روی حیوانات مختلف نشان داده است که کبد اندام هدف اصلی است و بنابراین علائم اصلی مصرف آفلاتوکسین در حیوانات اهلی و آزمایشگاهی آسیب­‌های کبدی می‌باشد(Rosaet al., 2001).

هسیه در سال 1985گزارش کرد که جلوگیری از طویل­شدن و ختم فرآیند سنتز پروتئین، دخالت در مراحل پی در پی زنجیره تنفسی میتوکندری، تغییر در پاسخ ایمنی در بدن و اعمال اثرات سرطانزایی، تراتوژن و موتاژن از طریق واکنش با بخش­هایی از ترکیبات ماکروملکول­ها از اثرات شناخته شده آلودگی با آفلاتوکسین می­باشد(Hsieh, 1985).در هنگام بروز این عارضه در پرندگان (مرغ، اردک، بوقلمون و بلدرچین) کبد متورم و رنگ پریده و گاهی اوقات چروکیده و دارای نقاط خونریزی می‌گردد. کلیه‌ها متورم و پر خون می‌شوند و در مواردی خونریزی‌هایی نیز بر روی آن‌ها دیده می‌شود. اندام‌های لنفاوی شامل بورس فابریسیوس، تیموس و طحال تحلیل می‌روند(Leesonet al.,1995).

آفلاتوکسین‌ها از تولیدکنندگان رادیکال‌های آزاد هستند. شاخصی که می‌تواند در صورت پراکسیداسیون لیپید‌ها دلیل بر وجود رادیکال‌های آزاد باشد مالون‌دی‌آلدئید (MDA) است. مالون‌دی‌آلدئیددر اثر اکسیداسیون اسیدهای چرب غیراشباع تولید می‌شود. وقوع پراکسیداسیون لیپید‌ها موجب افزایش غلظت MDA‌ می‌گردد(Karaman at al., 2005). مالون‌دی‌آلدئید می‌تواند با DNA واکنش داده و باعث تولید ترکیبات جهش‌زا در سلول‌های انسان شود(Collins, 2004).به منظور جلوگیری از اثرات مضر آفلاتوکسین ترکیب­های متعددی مانند اسید­آلی، اسانس وعصاره­های گیاهی، پروبیوتیک­ها، آنزیم­ها و پریبیوتیک­ها را در جیره­های طیورمورد آزمایش قرار داده­اند.گیاهان یکی از منابع مهم ضداکسیدان می­باشند. گزارش شده است که ترکیبات تیمول و کارواکرول که در بسیاری از اسانس­های گیاهی وجود دارد،خواص ضد اکسیدانی قوی دارند.به نظر می­رسد که خواص ضد­اکسیدانی ترکیبات اسانس­های گیاهی به علت وجود گروه­های فنولیک است. اسانس­ها به طور موثر، صدمات رادیکال­های آزاد در بدن طیور را کاهش داده، بر سیستم­های دفاعی ضد اکسیدانی بدن نظیر سوپراکسید دیسموتاز، گلوتاتیون پراکسیداز و ویتامین E تاثیر دارد(شریعتمداری و محیطی اصل، 1387).

آلپسوی در سال2010 بیان داشت که اسانس­های گیاهی می­توانند به دو طریق موجب کاهش اثرات آفلاتوکسیکوزیس گردند،اولاً از تشکیل DNA باند شده با آفلاتوکسین ممانعت می­کنند و ثانیاً،آفلاتوکسین باعث افزایش اکسیژن فعال شده و اسانس­های گیاهی موجب خنثی شدن گونه­های اکسیژن فعال می­شوند(Alpsoy, 2010).

مرزه گیاهی است معطر که اثرات مختلفی مانند درمان درد­های عضلانی، کرامپ، تهوع و بیماری­های عفونی و اسهال دارد. همچنین از این گیاه در مواد غذایی به عنوان طعم­دهنده استفاده می­کنند. این گیاه در بررسی آزمایشگاهی اثرات ضد میکروبی، آنتی اکسیدان، خواب آور و ضد اسپاسم از خود نشان داده است. کارواکرول مهمترین جز و بیشترین درصد اسانس مرزه خوزستانی (Satureja khuzestanica) است.در مطالعات احمدوند و همکاران در سال 2013 نشان داده شد که مرزه خوزستانی دارای خواص آنتی­اکسیدانی است و باعث مهار اکسیداسیون LDLو کاهش چربی سرم در موش­های صحراییدیابتیمی­گردد(Ahmadvandet al., 2013). امانلو و همکاران در سال 2005 نشان دادند که اسانس مرزه خوزستانی ظرفیت آنتی اکسیدانی بالایی دارد(Amanlouet al., 2005).

