مطالعه میزان اکراتوکسین A درخوراک ماهی قزل آلای رنگین کمان (Oncorhynchus mykiss) تولید شده در استان چهارمحال و بختیاری به روش الایزا

بهداشت مواد غذایی

مقاله 7، دوره 2، 4 (8) زمستان، اسفند 1391، صفحه 71-79   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فیروز فدایی فرد^{* 1}؛ مهدی رئیسی¹؛ حمید کورنگی²؛ ابراهیم رحیمی³؛ راحله پیرزاده⁴

¹دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شهرکرد، دانشکده دامپزشکی، دانشیار گروه بهداشت و بیماری‌های آبزیان، شهرکرد، ایران.

²دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شهرکرد، دانشکده دامپزشکی، دانش آموخته دامپزشکی، شهرکرد، ایران

³دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شهرکرد، دانشکده دامپزشکی، دانشیار گروه بهداشت مواد غذایی، شهرکرد، ایران

⁴دانشگاه پیام نور اصفهان، مربی گروه صنایع غذایی، اصفهان، ایران

چکیده

   اکراتوکسین­­ها از مهمترین مایکوتوکسین‌های موجود در برخی از خوراک­های دامی­ است. در این میان ­اکراتوکسین A از جمله سمومی است که دارای اثرات آسیب­شناختی بالایی در انسان و حیوانات می­باشد.هدف از­­ انجام تحقیق حاضر تعیین میزان اکراتوکسین A موجود در غذای مصرفی ماهیان قزل­آلای رنگین­­کمان تولید شده در استان چهارمحال و بختیاری بود. برای این منظور از ­غذای 4 کارخانۀ تولیدکننده عمده خوراک ماهی قزل­­آلای رنگین­کمان نمونه­برداری به عمل آمد. در هرکارخانه از 4 اندازه مختلف غذایی و آرد گندم (مجموعاً 5 نمونه­) نمونه­گیری شد. از هر نمونه سه تکرار گرفته شد. اندازه‌­­­گیری اکراتوکسین A با روش الایزا و با استفاده از کیت مربوطه انجام گردید.میزان سم اکراتوکسین A در تمامی نمونه­­های خوراک ماهی­ پایین­تر از حد مجاز و در 75 درصد نمونه­های آرد گندم بالاتر از حد مجاز تعیین شده (5 میکروگرم در کیلوگرم) بود. در مقایسه بین میانگین اکراتوکسین موجود در خوراک ماهی با اندازه­های مختلف در 4 کارخانه مورد آزمایش تفاوت معنی­داری مشاهده نشد (05/0p>) اما بین میانگین آن در آرد گندم موجود در کارخانجات مورد مطالعه تفاوت آماری معنی­دار مشاهده شد (05/0p<) .در مجموع نتایج تحقیق نشان داد خوراک ماهی قزل­آلای رنگین­کمان تولید شده در استان چهارمحال و بختیاری از نظر میزان اکراتوکسین A در حد قابل قبول می‌باشد. 

