مطالعه نسبت آلودگی کلی‌فرم‌های مدفوعی به انتروکوک‌ها در بستنی‌های سنتی عرضه‌شده در شهر تبریز

بهداشت مواد غذایی

مقاله 6، دوره 1، 1 بهار، خرداد 1390، صفحه 37-41   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حشمت صادری اسکویی^{* 1}؛ افسانه توکلی²

¹کارشناس آزمایشگاه‌های کنترل مواد غذایی، آرایشی و بهداشتی، دانشگاه علوم پزشکی تبریز، تبریز، ایران.

²دانش‌آموخته مهندسی صنایع غذایی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران

چکیده

منشأ آلودگی بستنی‌های سنتی شامل استفاده از مواد اولیه آلوده مانند شیر، خامه، ... و یا عدم پاستوریزاسیون مخلوط آن می‌باشد. از روش‌های تشخیص منشأ آلودگی مدفوعی تعیین نسبت کلی‌فرم مدفوعی به آنتروکوک مدفوعی است. لذا تعیین میزان آلودگی کلی‌فرم‌های مدفوعی و انتروکوک‌ها در بستنی و همچنین تعیین نسبت کلی‌فرم‌های مدفوعی به انتروکوک‌ها در جهت مشخص نمودن منشأ آلودگی مدفوعی هدف این تحقیق می‌باشد. در این تحقیق 21 نمونه بستنی از نقاط مختلف شهر تبریز جمع‌آوری گردید و پس از آماده‌سازی نمونه‌ها شمارش کلی‌فرم‌های مدفوعی و شمارش انتروکوک‌ها مطابق روش‌های استاندارد ایران به‌ترتیب 356، 2946، 2198 صورت گرفت. مطابق نتایج به‌دست‌آمده از این تحقیق میانگین آلودگی کلی‌فرم 67/6 و انتروکوک 1/307 تعیین‌شده و نسبت میانگین کلی‌فرم به انتروکوک برابر 021738/0 گزارش گردید. با توجه به این‌که این نسبت مطابق با نسبت میانگین کلی‌فرم مدفوعی به انتروکوک‌ها در روده گاو می‌باشد لذا منشأ آلودگی بستنی‌های تحت مطالعه مدفوع گاو تعیین شد که احتمالاً به‌صورت مستقیم و یا غیرمستقیم سبب آلودگی شیرهای مورد استفاده در تهیه بستنی‌های فوق گردیده بود.

کلیدواژه‌ها

: بستنی سنتی؛ کلی‌فرم مدفوعی؛ انتروکوک؛ تبریز

اصل مقاله

مطالعه نسبت آلودگی کلی‌فرم‌های مدفوعی به انتروکوک‌ها

در بستنی‌های سنتی عرضه‌شده در شهر تبریز

 

حشمت صادری اسکویی^1*، افسانه توکلی²

 

1- کارشناس آزمایشگاه‌های کنترل مواد غذایی، آرایشی و بهداشتی، دانشگاه علوم پزشکی تبریز، تبریز، ایران.

2- دانش‌آموخته مهندسی صنایع غذایی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران.

_* نویسنده مسئول مکاتبات: [e-mail]

(دریافت مقاله: 5/9/89     پذیرش نهایی: 10/11/89)

 