روش معمول دیگر برای مقابله با سموم قارچی که به طور گسترده رواج یافته است،استفاده از مواد جاذب غیر مغذی در جیره به منظور ترکیب شدن با آفلاتوکسین­ها و کاهش جذب آنها در دستگاه گوارش می­باشد(Karamanet al., 2005). با توجه به فعالیت آنتی اکسیدانی بالا در اسانس مرزه که بطور نسبی قابل قیاس با آنتی­اکسیدان­های شناخته­شده­ای مانند ویتامین E است، هدف از انجام این تحقیق بررسی و تعیین کارآیی استفاده از اسانس مرزه بر علیه آفلاتوکسیکوزیسB₁ تجربی در بلدرچین می­باشد.

 

 

مواد و روش­ها

تعداد 144 قطعه بلدرچین نر نژاد ژاپنی در سن21 روزگی به طور تصادفی بین 24 قفس تقسیم و با جیره‌های آزمایشی مطابق با توصیه NRC(1994) تغذیه شدند. در این تحقیق ششجیرة آزمایشی به صورت زیر در نظر گرفته شد: جیرهA: شاهد منفی (دان بدون هرگونه افزودنی)، جیرهB: شاهد منفی+5/2 میلی­گرم در کیلوگرم آفلاتوکسین B₁، جیره C: جیره B+ PPM300اسانس مرزه خوزستانی، جیرهD : جیره B+ PPM600اسانس مرزه خوزستانی، د- جیرهE : جیره B+ PPM900اسانس مرزه خوزستانی، جیره F: جیره B+ 5/2 گرم در کیلوگرم جاذب سم پلی­ذورب.

پرندگان تحت تیمار­های آزمایشی به آب و غذا دسترسی آزاد داشتند. جهت تولید آفلاتوکسین B₁ از یک ویال لیوفیلیزه اسپور PTCC-5286Aspergillus parasiticus (تهیه شده از گنجینه میکروبی سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران) استفاده شد.

در سنین49 و 91 روزگی از هر قفس دو پرنده کشتار شدند و وزن نسبی کبد، بورس فابرسیوس و طحال (گرم به ازای 100 گرم وزن بدن) ثبت شد. نمونه­های بافت کبد در محلول فرمالین 10 درصد بافر خنثی شده پایدار گردیدند و سپس قطعاتی از بافت­های پایدار شده انتخاب و پس از گذراندن مراحل آماده‌سازی بافتی و تهیه بلوک­های پارافین مقاطعی به ضخامتپنج میکرومتربرش داده شد. مقاطع به دست آمده با هماتوکسیلین و ائوزین جهت بررسی­های هیستوپاتولوژی رنگ آمیزی شدند.

مطالعه تاثیر آفلاتوکسین B₁ و مواد افزودنی بر اکسیداسیون چربی، در دو مرحله انجام شد و در هر مرحله یک گرم از گوشت سینه مورد ارزیابی قرار گرفت. در مرحله اول گوشت تازه استفاده شد. مرحلة دوم روی نمونه گوشتی پس از هفت روز نگهداری در یخچال انجام شد. در این بخش با اندازه­گیری MDA که یکی از محصولات ثانویه فرآیند اکسیداسیون چربی می‌باشد، میزان وقوع اکسیداسیون چربی تعیین شد(Botsoglou, 2002).

طرح آزمایش مورد استفاده دراین مطالعه کاملاً تصادفی بودو به هر تیمار چهار تکرار (هر تکرار شش قطعه بلدرچین ژاپنی نر) اختصاص داده شد. تجزیه واریانس یک طرفه با استفاده از رویه ANOVA در نرم افزار آماری SAS (1990) انجام شد و برای مقایسه میانگین‌ها از آزمون چند دامنه‌ای دانکن در سطح معنی‌داری 05/0 استفاده شد.

 

 

یافته‌ها

اثرات تغذیه با جیره­های غذایی مورد آزمایش بر وزن کبد، بورس فابرسیوس و طحال در سنین 49 و 91 روزگی در جدول 1 گزارش شده است. تاثیر تیمار­های آزمایشی بر وزن کبد در49 روزگی معنی­دار نبود. این در حالی است که وزن کبد در پرندگان در پایان دوره آزمایش و پس از مصرف مزمن آفلاتوکسین به طور معنی­داری تحت تاثیر تیمار­های آزمایشی قرار گرفت (05/0p<). اگر چه بین گروه­های شاهد و دریافت کننده سم به همراه سطوح مرزه تفاوتی مشاهده نشد، نتایج نشان­دهنده تفاوت معنی­دار بین گروه دریافت­کننده سم به تنهایی با گروه دریافت­کننده سم به همراه پلی­ذورب می­باشد(05/0p<). در گروه­های دریافت­کننده اسانس مرزه با افزایش سطح مرزه در جیره­های غذایی وزن کبد نسبت به گروه شاهد مثبت کاهش یافت، اما روند منظمی نداشت.