کلیدواژه‌ها

قزل ‌‌آلای رنگین کمان؛ اکراتوکسین A؛ الایزا؛ غذای ماهی

اصل مقاله

مقدمه 

   سموم قارچی یا مایکوتوکسین‌­­ها ترکیبات سبک وزنی هستند که توسط برخی از قارچ‌­­های ساپروفیت به عنوان متابولیت ثانویه تولید می‌­­­شوند و با قرارگرفتن بر روی غذای دام و­ یا گیاهان برای انسان و حیوانات اهلی بسیار خطرناک هستند. این سموم ساختار شیمیایی پیچیده‌­تری نسبت به سموم باکتریایی دارند. تا کنون 80 تا 90 نوع مایکوتوکسین که توسط حدود 120 نوع قارچ ترشح می‌شوند، در طبیعت شناحته شده است. قارچ‌های تولید کننده سم شامل آسپرژیلوس، فوزاریوم، پنی سیلیوم، آلترناریا و کلاویسپس هستند که در بین آنها سموم قارچی ­آفلاتوکسین‌ها و­ اکراتوکسین‌ها خطرناک­تر ­از بقیه بوده و اثرات زیانباری در حیوانات پرورشی از جمله ماهیان دارند که می‌توان به کاهش ایمنی بدن، کاهش رشد و تولید، افزایش ضریب تبدیل مواد غذایی و تلفات آبزیان اشاره نمود ( Leong et al., 2010; Magan and Olsen, 2004 ) . اکراتوکسین A یا Phenylalancarbonyl-Carboxyl-5-Choloro-8-Hydroxy –β7-L- (شکل1)، با وزن ­مولکولی g/mol 813/403، یک ماده محلول در چربی با قابلیت دفع بالا بوده و در بافت‌های چربی تجمع می‌یابد. این سم ­از معروف‌­ترین مایکوتوکسین‌­هایی ­است که به وسیلۀ برخی ­از گونه‌های قارچی از جمله آسپرژیلوس اکراسئوس در مناطق گرمسیری و پنی ­­­سیلیوم ورکوزوم و پنی سیلیوم پالیتانز در انبارهای معمولی با دمای محیط (20تا 25 درجه سلسیوس) و رطوبت نسبی (40 تا70 درصد) تولید می‌­­شود (Masoud and Kaltoft, 2006). بیماری تضعیف‌کننده در انسان بنام بالکان اندمیک نفروپاتی شناخته شده است که با حضور مقادیر کم از مایکوتوکسین‌های نفروتوکسیک مثل اکراتوکسین در رژیم غذایی ایجاد می­شود. حضور اکراتوکسین در مواد غذایی مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری مثل ذرت، دانه‌­­های قهوه، کاکائو و لوبیای سویا در نتیجه آلودگی آنها توسط گونه‌­های آسپرژیلوس می‌باشند. اکراتوکسین A­­ نه‌تنها یک نفروتوکسین حاد است بلکه ممکن است موجب ایجاد سرطان کلیه نیز شود (Basic et al., 2007). گزارش‌هایی مبنی بر تأثیر منفی این سم بر سیستم ایمنی، ایجاد بیماری‌­های کبدی، تأثیر ناقص‌الخلقه‌زایی و سرطان‌زایی نیز دیده شده است (Zaied et al., 2009). همچنین سم مذکور سبب ایجاد تغیرات دژنراتیو در سلول‌های پارانشیم کبدی، از جمله تورم هسته‌­ای و سیتوپلاسمی و نکروز لوله‌های پروگزیمال کلیوی می‌شود (Doster et al., 2004).

    بنا بر گزارش کمیتۀ مشترک سازمان بهداشت جهانی و سازمان خواروبار جهانی، هر فرد روزانه می‌تواند حداکثر 14 نانوگرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن خود از اکراتوکسین A را تحمل کند و بیش از آن منجر به بروز بیماری‌های کلیوی می‌­­شود (Alvarez et al., 2004).

 

 

 

 

شکل1- ساختار شیمیایی اکراتوکسین A (Storen et al.,1982)

 

   بهترین راه جلوگیری از تولید اکراتوکسین در مواد غذایی انسان و دام، پیشگیری از تولید آن در مراحل کاشت تا برداشت دانه‌­­­ها ­است بطوریکه در انتخاب واریتۀ مقاوم برای کاشت، به حداقل رساندن حضور حشرات و سایر آفات در مراحل ­کاشت تا برداشت و مدیریت صحیح انبارداری از جمله دما و رطوبت را بایستی مد نظر قرار داد (Magnoli et al., 2007). بیشترین میزان تولید اکراتوکسین  Aدر دماهای 25 تا30 درجه سلسیوس صورت گرفته و در گرم‌خانه‌گذاری 7 روزه، سرعت تولید اکراتوکسین  Aبه مراتب بیشتر از سایر دوره‌ها است. استفاده از انواع نگه‌دارنده­ها نیز در کنترل سم مؤثر است بطوریکه مطالعات نشان داده که هیدروکسی آنیزول بوتیله شده (BHA) به میزان mmol/L 20 قادر به توقف تولید سم اکراتوکسین A توسط گونه‌­های آسپرژیلوس نایجر می‌­شود لذا یکی از پیشنهادات عملی کنترل این سم استفاده از ترکیب فوق می‌باشد (Barberis et al., 2009). استفاده از اسانس‌های موجود در دارچین و نیز اسانس پرچم میخک (Clove) نیز تا حدی از افزایش سم در محصولات جلوگیری می‌کند. همچنین استفاده از ترکیبی به نام CEPA (2- Chloro Ethylphosphonic Acid) در کاهش میزان سم مؤثر ارزیابی شده است (Aldred et al., 2008).

