بررسی هیستوآناتومی حنجره در شتر تک کوهانه بالغ

آسیب‌شناسی درمانگاهی دامپزشکی

مقاله 1، دوره 4، 1 (13) بهار، خرداد 1389، صفحه 709-720   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

محمد علی ابراهیمی^{* 1}؛ علی اصغری نامی²؛ رعنا کیهان منش³

¹گروه علوم پایه، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران

²دانش آموخته دامپزشکی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران

³گروه فیزیولوژی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی تبریز، تبریز، ایران

چکیده

در این مطالعه تعداد 10 نمونه حنجره شتر تک­کوهانه بالغ مورد بررسی کالبدشناسی و بافت­شناسی قرار گرفت. برای رسیدن به این هدف از روش­های معمول آناتومیکی و بافت­شناسی (با دو روش رنگ­آمیزی هماتوکسیلین– ائوزین و ورهاف) استفاده شد. همچنین جهت مشخص کردن شکل داخل حنجره از درون آن قالب گچی تهیه گردید. میانگین طول و عرض غضروف اپی­گلوت به ترتیب برابر 28/0±21/8 و 34/0±59/4 سانتی­متر، میانگین طول و عرض دیواره غضروف سپری به ترتیب برابر 28/0 ± 53/6 و 15/0 ± 99/6 سانتی­متر، میانگین طول سقف و کف غضروف حلقوی به ترتیب برابر 17/0 ± 06/6 و 25/0±58/4 سانتی­متر، میانگین طول سر و طول دسته غضروف هرمی T شکل به ترتیب برابر 11/0±58/3 و 05/0±35/3 سانتی­متر، میانگین طول و عرض غضروف شاخی نیز به ترتیب در حدود 03/0±52/3 و 04/0±73/1 سانتی­متر تعیین گردید. همچنین مطالعات نشان داد که غضروف اپی­گلوت در این حیوان کشیده و نوک تیز می­باشد. برجستگی حنجره­ای در بخش شکمی غضروف سپری وجود ندارد. غضروف میخی به­صورت ظریف و بسیار کوچک در قاعده و طرفین غضروف اپی­گلوت و در داخل چین دهلیزی وجود دارد. غضروف حلقوی در این حیوان هم دارای سقف و هم دارای کف ضخیم می­باشد. در داخل حنجره چین­های دهلیزی و صوتی همراه با بطن­های جانبی وجود دارد. بررسی­های بافت­شناسی نیز نشان داد که غضروف­­های اپی­گلوت، شاخی، میخی و رأس هرمی از نوع غضروف الاستیک بوده و غضروف­های سپری، حلقوی و قاعده هرمی از نوع غضروف شفاف می­باشند. همچنین بافت پوششی مخاطی در تمامی بخش­های غضروفی­ از نوع سنگفرشی مطبق غیر شاخی است به­جزء بخش غضروف حلقوی که از نوع استوانه­ای شبه مطبق مژه­دار می­باشد.

کلیدواژه‌ها

شتر؛ حنجره؛ هیستوآناتومی

اصل مقاله

مقدمه

 

    شتر یک حیوان اقتصادی، حداقل در مناطق نیمه خشک بوده (3، 5 و 21) و تصور می­شود که روشن کردن وضعیت ساختاری قسمت­های مختلف تشکیل­دهنده  بدن این حیوان نقش مهمی را در اقتصاد کشورهای مربوطه بازی کند. با توجه به محدودیت پراکندگی شتر در جهان، پژوهش­های کمتری در مورد اندام­های مختلف شتر نسبت به سایر حیوانات اهلی صورت گرفته است. بنابراین تحقیقات مختلف روی شتر در کشورهایی که از این حیوان کم و بیش استفاده می­نمایند، ضروری به نظر می­رسد. از آنجائی­که حنجره شتر کمتر مورد توجه و بررسی قرار گرفته و تحقیقات انجام گرفته نیز بیشتر روی حنجره سایر حیوانات متمرکز شده است (7، 8، 9، 14، 17، 18 و 19)، لذا ضرورت کار بر روی این اندام بیشتر به نظر می­رسد.

مواد و روش­ها

     در این مطالعه تعداد 10 نمونه حنجره شتر بالغ مورد مطالعه قرار گرفت. مطالعه و بررسی حنجره در دو مرحله زیر انجام گرفته است.