چکیده

منشأ آلودگی بستنی‌های سنتی شامل استفاده از مواد اولیه آلوده مانند شیر، خامه، ... و یا عدم پاستوریزاسیون مخلوط آن می‌باشد. از روش‌های تشخیص منشأ آلودگی مدفوعی تعیین نسبت کلی‌فرم مدفوعی به آنتروکوک مدفوعی است. لذا تعیین میزان آلودگی کلی‌فرم‌های مدفوعی و انتروکوک‌ها در بستنی و همچنین تعیین نسبت کلی‌فرم‌های مدفوعی به انتروکوک‌ها در جهت مشخص نمودن منشأ آلودگی مدفوعی هدف این تحقیق می‌باشد. در این تحقیق 21 نمونه بستنی از نقاط مختلف شهر تبریز جمع‌آوری گردید و پس از آماده‌سازی نمونه‌ها شمارش کلی‌فرم‌های مدفوعی و شمارش انتروکوک‌ها مطابق روش‌های استاندارد ایران به‌ترتیب 356، 2946، 2198 صورت گرفت. مطابق نتایج به‌دست‌آمده از این تحقیق میانگین آلودگی کلی‌فرم 67/6 و انتروکوک 1/307 تعیین‌شده و نسبت میانگین کلی‌فرم به انتروکوک برابر 021738/0 گزارش گردید. با توجه به این‌که این نسبت مطابق با نسبت میانگین کلی‌فرم مدفوعی به انتروکوک‌ها در روده گاو می‌باشد لذا منشأ آلودگی بستنی‌های تحت مطالعه مدفوع گاو تعیین شد که احتمالاً به‌صورت مستقیم و یا غیرمستقیم سبب آلودگی شیرهای مورد استفاده در تهیه بستنی‌های فوق گردیده بود.

 

واژه‌های کلیدی: بستنی سنتی، کلی‌فرم مدفوعی، انتروکوک، تبریز

 

 

 

مقدمه

بستنی یک فرآورده­ لبنی منجمد بوده که از شیر، شکر خامه و گاهی نیز از میوه­ها و طعم­‌دهنده­های مختلف در تهیه آن استفاده می­گردد. در برخی مواد در تهیه بستنی­ها از طعم­دهنده­ها و رنگ­های سنتی نیز در کنار موارد اصلی استفاده می­گردد. اولین بستنی در سال 1651 میلادی در دربار فرانسوای اول، پادشاه فرانسه ساخته شد. تهیه و تولید بستنی در قرن نوزدهم از اروپا به ایران وارد شد و بعد از گذشت مدتی رواج یافت. میزان سرانه­ مصرف بستنی در سال 2002 در کشورهای توسعه‌یافته حدود 25 لیتر عنوان شده است، درحالی‌که این مقدار در ایران 7/1 لیتر گزارش گردیده است
(Anonymous, 1995; Arbuekle, 1981; Koçak, 1998; Tamminga, et al., 1980).

محققین استفاده از ضوابط و معیارهای میکروبیولوژیکی ساده نظیر: شمارش تام باکتری­های مزوفیل هوازی، شمارش انتروباکتریاسه، شمارش مخمرها در طول مراحل تهیه بستنی را شرح داده‌اند و این پروتکل­ها را بسیار مناسب جهت کنترل و تولید برشمرده‌اند .(Friedhoff, et al., 2005)

وجود بیش از حد مجاز کلی‌فرم‌ها نشانگر غیربهداشتی بودن شرایط تهیه و فرآیند مواد غذایی می‌باشد. کلی‌فرم‌های مدفوعی مانند اشریشیاکلی که قادر به تخمیر لاکتوز می‌باشد، به‌عنوان شاخص جهت تشخیص آلودگی مدفوعی در آب و غذا استفاده می‌شود  (Jay, 2005).

استرپتوکوک‌های گروه  Dلانسفیلد دارای گونه‌های گوناگون هستند که دو گونه  استرپتوکوکوس فکالیس و استرپتوکوکوس فیسیوم جزء استرپتوکوک مدفوعی یا آنتروکوک‌ها هستند. آنتروکوک‌ها از مدفوع انسان و دیگر حیوانات جدا شده‌اند (تعداد 10⁷×1 در هر گرم مدفوع). لذا این باکتری‌ها احتمالاً در برخی از مسمومیت‌های غذایی انسان نیز نقش دارند. اغلب این باکتری در اثر پاستوریزاسیون از بین نرفته و بعضی از آنها می‌توانند در دماهای پایین نیز رشد کنند و بیش از کلی‌فرم‌ها نسبت به شرایط انجماد مقاوم می‌باشند. ازآن‌جایی‌که آنتروکوک‌ها همانند کلی‌فرم‌های مدفوعی خصوصاً  اشریشیاکلی در روده انسان و حیوانات وجود دارند لذا این دسته از باکتری‌ها را شاخص مناسب جهت تشخیص آلودگی مدفوعی در مواد غذایی می‌دانند. اما به دلیل این شناسایی اشریشیاکلی در مواد غذایی به‌مراتب آسان‌تر و سریع‌تر از انتروکوک‌ها است بنابراین در سال‌های اخیر این باکتری به‌عنوان بهترین شاخص آلودگی مدفوعی شناخته شده است  .(Benson, 1994; Jay, 2005)