 

 

جدول1- اثر آفلاتوکسین B₁ وافزودنی بر وزن نسبی اندام­های داخلی بلدرچین (گرم در 100 گرم وزن بدن) در سن 49 و 91 روزگی

تیمار

آفلاتوکسین B1

اسانس مرزه

پلی ذورب

کبد

بورس فابرسیوس

طحال

کبد

طحال

(ppm)

(ppm)

(g/kg)

سن 91 روزگی

A

0

-

-

99/2

ab04/0

07/0

28/1ab

ab035/0

B

5/2

-

-

39/3

b038/0

07/0

71/1a

ab035/0

C

5/2

300

-

44/3

ab05/0

08/0

54/1ab

a054/0

D

5/2

600

-

68/2

b04/0

05/0

43/1ab

b031/0

E

5/2

900

-

05/3

ab06/0

06/0

50/1ab

ab  038/0

F

5/2

-

5/2

84/3

a09/0

06/0

07/1b

b021/0

SEM1

13/0

005/0

005/0

058/0

002/0

P-value

19/0

03/0

86/0

030/0

009/0

abحروف غیرهمنام در هر ستون نشان دهنده تفاوت معنی دار است(05/0p<).

1(خطای معیار میانگین)

 

 

میانگین وزن نسبی طحال در سنین 49 و 91 روزگی در جدول 1 نشان داده شده است. نتایج نشان می­دهد که به استثنای سن 49 روزگی که وزن نسبی طحال در بلدرچین­ های تغذیه شده با جیره آلوده به آفلاتوکسین نسبت به گروه شاهد تفاوت معنی­دار نبود، اما در سن 91 روزگی تاثیر تیمارهای آزمایشی بر وزن طحال پرندگان معنی­دار بود (05/0p<). مقایسه وزن نسبی بورسفابرسیوس بین جیره شاهد منفی با سایر گروه­ها نشان می­دهد که وزن نسبی بورس به طور معنی­داری تحت تاثیر تیمارهای آزمایشی قرار گرفته است (05/0p<). بالاترین وزن نسبی بورس فابرسیوس در گروه دریافت­کننده پلی­ذورب و کمترین در گروه شاهد مثبت مشاهده شد.

نتایج نشان داد که تفاوت معنی‌داری بین گروه‌های مختلف از نظر میزان MDA در گوشت نگهداری شده بلدرچین (روز هفت) وجود دارد (جدول 2، 01/0p<). با افزایش سطوح اسانس مرزه سطح MDA در گوشت بلدرچین افزایش یافت، اما استفاده از اسانس مرزه در سطح PPM300موجب کاهش معنی­دار در سطح MDAشد(05/0p<).

 

 

جدول 2- اثر آفلاتوکسینB₁و افزودنی بر مقدار مالون­دی­آلدئید در گوشت بلدرچین(میکروگرم/گرم) در پایان هفته 10 آزمایش در روزهای 0 و 7 نگه‌داری در یخچال

تیمارها	آفلاتوکسینB1 (ppm)	مرزه(ppm)	پلی ذورب (درصد)	مالون دی آلدئید
				روز 0	روز 7
A	0	-	-	062/0	20/0c
B	5/2	-	-	063/0	22/0b
C	5/2	300	-	083/0	17/0d
D	5/2	600	-	067/0	22/0b
E	5/2	900	-	081/0	37/0a
F	5/2	-	25/0	081/0	12/0e
SEM1				018/0	097/0
p-value				26/0	0001/0

abحروف غیر همنام در هر ستون نشاندهنده تفاوت معنی دار است (05/0p<).