1- بررسی آناتومیکی حنجره

2- بررسی بافت شناسی حنجره

در بررسی آناتومیکی، حنجره از زبان و بافت­های اطراف با ظرافت خاص جدا و برای مطالعات بعدی آماده شد. به چند نمونه برش طولی داده شد و وضعیت داخلی حنجره از جمله شکل داخلی آن، وضعیت چین­های صوتی و دهلیزی و وجود بطن­های جانبی مورد بررسی قرار گرفت. همچنین در چند نمونه برای پی بردن به شکل و حالت دقیق داخل حنجره از داخل آن قالب گچی تهیه گردید. در نهایت تک­تک
غضروف­های حنجره به­صورت مجزا جدا و از نظر شکل، حالت قرارگیری و ابعاد مورد مطالعه و نتایج ظاهری و بیومتری (زیست سنجی) آنها ثبت گردید. نتایج بیومتری شامل طول، عرض، ضخامت غضروف مربوطه می­باشد که توسط خط­کش و کولیس انجام گرفت.

در بررسی بافت­شناسی، ابتدا حنجره از بافت­های مجاور از جمله نای، زبان و سایر اتصالات جدا و در نهایت توسط اسکالپل، نمونه­های با ضخامت کمتر از 5/0 سانتی­متری از تمامی غضروف­ها و چین­های صوتی و دهلیزی همراه با
بافت­های پوششی تهیه گردید. نمونه­ها داخل فرمالین 10% خنثی به مدت 48 ساعت پایدار شدند. سپس از نمونه­های فوق به روش معمول بافت­شناسی برش تهیه و بعد از رنگ­آمیزی به دو روش هماتوکسیلین– ائوزین و ورهاف، مقاطع مورد نظر مورد بررسی ریزبینی قرار گرفتند.

 

یافته­ها

الف: نتایج کالبد شناسی:

 1- نتایج ظاهری حنجره:

غضرف اپی­گلوت (epiglottis): این غضرف به شکل تقریباًً لوزی کشیده بوده به­طوری که اضلاع متمایل به سمت جلو (cranial) کوتاه و با انحناء خاصی به­سمت پایین (ventral) کشیده شده است. در حالی­که اضلاع متمایل به سمت خلف (caudal) دراز و تقریباًً تیز می­باشند. در نزدیکی قاعده و طرفین غضروف اپی­گلوت، زوائد غضرفی کوچکی به­سمت بالا و داخل چین دهلیزی دیده می­شود که احتمالاً زوائد میخی
می­باشند. در کناره و قاعده غضروف اپی­گلوت چند عدد پرز چشایی و لوزه­های اپی­گلوتی مشاهده  گردید (نگاره­های 1 تا 4).

غضروف سپری (thyroid): دارای دو دیواره بزرگ است که این دیوارها در قسمت پایین به هم متصل شده­اند. شاخ­های جلویی این غضرف دراز، با شیار عمیق در زیر ولی شاخ­های خلفی درازتر و بدون شیار می­باشند. شکاف سپری در قسمت جلو مشخص ولی در قسمت خلفی سطحی و نامحسوس
می­باشد. برجستگی حنجره­ای در بخش شکمی این غضروف دیده نمی­شود. به عبارت دیگر سطح شکمی غضروف صاف می­باشد. انحناء زیر شاخ خلفی بزرگ و طویل بوده و به سمت جلو کشیده می­شود. قسمت داخلی این غضرف صاف بوده و محل اتصال عضلات چین­های صوتی اثری را در این قسمت ایجاد نم‍ی­کند. در این غضروف، مابین شاخ جلویی و شاخ خلفی  فرورفتگی ضعیفی دیده می­شود به­طوری­که در جلوی این فرورفتگی یک برآمدگی تیز وجود دارد (نگاره 5).

غضروف حلقوی (cricoid): غضروف حلقوی تقریباًً شبیه حلقه بوده و قسمت خلفی و سقف حنجره را تشکیل می­دهد. در بخش جلویی سقف این حلقه، برجستگی به نام ستیغ میانی به­صورت نامحسوس دیده می­شود. برجستگی فوق در این حیوان به صورت تیغه طولی دیده می­شود. در قسمت جلوی لبه این حلقه سطوح مفصلی جهت اتصال با غضروف هرمی وجود دارد. همچنین در دیواره غضروف، سطوح مفصلی دیگری جهت اتصال با غضروف سپری دیده می­شود. غضروف حلقوی در قسمت بالا و هم در قسمت پایین عریض و
به­صورت لوله­ای شکل می­باشد (نگاره 6).

غضروف میخی (coneiform): غضروف میخی به­صورت دو زائده در قاعده غضروف اپی­گلوت و متمایل به بالا و داخل چین دهلیزی دیده می­شود (نگاره 4).

غضروف هرمی (arythenoid): این غضروف T شکل بوده که در بالا و پایین سر T در هر قسمت یک سطح مفصلی دیده می­شود. در این غضروف طول سر و دسته T تقریباً یکسان بوده و همچنین سر T یک حالت تقعری پیدا کرده است (نگاره 7).