در سال‌های اخیر درصد بالایی از بستنی­های سنتی
که در سطح بازار عرضه می­شوند با استانداردهای موجود منطبق نبوده و موازین بهداشتی در تهیه
این بستنی­ها مطابق با استانداردهای موجود
صورت نمی­گیرد و از سوی دیگر کلی‌فرم‌های
مدفوعی و انتروکوک­ها از مهم‌ترین ارگانیسم­های شاخص آلودگی در بستنی­ محسوب می­شوند،
هم­چنین می­توان از نسبت کلی‌فرم‌های مدفوعی
به انتـروکـوک‌ها جهت تعیین منبع آلودگی استفاده نمود
(Jay, 2005; Mantis, et al., 2005; Pierson and Smoot 2007).

بنابراین در مطالعه­ی حاضر قدم اول تعیین میزان کلی‌فرم‌های مدفوعی و انتروکوک‌ها جهت مشخص کردن آلودگی­های بستنی­های سنتی عرضه‌شده در سطح شهر تبریز بوده و در قدم بعدی تعیین نسبت کلی‌فرم‌های مدفوعی به انتروکوک‌ها جهت مشخص­سازی منبع آلودگی مدفوعی می­باشد.

 

مواد و روش‌ها

در این تحقیق برای تعیین میزان آلودگی بستنی به کلی‌فرم‌های مدفوعی و انتروکوک‌های مدفوعی 21 نمونه بستنی از نقاط مختلف شهر تبریز جمع‌آوری گردید و پس از آماده‌سازی نمونه‌ها شمارش کلی‌فرم‌های مدفوعی و شمارش انتروکوک‌ها مطابق روش‌های استاندارد ایران به‌ترتیب با شماره­های 356، 2946، 2198 صورت گرفت. برای آنالیز  داده‌های کمی این مطالعه از نرم‌افزار spss و تعیین شاخص‌های مرکزی و پراکندگی استفاده گردید.

 

یافته‌ها

یافته‌های این مطالعه نشان داد که 57/28 درصد نمونه‌های تحت بررسی آلوده به کلی‌فرم‌های مدفوعی و 28/14 درصد نمونه‌ها نیز آلوده به انتروکوک‌های مدفوعی بودند. هم­چنین میانگین آلودگی به کلی‌فرم‌های مدفوعی 676/6 و انتروکوک‌های مدفوعی10/307 تعیین گردید (جدول 1). نسبت میانگین کلی‌فرم به انتروکوک نیز برابر 021738/0 محاسبه گردید.

 

 

جدول 1: میانگین، انحراف استاندارد و خطای معیار شمارش کلی‌فرم‌های مدفوعی و انتروکوک‌ها در بستنی

Std. Error Mean	Std. Deviation	Mean	N	GROUP
107.624	493.194	307.10	21	1.00	ENTROCOC
4.5293	20.7559	6.676	21	2.00	COLIFORM

 

 

 

 

بحث و نتیجه‌گیری

با توجه به این موضوع که کلی‌فرم‌های مدفوعی به‌عنوان یک شاخص مناسب جهت تشخیص آلودگی­های مدفوعی به‌شمار می­آیند لذا در سال‌های اخیر در کشورهای مختلف از جمله کامرون، لهستان، کاستاریکا، لیبی، هند و داکار این میکروارگانیسم­ها جداسازی شدند. به‌طوری‌که در مطالعه انجام‌یافته در ترکیه 25 درصد آلودگی بستنی به کلی‌فرم‌های مدفوعی گزارش شده است. البته شایان ذکر است در
برخـی کشـورها این گروه از باکتری­ها جداسازی نگردیدند

(Wouafo, et al., 1996; Rzadzinska and Bialasiewicz, 1997; Bastepe,1981; Windrantz, 2000; Negat, 2006 2006; Aidara, et al, 2000; Jay, comar, Govenlock, 1999; Korel, et al, 2002).