1(خطای معیار میانگین)

 

 

در مطالعات ریزبینی سلول­های کبدی در اثر تغذیه با جیره حاوی آفلاتوکسین دچار تغییرات چربی (Fatty change) بسیار شدیدی شده به طوری که در اغلب سلول­ها، واکوئل­های درشت چربی که تمام سیتوپلاسم را فرا گرفته و هسته و ضمائم سلول را به کنار رانده جلب توجه می­کند (شکل 1).در حالی که چنین اثری در کبد پرندگان تغذیه شده با جیره بدون آفلاتوکسین مشاهده نشد(شکل 2). در پرندگان تغذیه شده با جیره آلوده به سم آفلاتوکسین هیپرپلازی مجاری صفراوی کوچک نسبتاً شدید بوده و در نواحی باب تعداد زیادی از مجاری مذکور با سلول­های نابالغ و جوان که
هسته­های درشت و سیتوپلاسم کمی داشتند جلب توجه می­کند (شکل 3). به نظر می­رسد که تغییر چربی در اطراف نواحی ورید مرکزی گسترده­تر و شدید­تر می‌باشد. آثار دژنره شدن در بافت کبد به صورت ایجاد کانون­های گرد و با اندازه‌های متنوع در سلول­های کبدی در حال دژنره شدن در گروه شاهد مثبت ملاحظه گردید. آثار دژنره شدن در بافت کبد به صورت ایجاد کانونهای (foci) گرد و کوچک تا بزرگ از سلولهای کبدی در حال دژنره شدن ملاحظه گردید. این کانونها بوسیله بافت همبند ظریفی احاطه شده و از سلولهای با هسته های درشت و سیتوپلاسم اندک و فاقد واکوئل‌های چربی تشکیل شده بود (شکل 4).

 

شکل1-آفلاتوکسیکوزیس تجربی دربلدرچین های ژاپنی. سیتوپلاسم سلول­های­کبدی از واکوئل­های چربی انباشته شده است و هسته این سلول­ها به حاشیه سلول رانده شده است (رنگ آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین، درشتنمایی×400).

 

 

شکل2-کبد سالم. سلول­های سالم کبدی با هسته­های درشت و سیتوپلاسم یکنواخت مشاهده می­شوند (رنگ آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین، درشتنمایی×400).

 

 

شکل 3- پیکانها نشاندهندهافزایش بافت همبند در گروه شاهد مثبت همراه با هیپرپلازی مجاری صفراوی در بلدرچین­های مبتلا به آفلاتوکسیکوز است (رنگ آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین، درشتنمایی
×400).

 

 

شکل4- آثار دژنره شدن در بافت همبند به صورت ایجاد کانونهای گرد و با اندازه های متنوع از سلولهای کبدی که توسط بافت همبند ظریفی احاطه شده است، گروه شاهد مثبت (رنگ آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین، درشتنمایی×400).

 

 

بحث و نتیجه­گیری

افزایش وزن نسبی کبد در بلدرچین­های تغذیه شده با آفلاتوکسین می­تواند به علت افزایش تجمع چربی در بافت کبدی باشد. کبد اندام هدف آفلاتوکسین‌ها در پرندگان بوده و نشانه‌های مسمومیت این اندام نفوذ زیاد چربی در بافت کبد و افزایش وزن نسبی آن می­باشد (Magnoliet al., 2012).در اثر مصرف آفلاتوکسین‌ها وزن نسبی کبد، کلیه، طحال و پانکراس افزایش­یافته ولی وزن نسبی بورس فابریسیوس کاهش می‌یابد (Shiet al., 2006).

دنلی و اوکان در سال 2007 مشاهده کردند که وجود 80 میکروگرم در کیلوگرم آفلاتوکسین B₁ در جیره جوجه­های گوشتی باعث افزایش وزن کبد در مقایسه با گروه کنترل شد(Denli and Okan, 2007). نتایجبه دست آمده در جوجه­های گوشتی نشان داد که استفاده از پودر زردچوبه(Curcuma longa)موجب کاهش تاثیرات منفی آفلاتوکسین بر عملکرد، ترکیبات شیمیایی سرم، وزن کبد، وضعیت آنتی­اکسیدانی و بیان ژن­های کبد می­شود که در توافق با یافته­های این تحقیق می­باشد (Yarruet al., 2009). محققان نشان دادند که مکمل­سازی جیره­های غذایی آلوده به آفلاتوکسین با اسانس آویشن(Thymus vulgaris)باعث کاهش قابل توجهاثرات مضر آفلاتوکسین بر وزن بدن، مصرف غذا، پارامترهای بیوشیمیایی خون و اسلاید­های بافتی کبد شده و این اثرات به دوز اسانس مصرفی وابسته بودند (El-Nkeetyet al., 2011).