غضروف شاخی (corniculate): غضروف شاخی به­صورت دو زائده به انتهای دسته­ غضروف هرمی متصل شده و با یک انحناء خاصی به سمت جلو و بالا متمایل شده است (نگاره 7).

شکل داخلی حنجره: در بخش داخلی حنجره، برجستگی V شکلی به نام چین صوتی دیده می­شود. چین دیگری به­نام چین دهلیز‍ی در بخش جلویی چین صوتی وجود دارد. مابین دو چین فوق بطن­های جانبی دیده می­شود. بطن­های جانبی
به­صورت شکاف­های باریک حدوداً 5/1 سانتی­متری در
دیواره­های جانبی حنجره وجود داشته به­طوری­که شیب
بطن­های جانبی‌ به­سمت جلو قرار می­گیرد (نگاره 2).

چین­های صوتی از قاعدۀ سر غضروف هرمی T شکل به سمت کف غضروف سپری کشیده می­شود. چین­های صوتی در بالا از هم دور بوده ولی در پایین به هم نزدیک می­باشند. در بخش پایینی چین صوتی درست در کف حنجره گودی عمیقی وجود دارد (نگاره 2).

 نتایج به­دست آمده حاصل از قالب گچی داخل حنجره نشان می­دهد که بخش جلویی حنجره بسیار باریک و بخش خلفی بسیار عریض می­باشد. همچنین در نیمه جلویی حنجره اثر دو چین دهلیزی و صوتی کاملاً مشهود است. فرورفتگی حاصل از چین صوتی بسیار عمیق­تر از چین دهلیزی می­باشد (نگاره 8).

2-  نتایج بیومتری (زیست سنجی) حنجره:  

اندازه­گیری­های به­دست آمده مشخص کرد که میانگین عرض غضروف اپی گلوت برابر 34/0±59/4 و طول آن برابر
28/0±21/8 سانتی­متر می­باشد. همچنین میانگین عرض غضروف سپری برابر 15/0±99/6 و طول از شاخ خلفی تا شاخ قدامی آن برابر 3/0±66/9 و طول خود دیوار برابر
28/0±53/6 و طول قدامی خلفی آن برابر 13/0±31/3
سانتی­متر می­باشد. در مورد غضروف حلقوی، میانگین طول سقف آن برابر 17/0±06/6 و عرض سقف آن برابر
13/0±31/4 و قطر طول در بخش قدامی آن برابر
25/0±76/5 و قطر عرض در بخش قدامی آن برابر 24/0±74/3 و قطر طول در بخش خلفی آن برابر 13/0±43/4 و قطر عرضی در بخش خلفی غضروف برابر 26/0±14/4 و طول کف آن برابر 25/0±58/4 سانتی­متر می­باشد. همچنین میانگین طول سر غضروف هرمی T شکل برابر 11/0±58/3 و طول دسته T آن برابر 05/0±35/3 و عرض سر T برابر 03/0±35/1 و عرض دسته T برابر 03/0±94/0 سانتی­متر
می­باشد.

در مورد غضروف شاخی میانگین طول غضروف شاخی برابر 03/0±52/3 و عرض در قاعده آن برابر 04/0±73/1
سانتی­متر می­باشد. همچنین میانگین طول غضروف میخ‍ی برابر 02/0±99/0 و عرض آن برابر 01/0±18/0 سانتی­متر
می­باشد.

ب: نتایج بافت شناسی:

مطالعات بافت­شناسی نشان داد که غضروف اپی­گلوت در شتر از نوع غضروف الاستیک می­باشد و رنگ­آمیزی ورهاف کاملاً وجود رشته­های الاستیک را تأیید می­کند. اپیتلیوم موجود در مخاط بخش اپی­گلوت از نوع سنگفرشی مطبق غیر­شاخی بوده و پارین نیز در این بخش شامل رشته­های همبندی و عروق خونی به همراه غدد موکوسی فراوان می­باشد. مقاطع مجاری غدد مابین واحدهای ترشحی دیده می­شود که بافت پوششی این مقاطع مکعبی ساده است که به تدریج به مکعبی مطبق تبدیل شده است. در اطراف غضروف، پریکندر (غضروف پوش) که حاوی سلول­های کندروژنیک می­باشد، دیده می­شود. سلول­های کندروسیت جوان و کندروبلاست هم در زیر پریکندر وجود دارد (نگاره­های 13 و 14). غضروف سپری از نوع شفاف بوده و رشته­های الاستیک در آن دیده نشد. در اطراف آن پریکندر نسبتاً ضخیم دیده می­شود که حاوی
سلول­های کندروژنیک و رگ­های خونی است. همچنین
سلول­های هم اصل به تعداد زیاد در داخل آشیانه سلول نیز دیده شد. اپیتلیوم مربوط به بخش غضروف سپری از نوع سنگفرشی مطبق غیرشاخی می­باشد. غضروف حلقوی نیز از نوع شفاف بوده و اپیتلیوم ناحیه آن از نوع استوانه­ای شبه مطبق مژه­دار به همراه سلول­های جامی شکل می­باشد. در پارین این غضروف غدد موکوسی فراوان دیده می­شود (نگاره 15). غضروف هرمی از نوع شفاف بوده ولی رأس این غضروف از نوع الاستیک می­باشد (نگاره­های 16 و 17). اپیتلیوم در ناحیه این غضروف از نوع سنگفرشی مطبق غیرشاخی است. غضروف شاخی از نوع الاستیک بوده و اپیتلیوم مخاطی در ناحیه آن نیز از نوع سنگفرشی مطبق غیر شاخی به همراه غدد موکوسی در پارین می­باشد (نگاره­های 18، 19 و 20). غضروف میخی که به صورت ضعیف و ظریف دیده می­شود از نوع الاستیک است. بطن­های جانبی در شتر دارای بافت پوششی از نوع سنگفرشی مطبق غیر شاخی به همراه غدد موکوسی در پارین می­باشد. چین­های صوتی و چین­های دهلیزی موجود در ورودی بطن­های جانبی دارای عضلات مخطط و همچنین دارای رشته­های الاستیک تحت عنوان رباطات صوتی و دهلیزی
می­باشند. رشته­های کلاژن نیز در داخل رباطات مذکور دیده
می­شوند (نگاره­های 9، 10، 11 و 12).

 

 

 

 

نگاره 1- نمای پشتی از حنجره شتر

1- اپی گلوت 2- غضروف شاخی  3- غضروف سپری

4- محل غضروف حلقوی

 

 

 

 

نگاره 2- نمای داخلی حنجره شتر

1- اپی گلوت 2- بطن­های جانبی حنجره 3- غضروف حلقوی 4- غضروف هرمی 5- غضروف شاخی 6- چین دهلیزی

7- چین صوتی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نگاره 3- نمای پشتی از داخل حنجره شتر

1- اپی گلوت 2- پرزهای چشایی     3- بطن­های جانبی

 

 

 

نگاره 4- نمای پشتی از غضروف اپی گلوت

1- نوک اپی گلوت 2- قاعده اپی گلوت 3- غضروف میخی

 

 

 

نگاره 5- نمای جانبی از غضروف سپری

1- دیواره جانبی غضروف 2- شاخ جلویی 3- شاخ خلفی

 

 

 

 

 

نگاره 6- نمای جانبی از غضروف حلقوی

1- دیواره جانبی غضروف 2- لبه جلویی غضروف

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نگاره 7- نمای جانبی غضروف هرمی و شاخی

1- غضروف شاخی  2- دسته غضروف هرمی

3- سر غضروف هرمی

 

 

نگاره 8- قالب گچی داخل حنجره شتر

1- بخش جلویی حنجره 2- بخش دهلیزی حنجره

3- شکاف حنجره  4- آنسوی شکاف حنجره

 

 

 

نگاره 9-  نمایی از بطن جانبی حنجره 400 × (هماتوکسیلین– ائوزین)

1- اپیتلیوم سنگفرشی مطبق غیر شاخی2- غدد موکوسی پارین 3- عضلات چینهای صوتی 4- غضروف میخی

 

 

نگاره 10- نمایی از رباط دهلیزی حنجره شتر

100 × (هماتوکسیلین– ائوزین)

1- غضروف میخی          2- رباط دهلیزی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نگاره 11-  نمایی از بطن جانبی حنجره شتر 40 × (ورهاف)

1- غضروف میخی  الاستیک 2- رباط دهلیزی 3- عضلات چین صوتی

 

 

 

نگاره 12- نمایی از بطن جانبی حنجره شتر 100 × (ورهاف)

1-      رشته­های الاستیک (به رنگ تیره) 2- رشته­های کلاژن (به رنگ صورتی)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نگاره 13- نمایی از غضروف اپی­گلوت حنجره شتر

40 × (هماتوکسیلین– ائوزین) 1- اپی­تلیوم سنگفرشی مطبق غیرشاخی

2- غضروف الاستیک 3- غدد موکوسی

 

 

نگاره 14- نمایی از غضروف اپی گلوت حنجره شتر

40 × (ورهاف) 1- اپیتلیوم          2- غضروف الاستیک

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نگاره 15- نمایی از غضروف حلقوی حنجره شتر

1000 × (هماتوکسیلین– ائوزین) 1- غضروف شفاف 2- اپیتلیوم استوانه شبه مطبق مژه دار همراه با گابلت سل

 

 

نگاره 16- نمایی از غضروف هرمی حنجره شتر

100 × (هماتوکسیلین– ائوزین)

1- بافت همبند  2- غضروف شفاف   3- پری کندر

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نگاره 17- نمایی از غضروف هرمی حنجره شتر

100 × (ورهاف) 1- غضروف هرمی (رأس) غضروف الاستیکی

که تجمع رشته­های الاستیکی در رأس بیشتر است.