 

در دیگر مطالعات، جداسازی سایر باکتری­ها گزارش
شده است. به‌طوری‌که در یک مطالعه گونه یرسینیا انتروکولیتیکا جداسازی شد که این باکتری خود به‌عنوان یک عامل خطرناک برای سلامت انسانی به‌شمار می­آید.
در سایر مطالعات باکتری­های بیماری­زای دیگری
نظیر لیستریا مونوسایتوجنز و استافیلوکوکوس آرئوس به‌همراه سایر گونه­های باکتریایی جداسازی شدند .(Regmi, et al., 2004)

 

حیدری­نیا و همکاران در اهواز 90 درصد نمونه­های بستنی را آلوده به کلی‌فرم‌ها گزارش نمودند. البته کارهای دیگری نیز در شهرهای یاسوج، تهران و گناباد نیز صورت گرفته است .(Soomra, et al., 2002)

با توجه به نتایج مطالعه­ حاضر و مقایسه آن با دیگر مطالعات می­توان گفت که میزان آلودگی بستنی­ها در شهر تبریز با این عوامل میکروبی پایین بوده که این مطلب
با مطالعه انجام‌گرفته توسط Jushi و همکاران
(2004) مطابقت دارد. در مطالعه حاضر جداسازی  
و شمارش تعداد کلی‌فرم‌ها و انتروکوک‌ها جهت تعیین میزان آلودگی و منبع آن صورت گرفت و با توجه به نسبت به‌دست‌آمده، روده گاو به‌عنوان منبع آلودگی شناخته شد. در مطالعه Jushi و همکاران (2004) و هم­چنین Bryan (1983) شیر خام به‌عنوان منبع آلودگی شناسایی شد.
 .( (Jushi, et al., 2004; Bryan, 1983)

مطالعات نشان داده است اگر نسبت کلی‌فرم‌های مدفوعی بیش از 1/0 مجموع کلی‌فرم‌های شمارش شده باشد بیانگر آلودگی مدفوعی با منشأ انسانی است. هم­چنین در مواد غذایی نسبت کلی‌فرم مدفوعی به انتروکوک مدفوعی در آلودگی با منشأ انسانی برابر 33/4، با منشأ مدفوع گربه 29/0، سگ 02/0، موش 003/0، گاو 02/0 و در اردک 61/0 می‌باشد. نسبت کلی‌فرم مدفوعی به انتروکوک مدفوعی بالاتر از 4 اغلب به آلودگی مدفوعی با منشأ انسانی و نسبت پایین‌تر از 7/0 به آلودگی مدفوعی با منشأ حیوانی نسبت داده می‌شود .(Pitt, 1998)

در مطالعه حاضر نسبت میزان کلی‌فرم‌ها به انتروکوک‌ها
21 درصد تعیین گردیده که با توجه به نسبت­های ارائه‌شده توسط pitt در سال 1998 مدفوعی گاو به‌عنوان منبع آلودگی تعیین گردید و با توجه به نتایج حاصل از مطالعه فعلی می­توان استفاده از آب مصرفی و شیر آلوده
عدم شست و شوی مناسب دست‌ها، عدم استفاده از دستکش در مراکز تهیه و توزیع بستنی و عدم توجه به قوانین بهداشتی را به‌عنوان راه‌های آلودگی بیان نمود .(Pitt, 1998)

در بررسی محققین در کامرون، کیفیت بهداشتی 300 نمونه بستنی مورد مطالعه قرار گرفت و نشان دادند که 3/71 درصد (214 نمونه) از نمونه‌ها به باکتری‌های مدفوعی آلوده هستند. این محققان استفاده از آب غیرقابل‌شرب در شست و شوی ظروف و عدم رعایت موازین بهداشتی در طول فرآیند تولید را مهم‌ترین دلایل بروز این آلودگی اعلام کردند (Wouafo, et al., 1996).