   با ­­­استفاده از روش HPLC سم اکراتوکسین A در غلات عرضه شده در فروشگاه‌های تهران مورد بررسی قرار گرفت (Mahtabani et al., 2010). همچنین با بکارگیری از همین آزمایش ردیابی سم در نمونه‌های برنج داخلی و خارجی صورت پذیرفت (Hadian et al., 2007). اثرات سمی اکراتوکسین A در ماهی باس دریایی (Sea bass) نیز مورد بررسی قرار گرفت. تغییرات رفتاری این ماهی در درجه اول به صورت تظاهرات عصبی و تنفسی مشاهده  شد. این ماهی ­­از گونه‌­های ­­بسیار حساس به سم اکراتوکسین A­­ بوده و مورد بسیار مناسبی برای تحقیق در مورد مایکوتوکسین‌ها است (El-Sayed et al., 2009). همچنین اثر اکراتوکسین A و دی اکسی نیوالنون برعملکرد رشد ­­­و ایمنی‌شناختی میگوی ببری سیاه و سفید مورد ارزیابی قرار گرفت. بطوری که نتایج نشان داد که سموم فوق به غیر از اثر بر پارامترهای ایمنی فیزیولوژی میگو، تأثیر منفی چندانی بر میزان تولید این سخت پوست ندارند (Supamattaya and Sukrakanchana, 2005). در مطالعه‌ای دیگر اثر اکراتوکسین A را بر ضریب تبدیل غذایی، هماتولوژی، بقا و هیستوپاتولوژی کبد و کلیه  گربه ماهی در یک رژیم غذایی 8 هفته‌ای بررسی شد. ماهیان با مقادیر 0، 5/0، 1، 2، 4 و یا 8 میلی گرم بر کیلوگرم اکراتوکسین A تغذیه شدند. آزمایشات هیستوپاتولوژیک کبد و کلیه نشان داد که بروز و شدت  مراکز ملانوماکروفاژی ­­­در بافت هپاتوپانکراس و کلیه در گربه ماهی‌ها با رژیم حاوی 2 میلی‌گرم بر کیلوگرم اکراتوکسین A یا بالاتر افزایش یافته است (Manning et al., 2003).

   طبق گزارش اتحادیه اروپا حداکثر میزان اکراتوکسین A در غلات فرآوری نشده برابر با 5 و در محصولات مشتق شده از این محصولات 3 میکروگرم بر ­­­کیلوگرم می‌­تواند باشد (European Union, 2006). حداکثر مقدار مجاز اکراتوکسین A طبق استاندارد ملی ایران شماره 5925 در گندم و جو هر کدام 5 میکروگرم بر ­­کیلوگرم اعلام شده است (Iranian National Standard, 2001)

 

مواد و روش­ها

تهیه و آماده سازی نمونه

   ابتدا 4 کارخانۀ تولید کننده عمده غذای ماهی در استان چهارمحال ­­و بختیاری را شناسایی و از غذای هر کدام در 4 اندازه آغازین (SFT)، رشد (FFT)، پرواری (GFT) و مولدین (BFT) در­­3 تکرار نمونه‌برداری شد. با توجه به اینکه در تولید کنسانتره ماهی پرورشی از ­­آرد گندم نیز استفاده می‌شود و بنابر اطلاعات و گزارشات  بدست آمده از سایر محققین احتمال آلودگی غلات (مثل آرد ­گندم) نیز بالاست، لذا از ­آرد گندم مورد استفاده در کنسانتره‌های هر کارخانه نیز به طور جداگانه نمونه‌برداری و برای تعیین میزان سم مورد آزمایش قرار گرفت. نمونه‌ها پس از اخذ ابتدا آسیاب شد و از سه نقطه آن حدود 100 گرم که به شکل پودر مرطوب و چسبنده‌ای درآمده بود داخل کیسه‌های نایلونی مقاوم در برابر رطوبت و در مکانی خشک و خنک قرار داده و تا زمان انجام آزمون نگه‌داری شدند.