 

 

نگاره 18- نمایی از غضروف شاخی حنجره شتر

100 × (هماتوکسیلین– ائوزین) 1- اپیتلیوم سنگفرشی مطبق غیر شاخی  2- غدد موکوسی 3- ندول­های لنفاوی در پارین

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نگاره 19- نمایی از غضروف شاخی حنجره شتر

40 × (ورهاف)

1- غضروف الاستیک 2- غدد موکوسی 3- ندول لنفاوی

 

 

نگاره 20- نمایی از غضروف شاخی حنجره شتر

100 × (ورهاف)

1- غضروف الاستیک     2- غدد موکوسی

 

 

 

 

 

 

 

 

بحث و نتیجه­گیری

    در این مطالعه مشخص شد که میانگین طول غضروف
اپی­گلوت در شتر برابر 28/0 ± 21/8 و عرض آن در حدود
34/0±59/4 سانتی­متر می­باشد. در گاومیش طول غضروف
اپی­گلوت برابر 11/0±15/5 سانتی­متر و عرض آن برابر
19/0±05/5 سانتی­متر گزارش شده است (4). مقایسه ارقام فوق بین این دو حیوان نشان می­دهد که این غضروف در شتر بسیار طویل­تر و کشیده­تر می­باشد. متأسفانه به­دلیل نبود اندازه این غضروف در سایر حیوانات مقایسه­ای صورت نگرفت. مقایسه ابعاد غضروف سپری در شتر با گاومیش تفاوت چندانی را نشان نداد (4). بررسی ابعاد غضروف حلقوی مشخص کرد که قطر طولی  بخش قدامی بیشتر از قطر طولی در بخش خلفی آن بوده ولی بخش خلفی از بخش قدامی عریض­تر است. همچنین غضروف حلقوی در شتر از حالت انگشتری به یک حالت لوله­ای تبدیل شده و کف آن نسبت به بخش پشتی بسیار عریض شده است. در گاومیش و اسب عرض کف بسیار باریک­تر (4 و 8) می­باشد. همچنین مقایسه ابعاد غضروف هرمی در شتر با گاومیش مشخص کرد که غضروف فوق در شتر ظریف­تر است. در مورد غضروف میخی به­علت گزارش نشدن ابعاد این غضروف در سایر نشخوارکنندگان هیچ
مقایسه­ای صورت نگرفت.

نوک غضروف اپی­گلوت در شتر نوک تیز بوده و این درحالی است که رأس غضروف اپی­گلوت در اسب، گوسفند، بز، سگ و گربه نوک تیز و در گاو و خوک گرد است (17).

به غیر از سگ، بالشتک بزرگی از چربی به سطح زبانی قاعده غضروف اپی­گلوت متصل می­شود (17). در شتر نیز این بالشتک چربی وجود دارد. قسمت قاعده­ای غضروف اپی­گلوت باریک شده و ساقه نام دارد (14). در گربه هیچ ساقه­ای وجود ندارد (17). در شتر ساقه مذکور وجود داشته و بسیار طویل می­باشد. غضروف اپی­گلوت در شتر تقریباً لوزی شکل بوده و رأس آن با انحناء خاصی مثل اکثر حیوانات (11) به سمت پائین کشیده شده است. غضروف اپی­گلوت در پرندگان دیده نمی­شود (14).

در روی غضروف اپی­گلوت شتر آثاری از پرزهای زبانی دیده شد. این پرزها در اپی گلوت گوشتخواران، خوک، نشخوارکنندگان و انسان نیز گزارش شده است (2 و 7).

غضروف سپری در شتر دارای دو دیواره بزرگ است که این دیواره­ها در قسمت پائین بهم متصل شده­اند. شاخ­های خلفی درازتر از شاخ­های جلویی هستند. برجستگی حنجره­ای در بخش شکمی آن مشخص نیست. همچنین شکاف سپری در قسمت جلو مشخص ولی در قسمت خلفی سطحی و نامحسوس می­باشد. در نشخوارکنندگان شاخ­های قدامی کوتاه و مستقیم ولی شاخ­های خلفی دراز و به سمت پایین خمیده شده است (14). در گاومیش نیز شاخ­های قدامی کوتاه و
شاخ­های خلفی بلند است (4). شکاف سپری خلفی در اسب و گربه عمیق (17) در سگ و نشخوارکنندگان سطحی و در خوک وجود ندارد (14). برجستگی حنجره­ای (سیب آدم) در سطح شکمی غضروف سپری در سگ، خوک­های پیر و نشخوارکنندگان وجود دارد  و نسبت به برجستگی حنجره­ای انسان خلفی­تر قرار گرفته است (14 و 16). برجستگی
حنجره­ای در گاومیش به­صورت پهن و برجسته بوده و دارای عرض حدوداً 2 سانتی­متری است (4). در گاو این برجستگی نوک تیز و تحلیل رفته، در سگ نوکدار و در گربه و اسب دیده نمی­شود (13 و 17).