عدم وجود سیستم صحیح دفع و فاضلاب، عدم دسترسی به منابع سالم آب، عدم به­کارگیری حرارت کافی در مخلوط اولیه بستنی، سبب افزایش بار میکروبی این فرآورده یا انتقال میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا را دارد (Wilson, et al.,1997).

میزان بالای آلودگی به این باکتری می‌تواند نشان‌دهنده عدم شست و شوی صحیح دست‌ها و عدم استفاده از دستکش در مراکز تهیه و توزیع باشد و این امر ضرورت کنترل دقیق‌تر مراقبین بهداشتی را آشکار می‌سازد.

 

سپاسگزاری

نگارندگان بر خود وظیفه می‌دانند از کارکنان و کارشناسان اداره نظارت بر مواد غذایی تبریز و گروه بهداشت مواد غذایی دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز که در اجرای این تحقیق و جمع‌آوری اطلاعات آن همکاری نمودند، تشکر و قدردانی نمایند.

 

منابع

Ÿ Aidara-Kane, A., Ranaivo, A., Spiegel, A., Catteau, M., Rocourt, J. (2000). Microbiological quality of street-vendor ice cream in Dakar. Dakar medical, 45:20-24.

Ÿ Anonymous. (1995). Dairy processing handbook. Alfa-Laval. Sweden.

Ÿ Arbuekle, W.S. (1981). Ice eream. The AYI Publishing Company, Inc. Westport, Connecticut.

Ÿ Bryan, F.L., (1983). Epidemiology of milk borne diseases. Journal of Food Protection, 46:637-49.

Ÿ Bastepe, S., Kosker, O., (1981). Isolation of coagulase-positive staphylococci from cheese and ice-cream samples sold in Ankara and some biochemical properties of the isolates. Microbiology bulletin, 15:55-63.

Ÿ Benson, H.J., (1994). Microbiological applications: A laboratory manual in general microbiology, 6th edition, WM. C. Brown Company Publishers, Dubuque, Iowa.

Ÿ Friedhoff, R.A, Houben, A.P.M., Leblanc, J.M.J., Beelen, J.M.W.M., Jansen, J.T., Mossel, D.A.A., (2005). Elaboration of microbiological guidelines as an element of codes of hygienic practices for small and/or less developed businesses to verify compliance with hazard analysis critical control point. Journal of Food Protection, 68:139–145.

Ÿ Institute of Standards and Industrial Research of Iran, (1981). Standard methods for preparation of food samples and enumeration of microorganisms in food. 1st Revision, 10th Edition, No. 356. [In Farsi]

Ÿ Institute of Standards and Industrial Research of Iran, (1994). Detection and enumeration of presumptive Escherichia coli in foods - most probable number technique. 1st Revision, 3rd Edition, No.2946. [In Farsi]

Ÿ Institute of Standards and Industrial Research of Iran, (1993). Method for isolation and identification of lance fields group-D Streptococci in food. Third Edition. [In Farsi]

Ÿ Jay, J.M., (Editor). (2005). Indicators of food microbial quality and safety. In: Modern Food Microbiology, 7th ed. Springer Science + Business Media, New York, pp:473–496.

Ÿ Jay, L.S., comar, D., Govenlock, L.D., (1999). A video study of Australian domestic food handling practices, Food protection, 62:96-1285.

Ÿ Joshi, D.R., Shah, P.K., Manandhar, S., Sharma, S., Banmali, P., (2004).  Microbial Quality of Ice Cream Sold in Kathmandu. Journal of Nepal Health Research Council, 2:37-40.

Ÿ Koçak, C., (1998). Bacteriological quality of Ice-cream marketed in Ankara. Veterinary faculty journal, 45: 131-134.