انجام آزمون الایزا

   جهت انجام آزمایش الایزا با استفاده از دستگاه الایزا ریدر مدل (STAT FAX2100-UK) و بر اساس دستورالعمل کیت مورد استفاده (Europroxima-Netherland) اقدام گردید. این کیت حاوی 7 محلول بافر (Ochratoxin A ELA)، بافر شستشو، محلول متوقف‌کننده، بافر استخراج، محلول سوبسترا، محلول کنژوگه (Ochratoxin A-HRPO)و محلول استاندارد (Anti-Ochratoxin A) می‌باشد. بر اساس توصیه کارخانه سازنده محدوده ردیابی کیت برابر با 625/0 نانوگرم در هر گرم، میزان حساسیت آن 35 پیکو گرم در هر میلی‌لیتر و متوسط بازیافت آن 86 درصد می‌باشد.

   ابتدا 3 گرم از هر نمونه به دقت توزین شده و به  لولۀ آزمایش منتقل گردید. سپس به هر کدام از لوله‌های محتوی نمونه 5 میلی‌لیتر اسید فسفریک 5/0 مولار اضافه شد و به مدت 5 دقیقه تکان داده شدند تا اسید فسفریک در تمام نمونه نفوذ کند. سپس 5 میلی‌لیتر دی کلرومتان به هر لولۀ آزمایش اضافه و به مدت 5 دقیقه لوله‌ها تکان داده شدند.  لوله‌ها به دستگاه سانتریفوژ (مدل Centric 322A، ساخت اسلونی) انتقال و در مدت 5 دقیقه با دور 2500 سانتریفیوژ گردید که نهایتاً 3 فاز در محتوی لوله‌های سانتریفوژ شده تشکیل گردید. بطوریکه فاز زیرین شفاف و شامل دی کلرومتان، فاز وسطی نمونه‌های جامد غذای ماهی و فاز رویی اسید فسفریک است. فاز رویی را دور ریخته و 2 فاز زیرین و وسط را مخلوط نموده و پس از تکان دادن مجدداً سانتریفوژ (xg2500) گردید. در دور دوم سانتریفوژ در صورت وجود لایۀ رویی (­­اسید فسفریک) آنرا دور ریخته و لایۀ زیرین و وسطی رامخلوط کرده و با استفاده از کاغذ صافی، صاف شد. به مایع شفاف زیر نمونه صاف شده، 5/1 میلی‌لیتر بافر استخراج و 2 میلی‌لیتر ان- هگزان اضافه شده و یک دقیقه تکان داده شد. سپس در دور xg2500 به مدت 5 دقیقه سانتریفیوژ شد. پس از سانتریفوژ، هر لولۀ آزمایش محتوی 3 لایۀ مجزای شفاف بود. لایۀ رویی n- هگزان بوده که آنرا با استفاده از سمپلر برداشته و دور می‌ریزیم. لایۀ زیرین و وسطی را مخلوط کرده و برای انجام تست الایزا استفاده می‌کنیم. سپس بر اساس راهنمای کیت الایزای اکراتوکسین A نمونه‌های آماده شده به میکروپلیت 96 خانه (12 ردیف در 8 ستون) منتقل گردید بطوری که در مرحله اول برای چاهک‌های A1 وB1 فقط از محلول بافر به میزان 100 میکرولیتر و برای سایر چاهک‌ها 50 میکرولیترمحلول بافر، 50 میکرولیتر نمونه، 25 میکرولیتر محلول کنژوگه و 25 میکرولیتر محلول آنتی‌بادی (مجموعاً 200 میکرولیتر) افزوده شد و در مرحله بعدی پس از انکوباسیون میکروپلیت در دمای 37 درجه سلسیوس به مدت یک ساعت و شستشوی کلیه چاهک‌ها به تمام آنها ابتدا 100 میکرولیتر محلول سوبسترا و 100 میکرولیتر محلول متوقف‌کننده اضافه شده و در آخر با انتقال به دستگاه الایزا ریدر در طول موج 630 نانومتر میزان جذب نوری آنها سنجیده و نتیجه قرائت  گردید.

آزمون آماری

   جهت بررسی میزان سم از آزمون آنالیز واریانس یک‌طرفه (ANOVA) و مقایسه بین میانگین­ داده‌ها از روش دانکن استفاده شد. در ضمن برای کلیه آزمون­ها از نرم افزار SPSSورژن 17 استفاده گردید.

 

یافته­ها

پس از اندازه‌گیری مقادیر اکراتوکسین A در بین غذای با اندازه‌های مختلف کارخانجات تولیدکننده غذای ماهی، نتایج  آن در بین گروه‌های مختلف مورد مقایسه قرار گرفت. که می‌توان نتایج آن را در جدول 1به صورت مقایسه‌ای و در بین اندازه‌های مختلف غذایی مشاهده نمود.