بدون در نظر گرفتن آتروفی بورس فابرسیوس وغدد تیموس، تغییر ظاهری عملکرد طحال از اهمیت تشخیصی برخوردار بوده و حاکی از تغییر سیستم ایمنی پرندگان به واسطه تغذیه با آفلاتوکسین است (Richardet al., 1975).محققانافزایش معنی­داری در وزن نسبی طحال طیور گوشتی تغذیه شده با 5/0 میلی­گرم بر کیلوگرم آفلاتوکسین مشاهده نکردند(Barmaseet al., 1990). همچنین تحقیقات نشان داد که مقدارPPM5آفلاتوکسین در جیره طیور گوشتی موجب افزایش معنی­دار وزن طحال پرندگان تحت تیمار­های آزمایشی شد(Richardet al., 1975).سایر محققان که به ترتیب از سطوحPPM5/2 و4 آفلاتوکسین در جیره طیور گوشتی استفاده کردهبودند، افزایش معنی­دار وزن طحال را نشان دادند (Oguzet al., 2003).

تحقیقات نشان دادکه مصرف جیره­های آلوده به آفلاتوکسین در جوجه­های گوشتی ابعاد و اندازه­های کبد، طحال و کلیه­ها را افزایش داده و این در حالی است که اندازه بورس و تیموس کاهش می­یابد(Huff and Doerr, 1980)با افزایش سطوح اسانس مرزه خوزستانی تفاوت معنی­داری در وزن طحال پرندگان نسبت به گروه شاهد مثبت وجود نداشت، اما به نظر می­رسد که پلی ذورب به طور موثری قادر است افزایش وزن ناشی از مصرف آفلاتوکسین بر طحال را کاهش دهد. البته چنین اثری در مورد سطحPPM 600اسانس مرزه در هر دو سن 49 و 91 روزگی به میزان کمتری مشاهده شد.

طبق یافته­های عظیمی و همکاران در سال2013 که به بررسی تاثیر استفاده از ترکیبات جاذب سم در خوراک­های آلوده به آفلاتوکسین پرداختند،وزن نسبی طحال در گروه شاهد منفی به طور معنی­داری کمتر از سایر گروه­ها به جز پلی­ذورب بود. گروه­هایی که آفلاتوکسین B₁ را به همراه مواد افزودنی دریافت کردند، هیچ تفاوت معنی­داری با گروه شاهد مثبت نداشتند. وزن نسبی بورس فابریسیوس نیز در بین گروه­های مختلف تفاوت معنی­داری نداشت. اما وزن نسبی بورس فابریسیوس در گروه شاهد مثبت در مقایسه با سایر گروه­ها کاهش یافت و بیشترین وزن نسبی در گروه دریافت­کننده جاذب زئولیت بود(Azimiet al., 2013).

استفاده از اسانس آویشن در جیره­های آلوده به آفلاتوکسین موجب کاهش قابل توجهی درMDA کبد و کلیه­ها و افزایش ظرفیت آنتی اکسیدانی تام گشت ومشخص شد که ترکیبات اسانس­ها موجب کاهش استرس اکسیداتیو ناشی از آفلاتوکسین می­گردد(El-Nkeetyet al., 2011).کورکومین (Curcumin)یک آنتی اکسیدان ارزان قیمت است که اثر محافظتی بر روی کبد دارد. کورکومین از نظر ساختمان شیمیایی پلی­فنول می­باشد که دارای توان آنتی اکسیدانی بالایی است. به علاوه کورکومین در شرایط استرس اکسیداتیو اثر محافظتی بر پراکسیداسیون لیپیدی در کبد موش صحرایی دارد و به عنوان جمع آوری کننده رادیکال­های آزاد اکسیژن و افزاینده گلوتاتیون داخل سلولی عمل می­کند، به علاوه کورکومین باعث کاهش پراکسیداسیون چربی­ها و بهبود وضعیت آنتی اکسیدانی می­شود (Shenet al., 2007).گزارش شده است که مصرف خوراکی گیاهان داروئی همانند اسانس مرزنگوش(Origanum majorana) به واسطه دارا بودن خواصآنتی­اکسیدانی، اثر سودمندی بر کیفیت گوشت ذخیره شده دارند که باعث به تاخیر انداختن و کاهش اکسیداسیون چربی می­شوند. چنین نتایجی با یافته­های ما مطابقت نداشت(Denli and Okan, 2007;Blount, 1961).