Ÿ Korel, F., Omeroglu, S., Tan, G., Odabasi, A.Z., (2002). The evaluation of chemical and microbiological quality of ice creams sold in retail markets in Manisa, Turkey. Annual Meeting and Food Expo-Anaheim, California, U.S.

Ÿ Mantis, F.N. Tsachv, I. Sabatakou, O., Burriel, A.R., Vacalopolos, A., Ramantanis, S.B., (2005). Safety and shelf life of widely distributed vacuum packed, Heat treated sausages. Bulgrian journal of veterinary medicine, 8:245-254.

Ÿ Negat, E.S., (2006). Bacteriological quality of ice cream in TripoliLibya. Food control, 17:637-641.

Ÿ Pierson, M., Smoot, L., (Editors). (2007). Indicator microorganisms and microbiological criteria. In: Food Microbiology: Fundamentals and Frontiers, 2nd ed. ASM Press, Washington, DC,  pp:78–81.

Ÿ Pitt, R., (1998). Epidemiology and stormwater management. Stormwater Quality Management. New York, CRC/Lewis publishers

Ÿ Regmi, S., Shah, P.K., Ranjit, D.K. and Adhikari, R.P., (2004). Quality survey of raw milk samples in eastern Nepal: A microbiological assessment in milk chain system. Journal of Nepal Health Research Council, 1:17-21.

Ÿ Rzadzinska, W., Bialasiewicz, D., (1997). Contamination of ice cream with coli group bacteria, Chlodnictwo, 
32:88–89.

Ÿ Soomra, A.H., Arain, M.A., Khaskheli, M., Bhutto, B., (2002). Isolation of Escherichia coli from raw milk and products in relation to public health sold under market conditions at Tandojam. Pakistan, Journal of Nutrition, 1:1952-1955.

Ÿ Tamminga, S.K., Beumer, R.R., Kampelmaeber, E.H. (1980). Bacteriological examination of iee-cream in the Netherlands: comparative studies on methods. Journal of Applied Bacteriology, 49:239-253.

Ÿ Wilson, I.G., Heaney, J.C.,Weatherup, S.T., (1997). The effect of ice cream scoop water on the hygiene of ice cream. Epidemiology and  infection, 119:35-40.

Ÿ Windrantz,A.,(2000). Evaluation of the bacteriological quality of ice cream sold at san Jose, Costa Rica, Archivos Latinoamericanos de nutricion, 50:3-301.

Ÿ Wouafo, M.N., Njine, T., Tailliez, R., (1996). Hygiene and microbiologic quality of ice creams produced in Cameroon. A puplic health problem. Bulletin de la Societe de pathologie exotique, 89:358-362.

مراجع

 

Ÿ Aidara-Kane, A., Ranaivo, A., Spiegel, A., Catteau, M., Rocourt, J. (2000). Microbiological quality of street-vendor ice cream in Dakar. Dakar medical, 45:20-24.

Ÿ Anonymous. (1995). Dairy processing handbook. Alfa-Laval. Sweden.

Ÿ Arbuekle, W.S. (1981). Ice eream. The AYI Publishing Company, Inc. Westport, Connecticut.

Ÿ Bryan, F.L., (1983). Epidemiology of milk borne diseases. Journal of Food Protection, 46:637-49.

Ÿ Bastepe, S., Kosker, O., (1981). Isolation of coagulase-positive staphylococci from cheese and ice-cream samples sold in Ankara and some biochemical properties of the isolates. Microbiology bulletin, 15:55-63.

Ÿ Benson, H.J., (1994). Microbiological applications: A laboratory manual in general microbiology, 6th edition, WM. C. Brown Company Publishers, Dubuque, Iowa.

Ÿ Friedhoff, R.A, Houben, A.P.M., Leblanc, J.M.J., Beelen, J.M.W.M., Jansen, J.T., Mossel, D.A.A., (2005). Elaboration of microbiological guidelines as an element of codes of hygienic practices for small and/or less developed businesses to verify compliance with hazard analysis critical control point. Journal of Food Protection, 68:139–145.