 

 

جدول 1- مقایسه میانگین مقادیر سم اکراتوکسین A ( میکروگرم در کیلوگرم) در آرد گندم و اندازه‌های مختلف خوراک ماهی در4 کارخانه مختلف

 

غذای مولدین (8 میلی متر)	غذای پرواری (5/3 تا 6 میلی متر)	غذای رشد (5/2 تا 3 میلی متر)	غذای آغازین (2/0 تا 9/1میلی متر)	آرد گندم	نمونه کارخانه
25/0 ±53/0a	25/0 ±67/0a	25/0 ±67/0a	15/0 ±53/0a	a05/1 ±33/2	B
15/0 ±46/0a	15/0 ±33/0a	01/0 ±40/0a	01/0 ±40/0a	75/0 ±33/10b	F
41/0 ±70/0a	05/0 ±36/0a	10/0 ±50/0a	35/0 ±93/0a	75/0 ±33/10a	K
57/0 ±43/0a	30/0 ±70/0a	37/0 ±66/0a	05/0 ±46/0a	75/0 ±33/10 b	R

         * در هر ستون میانگین‌های با حروف غیرمشابه تفاوت معنی‌دار دارند (05/0p<).

 

 

   با توجه به جدول 1 در مقایسه میزان سم اکراتوکسین A درآرد گندم و اندازه‌­های مختلف غذای تولید شده در 4 کارخانه همانطور که مشاهده می‌­شود مقادیر بدست آمده به غیر از آرد تفاوت معنی‌داری در سطح آماری (05/0p<) با هم ندارند. از آنجائیکه بیشترین موارد جداسازی سم اکراتوکسین A از غلات بوده است و آرد گندم نیز یکی از موارد مورد مصرف در تهیه پلت‌های غذایی ماهیان به شمار می‌رود لذا نسبت به اندازه‌گیری سم در این نهاده نیز اقدام شد که در جدول 1 مقایسه میزان سم اکراتوکسین در آرد گندم موجود در کارخانه‌های مختلف نیز مشاهده می‌گردد.در مقایسه میانگین آلودگی غذاهای مختلف به سم اکراتوکسین A فقط بین خوراکk1 و سایر غذاها اختلاف قابل توجهی مشاهده می‌شود و در بقیه اندازه‌ها اختلاف معنی‌داری در سطح (05/0p<) دیده نمی‌شود. با عنایت به نتایج به دست آمده و مقایسه آن با استانداردهای داخل کشور (استاندارد ملی ایران) و خارج کشور (اتحادیه اروپا) مقادیر اکراتوکسین A موجود در نمونه‌های خوراک ماهی با اندازه‌های مختلف تولید شده در 4 کارخانه استان چهارمحال و بختیاری کمتر از حد مجاز تعریف شده (5 میکروگرم در کیلوگرم غذا) بود ولی مقدار آن در نمونه‌های آرد گندم موجود در کارخانجات  F،K و R بالاتر از حد مجاز  بوده است.

 

بحث و نتیجه­گیری

    ماهیان قزل آلای رنگین کمان در استخرهای پرورشی به شیوه‌های مختلف تغذیه می‌شوند رایج‌ترین شکل غذایی که در اکثر مناطق دنیا از آن استفاده می‌شود غذای کنسانتره است که در اندازه‌های مختلف و با توجه به اندازه ماهی مورد تغذیه قرار می‌گیرد، این غذاها بین 13 تا 17 درصد رطوبت داشته و دوره ماندگاری آنها دو تا سه ماه پس از تولید است (Gall and Crandell, 1992). امروزه تأمین امنیت غذایی یکی از مهمترین مسایلی است که بشر نسبت به آن توجه خاص داشته و به جرأت می‌توان گفت که مهمترین دغدغه ذهنی در قرن حاضر تهیه و تأمین غذای سالم است که البته به منظور دستیابی به این امر مهم تلاش جمعی و رعایت کلیه قوانین محلی، ملی و بین المللی را می‌طلبد.