کبد اندام هدف آفلاتوکسین‌ در پرندگان بوده و نشانه‌های مسمومیت این اندام نفوذ زیاد چربی در بافت و افزایش وزن نسبی آن می­باشد(Magnoliet al., 2011). مهم‌ترین تغییرات ناشی از بروز آفلاتوکسیکوزیس در کبد، کلیه‌ها و بافت‌های لنفاوی ایجاد می‌شود. در هنگام بروز این عارضه در پرندگان (مرغ، اردک، بوقلمون، بلدرچین) کبد متورم و رنگ پریده و گاهی اوقات چروکیده و دارای نقاط خون‌ریزی می‌گردد. کلیه‌ها متورم و پر خون می‌شوند و در مواردی خونریزی‌هایی نیز روی آن‌ها دیده می‌شود. اندام‌های لنفاوی شامل بورس فابریسیوس، تیموس و طحال تحلیل می‌روند (Iqbalet al., 1983).ضایعات آسیب‌شناسی ایجاد شده در اثر مسمومیت با آفلاتوکسین در کبد شامل تغییرات چربی، تورم و ایجاد واکوئل در سیتوپلاسم برخی از سلول‌های کبدی، نکروز کانونی در سلول‌های مرکز لوبولی، تکثیر و تزاید مجاری صفراوی و نفوذ سلول‌های لنفاوی به صورت ندولر می‌باشند(Oguzet al., 2000).

روی هم رفته این نتایج به وضوح اثرات استرس اکسیداتیو را در کبد نشان داد که در توافق با نتایج سایر محققین پیرامون آفلاتوکسیکوزیس می­باشد (2009Sherifet al.,). پلی ذورب پایه مخمری دارد و از گلوکومانان اصلاح شده حاصل از دیواره سلولی مخمر ساکارومایسس سرویسیه جدا شده است. افزودن دیواره سلولی مخمر به خوراک جوجه­های گوشتی اثرات مضر آفلاتوکسین­ها بر عملکرد، شاخص­های بیوشیمیایی و خون­شناسی و سیستم ایمنی را بهبود می­بخشد(Raju and Devegowda, 2002).

آسیب­های کبدی ایجاد شده در کبد به واسطه آفلاتوکسین در مطالعه حاضربا تحقیقات سایریندر توافقمی­باشدRobens and Richard, 1992)).در مطالعات قبلی اطلاعات کمی در مورد اثرات هیستوپاتولوژیک بر کبد بلدرچین­های تغذیه شده با آفلاتوکسین وجود دارد. مطالعات ماگنولی و همکاران در سال 2011 روی بلدرچین­های تغذیه شده با آفلاتوکسین و کورتیکوسترون علائم هیستوپاتولوژیکیکبد را نشان دادند(Magnoliet al., 2011). مشخص شد که قرار گرفتن در معرض استرس­های مزمن همانند تزریق کورتیکواسترون شدت جراحات آفلاتوکسین در بدن و بخصوص کبد را تشدید می­کند(Miazzoet al., 2000).اقبال و همکاران در سال 1983 مشاهده­کردند که تاثیرحفاظتی شیمیایی به وسیله پی­پرین (آلکالوئیدی در فلفلسیاه)از طریقمهار اتصال آفلاتوکسین به آنزیم سیتوکرومP450اعمال می­شود (Iqbalet al., 1983).محققین گزارش کردند که استفاده از آفلاتوکسین به همراه اسانس آویشنباعث بهبود قابل توجه وزن بدن، مصرف غذا، پارامترهای بیوشیمیایی خون، و ساختار بافتی کبد می­شود و این اثرات وابسته به سطح مصرف اسانسمی­باشد(El-Nkeetyet al., 2011). طبق یافته‌های ایوب و همکاران در سال 2011 استفاده از بذر گیاه سیاهدانه (Nigella sativum) توانست اثر حفاظتی در برابر سمیت آفلاتوکسین القاء شده داشته باشد و موجب بازسازی کامل پارانشیم کبدی در پرندگان تغذیه شده با آفلاتوکسین به همراه سیاهدانه شود (Ayoubet al., 2011). جراحات کبدی مشاهده شده در گروه­های دریافت کننده مرزه خوزستانی از شدت و وسعت کمتری برخوردار بود. بررسی آسیب شناسی نشان داد که استفاده از اسانس مرزه خوزستانی باعث کاهش علائم آسیب شناختی کبد گردید به طوری که این کاهش با افزایش دوز مصرف اسانس در ارتباط است.با توجه به مجموع نتایج به دست آمده به نظر می­رسد که استفاده از اسانس مرزه خوزستانی در سطح PPM 600و جاذب سم پلی ذورب می­تواند به طور موثری اثرات سمی آفلاتوکسین B₁ را کاهش دهد.