غضروف حلقوی در شتر تقریباً شبیه لوله بوده و برجستگی ستیغ میانی آن ضعیف می­باشد. در سایر حیوانات کف غضروف حلقوی کم عرض بوده و آنرا شبیه انگشتر درآورده است (14). در گوشتخواران سطح پشتی لامینا دارای یک برجستگی میانی است (17). سطح شکمی لبه قدامی کمان در سگ دارای شکاف بوده در صورتی­که در گربه لبه خلفی کمان شکافدار است (17). در نشخوارکنندگان نگین غضروف حلقوی دارای ستیغ مشخصی است (14). در گوشتخواران ستیغ میانی غضروف حلقوی در هر دو طرف خمیده است. سطوح مفصلی غضروف­های هرمی و سپری در گوشتخواران فاقد طرح به­خصوصی است (14). در گاومیش در قسمت سقف حلقه غضروف حلقوی، برجستگی میانی طویلی دیده می­شود که این برجستگی در این حیوان به­صورت تیغه طولی است. در قسمت جلوی لبه این حلقه سطوح مفصلی جهت اتصال با
غضروف­های هرمی دیده می­شود. همچنین در دیواره نیز، سطوح مفصلی جهت اتصال با غضروف سپری دیده می­شود (4).

غضروف هرمی در شتر T شکل بوده و طول سر و دسته T تقریباً یکسان می­باشد. همچنین سر T در این حیوان یک حالت مقعری را پیدا می­کند. همچنین غضرف شاخی به­صورت یک زائده به دسته غضروف هرمی متصل می­شود. این زائده ابتدا با یک انحناء خاصی به جلو و بالا و بعداً به سمت خلف متمایل شده است. قاعده غضروفی هرمی در لبه شکمی به حالت گوشه­دار در می­آید و به نام زائده صوتی نامیده می­شود. زائده صوتی محل اتصال رباط صوتی است. در نشخوارکنندگان سمت شکمی غضروف هرمی زائده صوتی و در سمت جوانب زائده عضلانی ضخیمی را به وجود می­آورد. در این حیوانات غضروف هرمی به سمت خلف خم شده و زائده­های غضروف شاخی را به سمت قدامی پشتی و سطوح مفصلی برای مفصل شدن با غضروف حلقوی را در سمت خلفی پشتی می­سازد (14). در تک­سمیان زائده­های صوتی کوتاه و گرد، زائده­های عضلانی برجسته و سطح مفصلی هرمی نسبتاً محدب می­باشند (14). غضروف کوچک بین هرمی در غضروف­های هرمی سگ و خوک وجود دارد (17). چنین غضروف­هایی در شتر و سایر حیوانات گزارش نشده است (4). در گوشتخواران
غضروف­های زوج هرمی، شکل نامنظمی دارند اما می­توان گفت آنها واجد یک قاعده خلفی و یک رأس قدامی، سه سطح و سه لبه هستند (17). در گاومیش غضروف هرمی T شکل بوده که در بخش سر T، در بالا و پائین در هر قسمت یک سطح مفصلی دیده می­شود (4).

در شتر هر غضروف شاخی به وسیله قاعده خود به رأس غضروف هرمی همتای خود متصل است و به سمت پشت، خلف و داخل دارای چرخشی است، به­طوری­که رأس غضروف­های شاخی به همدیگر نزدیک می­شوند. در خوک رأس غضروف­های فوق به همدیگر متصل هستند (17). غضروف شاخی در تک­سمی­ها به سمت خلفی پشتی خمیده شده است. در نشخوارکنندگان غضروف­های باریک هرمی به سمت خلف خم شده و زاویه غضروف­های شاخی را به سمت قدام و پشت به­وجود می­آورد (14).

غضروف شاخی در سگ وجود داشته ولی در گربه وجود ندارد (14). غضروف شاخی در گاومیش به­صورت زائده­ای به دسته غضروف هرمی متصل بوده و با یک انحناء خاص به سمت بالا و عقب متمایل می­شود (4).