   تحقیق حاضر با هدف ردیابی سم اکراتوکسین A در خوراک ماهی قزل آلای رنگین کمان سعی بر اندازه‌گیری و تشخیص میزان حضور سم فوق در غذای مصرفی این ماهیان داشته است. در حال حاضر ماهی قزل آلای رنگین کمان در صدر بالاترین تولید ماهیان پرورشی داخل کشور و همچنین از نظر مصرف نیز در رقابت با سایر ماهیان پرورشی و صید شده از منابع آب‌های داخلی و دریایی قرار دارد. لذا نظر به افزایش مصرف آن در بین مردم و به نسبت افزایش روزمره تولید خوراک این ماهی در کارخانجات تولیدکننده خوراک آبزیان در کشور تصمیم بر ردیابی و اندازه‌گیری اکراتوکسین A در غذای تولید شده گردید تا بتوان با مقایسه نتایج به دست آمده از سایر منابع و همچنین ارزیابی آن با مقادیر استاندارد در خصوص وضعیت کیفیت خوراک تولیدی به بحث پرداخت. از این رو غذا و آرد گندم چهار کارخانه تولید کننده خوراک ماهی قزل آلای رنگین کمان در استان چهارمحال و بختیاری انتخاب شد. اکراتوکسین A ازمعروف‌ترین مایکوتوکسین‌هایی است که به‌وسیله برخی از گونه‌های قارچی از جمله آسپرژیلوس اکراسئوس در مناصق گرمسیری و پنی سیلیوم ورکوزوم و پنی سیلیوم پالیتانز در انبارهای معمولی با دمای محیط تولید می‌شود (Masoud and Kaltoft, 2006).

   با توجه به جدول 1 اختلاف آماری معنی‌داری بین میزان سم در انواع غذاهای هر کارخانه وجود ندارد و البته میزان سم موجود در هر غذا (با میزان کمتر از یک میکروگرم در هر کیلوگرم) کمتر از حداکثر میزان توصیه شده توسط اتحادیه اروپا و سازمان استاندارد ایران (5 میکروگرم در هر کیلوگرم) است همچنین در مقادیر سم موجود در انواع غذاها به غیر از غذای K اختلاف آماری معنی‌داری بین بقیه غذاها دیده نمی‌شود که نتیجه کلی آن پائین بودن میزان آلودگی غذاهای تولیدی این کارخانه‌ها و نداشتن منع مصرف برای ماهیان است ­ولی ­­همانطور که دراین جدول مشاهده می‌شود علاوه بر اینکه اختلاف آماری معنی‌داری در سطح اعتماد (05/0p<) بین آرد کارخانه B با بقیه به چشم می‌خورد میزان سم موجود در سه مورد نیز بالاتر از مقادیر استاندارد (بیش از 5 میکروگرم در کیلوگرم غذا) به دست آمده است که نشان از آلودگی منابع اولیه گندم یا آلودگی ثانویه آن در طول فرآوری بوده است این نتیجه با نتایج بدست آمده از سایر محققین مشابه بوده و مؤید تولید سم اکراتوکسین A در غلات می‌باشد (Juan et al., 2006; Zaied et al., 2008).  نتایج به دست آمده از مقادیر سم موجود در انواع غذا و آرد کارخانجات مختلف  نشان از بالا بودن سم در آرد گندم و کاهش آن در خوراک تولیدی می‌باشد که یقیناً دلیل این کاهش در خوراک تولیدی، مصرف کم آرد در فرمولاسیون غذای ماهی قزل آلای رنگین کمان است. نوسانات کمیتی سم در انواع غذا می‌تواند مقادیر اولیه آن درآرد، شرایط انبارداری، نحوه و زمان نگه‌داری غذا و شرایط فرآوری خوراک مرتبط باشد. پائین بودن میزان سم اکراتوکسین A در غذای ماهی منجر به تأمین غذای سالم و نهایتاً ایجاد امنیت غذایی برای مصرف کننده نهایی یعنی انسان می‌شود. با توجه به اهمیت بهداشتی سم اکراتوکسین A در مصرف آبزیان و همچنین انسان، ضروری است که نسبت به رعایت برخی اصول و مقررات بهداشتی اعم ازرعایت اصول فرآوری وساخت غذا، توجه به میزان رطوبت و دمای محیط و نظارت بر کیفیت نهاده‌های اولیه اهتمام لازم به عمل آورده شود چرا که اثرات پاتولوژیک این سم در انسان و آبزیان مخاطرات جدی به همراه دارد. بطوری که در گربه ماهیان تغذیه شده با رژیم غذایی حاوی 8 میلی‌گرم برکیلوگرم اکراتوکسین A بعد از 2 هفته کاهش وزن، تغییر ضریب تبدیل غذایی، کاهش هماتوکریت و کاهش بقا و تجمع مراکز ملانوماکروفاژی در بافت هپاتوپانکراس و کلیه در گربه ماهیان مشاهده شد (Manning et al., 2003). در ماهیانی مثل قزل آلا، اکراتوکسین A و B باعث ایجاد تغییرات دژنراتیو سلول‌های پارانشیم کبدی از جمله تورم هسته‌ای و سیتوپلاسمی و نکروز توبول‌های پروگزیمال کلیوی می‌گردد (Doster et al., 2004). اکراتوکسین  Aدرسخت پوستانی مثل میگوی ببری سیاه و سفید نیز ارزیابی شده و محققین دریافتند سم مذکور قابلیت اغتشاش در فعالیت‌های ایمونوفیزیولوژیک این آبزیان را داشته ولی تأثیری بر میزان رشد یا ایجاد تلفات ندارد (Supamattaya and Sukrakanchana, 2005). با عنایت به نتایج به دست آمده از تحقیق حاضر و همچنین  مطالعات سایر محققین لزوم رعایت نکات بهداشتی و فنی تولید و فرآوری خوراک آبزیان وجود دارد تا بتوان غذایی سالم و با کیفیت بالا به مزارع پرورش ماهی عرضه داشت.