مراجع

• عظیمی، ج.، کریمی ترشیزی، م.، علامه، ع­ا.، اهری، ح. و باقرزاده، ف. (1391). تاثیر افزودن دو ماده جاذب و زئولیت طبیعی به خوراک آلوده به آفلاتوکسین B₁ بر عملکرد و سیستم ایمنی جوجه­های گوشتی، مجله پژوهشهای علوم دامی ایران،  دوره 4، شماره4، صفحات: 297-292.
• شریعتمداری، ف و محیطی اصل، م. (1387). افزودنی خوراک دام، طیور و آبزیان. مرکز نشر آثار علمی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، صفحه: 43.
  • Ahmadvand, H., Tavafi, M., Shahsavari, G., Khosrobeigi, A., Bagheri, S. and Abdolahpour, F. (2013).Hypolipidemic and antiatherogenic effects of Satureja khozestanica essential oil in Alloxan- Induced type 1 diabetic rats. Zahedan Journal of Research in Medical Sciences, 15(8):26-29.
  • Alpsoy, L. (2010). Inhibitory effect of essential oil on aflatoxin activities. Journal of Biotechnology, 9(17): 2474-2481.
  • Amanlou, M., Dadkhah, F., Salehnia, A. and Farsam, H. (2005). An anti-inflammatory and anti-nociceptive effects of hydroalcoholic extract of Satureja khuzistanica jamzad extract. Journal of Pharmaceutical Sciences, 8(1):102-106.
  • Ayoub, M.M., El-Far, A.H., Taha, N.M., Korshom, M.A., Mandour, A.A., Abdel-Hamid, H.S. et al., (2011). The biochemical protective role of some herbs against aflatoxicosis in ducklings: I. TURMERIC, Lucrari Stiintifice Journal, 55: 150-159.
  • Barmase, B.S., Devegowda, G. and Devurkar, U. (1990). Reversal of aflatoxicosis through dietary absorbents in broiler chickens. Proc. XIII National Symposium of Indian Poultry Science Association held at Bombay, 20-22, Dec.
  • Blount, W.P. (1961).Turkey "X" disease. Journal of British Turkey Federation,9 (52):52-61.
  • Botsoglou, N.A., Florou Paneri, P., Christaki, E., Fletouris, D.J. and Spais, A.B. (2002). Effect dietary oreganoessential oil on lipid oxidation in raw and cooked chicken during refrigerated storage. Meat Science, 62(2):259-265.
  • Collins, A.R. (2004). The comet assay for DNA damage and repair principles, applications and limitations. Molecular Biotechnology, 26(3): 249-261.
  • Denli, M. and Okan, F. (2007). Efficacy of different adsorbent in reducing the toxic effects of aflatoxin B1 in broiler diets. South African Journal of Animal Science, 36(4): 222-228.
  • El-Nkeety, A.A., Mohamed, A.S., Hassan, N.S., Aly, S.E. and Abdel-Wahhab, M.A. (2011). Antioxidant properties of Thymus vulgaris oil against aflatoxin- induct oxidative stress in male rats. Toxicon, 57(7-8): 984-991.
  • Govaris, A., Botsoglou, E., Florou Paneri, P., Moutas, A. and Papageorgiou, G. (2005). Dietary supplementation of oregano essential oil and tocopheryl acetate on microbial growth and lipid oxidation of turkey breast fillets during storage. Poultry Science, 49(12):969-975.
  • Hsieh, D.P.H. (1985). An assessment of liver cancer risk posed by aflatoxin B1 in Western world. Trichothecenes and other Mycotoxins, 11: 369-383.
  • Huff, W. E. and Doerr, J. A. (1980). Synergism between aflatoxin and OA in broiler chickens. Poultry Science, 60(3): 550-555.
  • Iqbal, Q.K., Rao, P.V. and Reddy, S.J.(1983). Dose-response relationship ofexperimentally induced aflatoxicosis incommercial layers. Animal Science, 53(11):1277-1280.
  • Kalaiselvi, T. and Panneersalvam, C. (1998). Effect of L-carnitine on the status of lipid peroxidation and antioxidants in aging rats. Journal of Nutritional Biochemistry, 9(10): 575-581.
  • Karaman, M., Basmacioglu, H., Ortatatli, M. and Oguz, H. (2005). Evaluation of the detoxifying effect of yeast glucomannan on aflatoxicosis in broiler as assessed by gross examination and histopathology. British Poultry Science, 46(3): 394-400.
  • Leeson, S., Diaz, G.J. and Summres, J.D. (1995). Poultry Metabolic Disorders and Mycotoxins. University Books. Guelph, Ontario. Canada.