غضروف میخی در شتر به­صورت دو زائده به قاعده غضروف اپی گلوت متصل می­باشند. زوائد فوق در طرفین غضروف
اپی­گلوت قرار دارند و به سمت بالا حرکت می­کنند. غضروف میخی فقط در اسب و سگ وجود داشته به­طوری­که در اسب به قاعده غضروف اپی­گلوت و در سگ به قاعده غضروف شاخی متصل می­باشد (14 و 17). غضروف میخی در گاومیش دیده نمی­شود (4).

در شتر در دیواره داخلی حنجره بطن­های جانبی دیده می­شود. در جلوی بطن جانبی چین دهلیزی و در بخش خلفی آن چین صوتی وجود دارد. بطن­های جانبی در شتر شکاف مانند بوده و در طرفین دیواره داخلی حنجره دیده می­شوند. در اسب و سگ چین­های دهلیزی و صوتی و همچنین بطن­های جانبی وجود دارد (11 و 15).

چین­های دهلیزی و بطن­های جانبی در نشخوارکنندگان و گاومیش دیده نمی­شود (4 و 14).

قالب گچی به­دست آمده از داخل حنجره شتر نشان می­دهد که چین صوتی بسیار ضخیم­تر از چین دهلیزی می­باشد. این پدیده اهمیت چین صوتی را در ایجاد صوت نشان می­دهد. در
تک­سمی­ها و گوشتخواران تفاوت خاصی بین دو چین دهلیزی و صوتی دیده نمی­شود (14).

از نظر عضلات حنجره بین شتر و سایر حیوانات تفاوت قابل توجهی دیده نشد (18 و 19).

از نظر بافت­شناسی غضروف اپی­گلوت در شتر دارای اپی­تلیوم سنگفرشی مطبق غیرشاخی می­باشد. پارین شامل رشته­های همبندی و عروق خونی به همراه غدد موکوسی فراوان
می­باشد. نوع غضروف اپی­گلوت از نوع غضروف الاستیک بوده و با رنگ­آمیزی ورهاف به­خوبی قابل تشخیص است. پرزهای چشایی موجود در سطح اپی­گلوت فاقد جوانه­های چشایی بود. در گاومیش بافت پوششی از نوع سنگفرشی مطبق غیرشاخی بوده و غضروف نیز از نوع الاستیک و واحدهای ترشحی نیز از نوع سروموکوسی می­باشد (4). لایه زیر مخاط غضروف اپی گلوت در اکثر گونه­ها از نوع بافت همبند متراکم نامنظم است (7). در سایر حیوانات بافت پوششی سطح زبانی و بخش رأسی غضروف اپی­گلوت از نوع سنگفرشی مطبق
می­باشد و در سطح حنجره­ای به طرف قاعده اپی­گلوت به نوع تنفسی تبدیل می­شود (2 و 12). غضروف اپی­گلوت در اکثر حیوانات از نوع الاستیک می­باشد (1 و 7). در جوانب غضروف اپی گلوت شتر لوزه­های ظریفی دیده می­شود. لوزه­های مذکور در خوک و نشخوارکنندگان کوچک نیز در اطراف اپی­گلوت و در قاعده اپی­گلوت وجود دارد (20).

در شتر غضروف سپری از نوع شفاف می­باشد. در اکثر حیوانات غضروف سپری از نوع شفاف بوده و گاهی آثاری از استخوانی شدن در آن دیده می­شود (6، 9 و 11). بافت پوششی غضروف فوق در گاومیش نیز از نوع سنگفرشی است (4).
اپی­تلیوم غضروف سپری در شتر از نوع سنگفرشی مطبق غیرشاخی می­باشد. در اکثر حیوانات اپی­تلیوم این غضروف از نوع استوانه­ای شبه مطبق گزارش شده است (2 و 12).

غضروف حلقوی در شتر از نوع غضروف شفاف می­باشد. غضروف فوق در گاومیش و اکثر حیوانات نیز به همین صورت گزارش شده است (4 و20). اپی­تلیوم این غضروف از نوع استوانه­ای شبه مطبق مژه­دار می­باشد. در بافت پوششی غضروف فوق سلول­های جامی شکل و در پارین، غدد موکوسی دیده می­شود. در اکثر حیوانات غضروف حلقوی نیز از نوع شفاف بوده (1 و 2) و در گاومیش نیز به همین صورت گزارش شده است (4). همچنین در گاومیش غضروف حلقوی دارای بافت پوششی از نوع تنفسی است و ندول­های لنفاوی ثانویه در پارین آن مشاهده می­شود (4). در بعضی حیوانات غدد سروموکوسی در پارین این غضروف گزارش شده است (1 و 2).

رأس غضروف هرمی در شتر از نوع الاستیک می­باشد. چنین وضعیت در تمام حیوانات و انسان گزارش شده است (12، 16 و 20). خود غضروف هرمی در شتر از نوع شفاف می­باشد. در سایر حیوانات و همچنین گاومیش نیز چنین وضعیتی گزارش شده است (2 و 4).