   امروزه با افزایش تولید آبزیان پرورشی بالاخص قزل آلای رنگین کمان در کشور و به موازات آن افزایش تولید خوراک این ماهی بحث تأمین امنیت غذایی و تولید غذای سالم که تضمین‌کننده تولید ماهی سالم باشد نیز مطرح است یقیناً آخرین مصرف‌کننده این منبع پروتئینی انسان است که تمام مخاطرات ایجاد شده توسط سم فوق به نوعی می‌تواند سلامت این گروه را به خطر بیفکند. در مطالعه حاضر نتایج نشان از پائین بودن میزان سم در خوراک و کمی بالاتر بودن در آرد گندم دارد لذا در زمینه سیستم‌های تولید، نگه‌داری و فرآوری گندم و آرد بایستی توجه بیشتری به عمل آورده شود ولی با توجه به پائین بودن میزان آرد در فرمولاسیون غذا مقدار کلی سم در خوراک تهیه شده از حد اکثر میزان اشاره شده توسط اتحادیه اروپا کمتر بوده و خطری مصرف‌کنندگان بعدی را تهدید نمی‌کند.

مراجع

• استاندارد ملی ایران شماره 5925 (1380). غذای انسان و حیوان، مایکوتوکسین‌ها، چاپ اول.
• ماه‌تابانی، آیدین.، بیات، منصور.، حسینی، سیدابراهیم.، امین افشار، مهدی و توکلی، حمیدرضا (1389). ارزیابی اکراتوکسین A و آفلاتوکسین‌های (B1,B2,G1,G2) در غلات عرضه شده در فرشگاه‌های شهر تهران با استفاده از کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا، مجله حکیم، شماره 1، صفحه 10 تا 15.
• هادیان، زهرا.، یزدان پناه، حسن.، عزیزی، محمدحسین.، سیداحمدیان، فریبا.، کوشکی، محمدرضا.، پنجکی، محمدحسین.، مرتضایی، غلامرضا.، شجاعی، فریبرز و خوش‌گذران، صادق (1386). میزان شیوع اکراتوکسین A در برنج عرضه شده در فروشگاه‌های شهر تهران در سال 86، مجله تغذیه و علوم غذایی، دوره 2، صفحه 53 تا 56.