Ÿ Institute of Standards and Industrial Research of Iran, (1981). Standard methods for preparation of food samples and enumeration of microorganisms in food. 1st Revision, 10th Edition, No. 356. [In Farsi]

Ÿ Institute of Standards and Industrial Research of Iran, (1994). Detection and enumeration of presumptive Escherichia coli in foods - most probable number technique. 1st Revision, 3rd Edition, No.2946. [In Farsi]

Ÿ Institute of Standards and Industrial Research of Iran, (1993). Method for isolation and identification of lance fields group-D Streptococci in food. Third Edition. [In Farsi]

Ÿ Jay, J.M., (Editor). (2005). Indicators of food microbial quality and safety. In: Modern Food Microbiology, 7th ed. Springer Science + Business Media, New York, pp:473–496.

Ÿ Jay, L.S., comar, D., Govenlock, L.D., (1999). A video study of Australian domestic food handling practices, Food protection, 62:96-1285.

Ÿ Joshi, D.R., Shah, P.K., Manandhar, S., Sharma, S., Banmali, P., (2004).  Microbial Quality of Ice Cream Sold in Kathmandu. Journal of Nepal Health Research Council, 2:37-40.

Ÿ Koçak, C., (1998). Bacteriological quality of Ice-cream marketed in Ankara. Veterinary faculty journal, 45: 131-134.

Ÿ Korel, F., Omeroglu, S., Tan, G., Odabasi, A.Z., (2002). The evaluation of chemical and microbiological quality of ice creams sold in retail markets in Manisa, Turkey. Annual Meeting and Food Expo-Anaheim, California, U.S.

Ÿ Mantis, F.N. Tsachv, I. Sabatakou, O., Burriel, A.R., Vacalopolos, A., Ramantanis, S.B., (2005). Safety and shelf life of widely distributed vacuum packed, Heat treated sausages. Bulgrian journal of veterinary medicine, 8:245-254.

Ÿ Negat, E.S., (2006). Bacteriological quality of ice cream in TripoliLibya. Food control, 17:637-641.

Ÿ Pierson, M., Smoot, L., (Editors). (2007). Indicator microorganisms and microbiological criteria. In: Food Microbiology: Fundamentals and Frontiers, 2nd ed. ASM Press, Washington, DC,  pp:78–81.

Ÿ Pitt, R., (1998). Epidemiology and stormwater management. Stormwater Quality Management. New York, CRC/Lewis publishers

Ÿ Regmi, S., Shah, P.K., Ranjit, D.K. and Adhikari, R.P., (2004). Quality survey of raw milk samples in eastern Nepal: A microbiological assessment in milk chain system. Journal of Nepal Health Research Council, 1:17-21.

Ÿ Rzadzinska, W., Bialasiewicz, D., (1997). Contamination of ice cream with coli group bacteria, Chlodnictwo, 
32:88–89.

Ÿ Soomra, A.H., Arain, M.A., Khaskheli, M., Bhutto, B., (2002). Isolation of Escherichia coli from raw milk and products in relation to public health sold under market conditions at Tandojam. Pakistan, Journal of Nutrition, 1:1952-1955.

Ÿ Tamminga, S.K., Beumer, R.R., Kampelmaeber, E.H. (1980). Bacteriological examination of iee-cream in the Netherlands: comparative studies on methods. Journal of Applied Bacteriology, 49:239-253.

Ÿ Wilson, I.G., Heaney, J.C.,Weatherup, S.T., (1997). The effect of ice cream scoop water on the hygiene of ice cream. Epidemiology and  infection, 119:35-40.

Ÿ Windrantz,A.,(2000). Evaluation of the bacteriological quality of ice cream sold at san Jose, Costa Rica, Archivos Latinoamericanos de nutricion, 50:3-301.

Ÿ Wouafo, M.N., Njine, T., Tailliez, R., (1996). Hygiene and microbiologic quality of ice creams produced in Cameroon. A puplic health problem. Bulletin de la Societe de pathologie exotique, 89:358-362.