  • Magnoli, A.P., Monge, M.P., Nazar, F.N., Magnoli, C.E., Cavagieri, L.R., Bagnis, G., et al., (2012).Combined effects of aflatoxin B1 and corticosterone treatment on selected performance indices an liver histopathology in Japanese quail, Poultry Science, 91(2): 354-361.
  • Magnoli, A.P., Texeira, M., Rosa, R.C.A., Miazzo, R.D., Cavaglieri, L.R., Magnoli, C.E., et al., (2011). Monensin affects the aflatoxin-binding ability of a sodium bentonite. Poultry Science, 90: 352–357.
  • Miazzo, R., Rosa, C.A.R., De Queiroz Carvalho, E.C., Magnoli, C., Chiacchiera, S.M., Palacio, G., et al., (2000). Efficacy of synthetic zeolite to reduce the toxicity of aflatoxin in broiler chickens, Poultry Science, 79(1): 1-6.
  • Oguz, H., Hadimli, H.H., Kurtoglu Vand Erganiş, O. (2003). Evaluation of humoral immunity of broilers during chronic aflatoxin (50 and 100 ppb) and clinoptilolite exposure. Revista de Medicina Veterinaria, 154(7): 483-486.
  • Oguz, H., Kececi, T., Birdane, Y.O., Onder, F. and Kurtoglu, V. (2000). Effect of clinoptilolite on serum biochemical and haematological characters of broiler chickens during experimental aflatoxicosis. Research in Veterinary Science, 69(1): 89-93.
  • Raju, M.V. and Devegowda, G. (2000). Influence of esterified glucomannan on performance and organic morphology, serum biochemistry and hematology in broilers exposed to individual and combined mycotoxicosis (aflatoxin, ochratoxin and T-2 toxin). British Poultry Science, 41: 640-650.
  • Richard, T L., Thurston, J.R. and Pier, A.C. (1975). Mycotoxin-Induced Alterations in Immunity. In: Microbiology, Schlessinger, D. ed., American Society of Microbiologist, Washington, D. C, pp:388-396.
  • Robens, J.F. and Richard, J.L. (1992). Aflatoxins in animal and human health. A Review. Environmental Contamination and Toxicology, 127: 69-94.
  • Rosa, C.A.R., Miazzo, R., Magnoli, C., Salvano, M., Chiacchiera, S.M., Ferrero, S., et al., (2001). Evaluation of the efficacy of bentonite from the South of Argentina to ameliorate the toxic effects of aflatoxin in broilers. Poultry Science, 80(2): 139-144.
  • SAS (1990). SAS/STATR User's guide, release 6.03 edition. SAS institute Inc., Cary, NC.
  • Schell, T.C., Lindemann, M.D., Kornegay, E.T. and Blodgett, D.J. (1993). Effects of feeding aflatoxin-contaminated diets with and without clay to weanling and growing pigs on performance, liver function, and mineral metabolism. Animal Science, 71(5): 1209-1218.
  • Shen, S.Q., Zhang, Y., Xiang, J.J. and Xiong, C.L. (2007). Protective effect of curcumin against liver warm ischemia/reperfusion injury in rat model is associated with regulation of heat shock protein and antioxidant enzyme. World Journal of Gastroenterology,13(13):1953-1961.
  • Sherif, O., Salama Emad, E. and Abdel-Wahhab, M.A. (2009).Mycotoxins and child health: the need for health risk assessment. International Journal of Hygiene and Environmental Health, 212(4): 336-347.
  • Shi, Y.H., Xu, Z.R., Feng, J.L. and Wang, C.Z. (2006). Efficacy of modified montmorillonite nanocomposite to reduce the toxicity of aflatoxin in broiler chicks. Animal Feed Science and Technology, 129(1): 138-148.
  • Shotwell, O.L., Hesseltine, C.V., Stubblefield, R.D. and Sorenson, W.G. (1966). Production of aflatoxin on rice. Applied and Environmental of Microbiology, 14(3): 425-428.
  • Shukla, P.K., Khanna, V.K., Khan, M.Y.and Srimal, R.C. (2003). Protective effect of curcuminagainst lead neurotoxicity in rat. Human and Experimental Toxicology, 22(12): 653-658.
  • Smith, J.E. and Hamilton, P.B. (1970). Aflatoxicosis in the broiler chicken. Poultry Science, 49(1):207-215.
  • Yarru, L.P., Settivari, R.S., Gowda, N.K.S., Antoniou, E., Ledoux, D.R. and Rottinghaus, G.E. (2009). Effects of turmeric (Curcuma longa) on the expression of hepatic genes associated with biotransformation, antioxidant, and immune systems in broiler chicks fed aflatoxin. Poultry Science, 88(12): 2620-2627.