 

• Aldred, D., Cairns-Fuller, V. and Magan, M. (2008). Environmental Factors Affect Efficacy of some Essentioal Oils and Resveratrol to Control Growth and Ochratoxin A Production by Penicillium Verrucosum and Aspergillus Westerdijikiae on Wheat Grain. JournalofStored ProductsResearch, 44:341-346.
• Barberis, C., Astoreca, A., Asili, R., Fernandez-Juri, M.G., Chulze, S., Magnoli, C. and Dalcero, A. (2009). In vitro control of growth and ochratoxin A production by butylated hydroxyanisole in Aspergillus section Nigri species. Food Control, 20(8): 709-715.
• Basic-Jukic,N., Hrsak-Puljic, I., Kes, P., Bubic-Filipi, L., Pasini, J., Hudolin, T., Kastelan, Z., Reiner, Z., Kordic, M., Brunetta, B. and Juric, I. (2007). "Renal transplantation in patients with Balkan endemic nephropathy". Transplantation Proceedings, 39 (5): 1432–1435.
• Doster, R.C., Sinnhuber, R.O. and Wales, J.H. (2004). Acute intraperitoneal toxicity of Ochratoxins A and B in rainbow trout (Salmo gairdneri). Food and Cosmetics Toxicology, 10: 85-92.
• El-Sayed, Y.S., Khalil, R.H. and Saad, T.T. (2009). Acute Toxicity of Ochratoxin-A in Marine Water Reared Seabass (Dicentrarchus Larbax L.).  Chemosphere, 75: 878–882.
• Gall, G.A.E. and Crandell, P.A. (1992). The rainbow trout. Aquaculture, 100: 1-10.
• Hadian, Z., Yazdanpanah, H., Azizi, M.H., Ahmadian, F., Kooshki, M., Panjki, M.H., Mortazaei, G., Shojaei, F. and Khoshgozaran, S. (2007). incidence of Ochratoxin A in rice marketed in Tehran shops ,Journal of Iranian Nutrition and Food Sciences,2:53-56[In Farsi].
• Iranian National Standard-No5925. (2001). Human and animal food, Mycotoxins. 1^st Edition[In Farsi].
• Juan, C., Zinedine, A., Idrissi, L. and Manes, j. (2006). Ochratoxin A in rice on the Moroccan retail market. Inernational Journal of Food Microbiology, 126: 83-85.
• Leong, Y.H., Ismail, N,, Latif, A.A. and Ahmad, R. (2010). Short Communication: Aflatocin Occurrence in Nuts and Commertial Nutty Products in Malaysia. Food Control, 21: 334-338.
• Magan, N. and Olsen, M. (2004). Mycotoxins in Food Detection and Control. 1^st Edition, CRC Press Boca Raton Boston New York Washington, DC. 
• Magnoli, C., Astoreca, A., Ponsone, M.L., Fernandez-Juri, M.G., Barberis, C. and Dalcero, M. (2007). Ochratoxin A and Aspergillus niger in Peanut Seeds at Different Months of Storage in Cordoba Argentina. Journal of Food Microbiology, 119: 213-218.
• Mahtabani, A., Bayat, M., Hosseini, S.A., Anin afshar, M. and Tavakolli, H. (2010). Evaluation of ochratoxin A and aflatoxins (B1,B2,G1,G2) in cereals marketed in Tehran shops by high performance liquid chromatography, Journal of Hakim, 1: 10-15[In Farsi].
• Manning, B.B., Ulloa, R.M., Li, M., Robinson, E.H. and Rottinghaus, G.E. (2003). Ochratoxin A fed to channel catfish (Ictalurus punctatus) causes reduced growth and lesions of hepatopancreatic tissue. Aquaculture, 219: 739-750.
• Masoud, W. and Kaltoft, C.H. (2006). The Effect of Yeasts Involved in the Fermentation of Coffea Arabica in Easr Africa on Growth and Ochratoxin A (OTA) Production by Aspergillus Ochraceus. Journal of Food Microbiology, 106: 229-234.
• Official Journal of the European Union (2006). Commission Regulation (EC) No 1881/2006 of 19 December 2006 setting levels for certain contaminants in food stuffs.
• Storen, O., Holm, H. and Stormer, F.C. (1982). Metabolism of Ochratoxin A by Rats, TheAmericanSociety forMicrobiology, 44: 785-789.
• Supamattaya, K. and Sukrakanchana, N. (2005). Effect of Ochratoxin A and Deoxynivalenol on Growth Performance and Immuno Physiological Parameters in Blacktiger Shrimp (Penaeus Monodon), The Songklanakarin Journal of Science and Technology, 29(1): 91-99.
• Zaied, C., Abid, S., Zorgui, L., Bouaziz, C., Chouchane, S., Jomaa, M. and Bacha, H. (2009). Natural Occurrence of Ochratoxin A in Tunisian Cereals. Food Control, 20: 218-222.