غضروف شاخی در شتر از نوع غضروف الاستیک بوده که در سایر حیوانات و همچنین در گاومیش نیز از همین نوع می­باشد (4 و 11). اپیتلیوم غضروف شاخی در این حیوان از نوع سنگفرشی مطبق غیر شاخی به همراه غدد موکوسی در پارین می­باشد. در گاومیش بافت پوششی غضروف شاخی از نوع سنگفرشی مطبق غیرشاخی می­باشد (4). همچنین در گاومیش پارین دارای بافت همبند متراکم نامنظم کلاژنی بوده و در ناحیه زیر مخاط از نوع بافت رشته­ای است (4).

غضروف میخی در شتر که بسیار ضعیف می­باشد از نوع الاستیک است. غضروف فوق در سایر حیوانات نیز الاستیک گزارش شده است (2 و 20).

بطن­های جانبی در شتر دارای اپی­تلیوم سنگفرشی مطبق غیرشاخی به همراه غدد موکوسی در پارین می­باشد. چین­های صوتی موجود در بطن­های جانبی دارای عضلات مربوطه بوده که همراه با رشته­های الاستیک، رباط صوتی مربوطه را تشکیل می­دهد. چین صوتی در گاومیش نیز دارای بافت پوششی سنگفرش مطبق غیرشاخی است (4).

مراجع

1. پوستی ، ا. 1385. بافت­شناسی مقایسه‌ای. دانشگاه تهران، ‌صفحات: 320-319.
2. رضاییان، م. 1385. بافت­شناسی و اطلس رنگی دامپزشکی. انتشارات دانشگاه تهران، صفحات: 257-256.
3. مقدس، الف. 1376. شتر و پرورش آن. انتشارات نوربخش تهران، صفحات: 40- 28.
4. موسویان، س.م. 1384. بررسی هیستوآناتومی حنجره گاومیش رودخانه­ای. پایان نامه جهت دریافت دکترای حرفه­ای دامپزشکی، دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز.
5. ناظر عدل، ک. 1365. پرورش شتر. انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه تبریز، صفحات: 65-35.

1. Banks, W.J. 1993. Apply Veterinary Histology. Third edition. Mosby, London, p: 205.

7. Calhoun, M.L. and Kartawiria, K. 1985. The gross and microscopic anatomy of the postnatal epiglottis of seven domestic animals. Anat. Rec. 14(3):151.
8. Cook, W.R. 1980. Clinical observations on the anatomy and physiology of the equine upper respiratory tract. Vet. Rec. 17(2):79.
9. Dellman, H.D. and Eurell, J. 1998. Text Book of Veterinary Histology. Williams and wilkins, London, Fifth Edition. p: 153-154.
10. Dyce, K.M., Sack, W.O. and Wensing, C.J.G. 2002. Text book of Veterinary Anatomy, Saunders, London. p: 152-156, 380-382, 501-503, 640, 768 & 812.
11. Eurell, J.A. and Frappier, B.L. 2006. Dellmans Text Book of Veterinary Histology. Blackwell, U.S.A., p: 159-160.
12. Fawcett, D.W. and Bloom, B.M. 1986. Text Book of Veterinary Histology. Saunders, London, Eleventh Edition. p: 189-195.
13. Frandson, R.O. 1980. Anatomy and Physiology of Farm Animal. Lippincott, London, p: 294-296.
14. Getty, R. 1975. Sisson and Grossmans, The anatomy of the domestic animals. Saunders, London, Fifth Edition. p: 119-120, 457, 504-511, 919-926, 1285-1290, 1562-1567, 1891-1897.
15. Gross, E.A. and Morgan, K.T. 1991. Architecture of nasal passages and larynx. CRC Press, London, p:
16. Junqueria, L.C., Carneiro, J. and Kelley, R.O. 2005. Basic Histology.  Ling, New York, p: 329-333.
17. Nickel, R., Schummer, A. and Seferle, E. 1979. The Viscera of the Domestic Mammals, Verlag Paul Pary, Berlin, p: 225-238.
18. Quinlan, T., Goulden, B.E. and Davies, A.S.  1979. Bilateral asymmetry of equine laryngeal muscles. N. Z. Vet. J. 17(3):23.
19. Sagara, M. 1981. A comparative anatomical study of the laryngeal muscles in mammals. Igaku Kenkyu. 28: 3333-3355.
20. Samuelson, D.A. 2007. Textbook of Veterinary Histology. Saunders, Elsevier, p: 225, 230, 246.
21. Yagil, R. 1985. The desert camel. Krager, New York, p: 67-69.