واکاوی ساختار آیات الأقسام در قرآن کریم و چالش های فراروی ترجمه آن (نمونه موردی: سوره بلد در ترجمه آیتی، فولادوند، الهی قمشه ای، تفسیر المیزان، تفسیر مجمع البیان، تفسیر نمونه و تفسیر نور)

مطالعات نقد ادبی

مقاله 2، دوره 12، شماره 45، شهریور 1396، صفحه 31-62   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

فرهاد دیوسالار^*

استادیار دانشگاه آزاد اسلام کرج

چکیده

قرآن کریم دارای ابعادی مختلف، ظاهری دلکش و باطنی عمیق است. از جمله این کرانه‌های دوردست و معانی بلند سوگندهای آن است. سوگندها بخش عظیمی از آیات قرآن و مخصوصا سوره های کوچک مکی را به خود اختصاص داده اند. جملات سوگند از اجزایی جدا ناپذیر همچون مُقسَم به ومُقسَم لَه تشکیل شده که بدون هم معنای کاملی ندارند. این دو جزء در اکثر آیات الأقسام به زیبایی بیان شده است. در این پژوهش که به روش توصیفی_ تحلیلی همراه با واکاوی و تحلیل ارتباط ساختارهای جمله قسم می باشد، به بررسی چالش های فراروی ترجمه ساختار آن در  قرآن کریم _ نمونه موردی سوره بلد- در گفتار مترجمان و مفسران می پردازد. شایان ذکر است که قسم از دیدگاه نحویون، از روش‌های تأکید در گفتار بوده و ناگزیر از داشتن جواب است که هدف از قسم را بیان می‌کند. و از جمله اسلوب‌هایی است که متکلم کلام خود را با آن مؤکّد و حتمی می سازد. آنچه که از بررسی آیات قرآن در این خصوص استفاده مى‏شود، این است که سوگندهاى قرآنی عالى‏ترین وسیله جهت گرایش افکار انسان به تحقیق در ژرفاى مسائل مختلف و موجودات جهان است تا از رهگذر این کوشش ها و دقت ها درهاى علوم را بسوى جامعه انسانى بگشایند. پس شایسته است که بیشتر به ارتباط میان اجزای مختلف ساختار جمله قسم از طرف مفسرین و مترجمین در ترجمه های قرآن کریم مورد اهتمام قرار گیرد. حاصل بررسی ترجمه های قرآن مؤید این موضوع است که متأسفانه ترجمه های مدّ نظر و دیگر ترجمه های موجود، در ارتباط میان ارکان مختلف ساختار قسم - بخصوص در سوره بلد- آن را مورد توجه قرار نداده اند.

کلیدواژه‌ها

ترجمه قرآن کریم؛ آیات الأقسام؛ سوگندهاى قرآن؛ چالش های ترجمه؛ سوره بلد

مراجع

قرآن کریم.

ابن عقیل، عبدالله.(1383). شرح ابن عقیل. تهران،: انتشارات استقلال.

ابن منظور، جمال الدین.(1300ق). لسان العرب. بیروت: دار صادر.

اصفهانی، راغب.(1416هـ.ق، 1996م) مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان داوودی. قم: انتشارات ذوی القربی.

اندلسی، أبوحیان.(1420ق). البحر المحیط فی التفسیر، تحقیق محمد جمل صدقی. بیروت: دار الفکر.

بیضاوی، عبدالله بن عمر.(1418ق). أنوار التنزیل و أسرار التأویل، تحقیق محمد عبدالرحمن المرعشلی. بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چ1.

جوزیة، ابن قیم.(بی تا). التبیان فی أقسام القرآن. بی جا: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.

حجتی ، محمد باقر.(1374). تاریخ قرآن کریم . تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی ، چاپ ششم .

حریری، محمد یوسف.(1382). فرهنگ اصطلاحات حج. قم: انتشارات هجرت، چاپ اول.

حسن، عباس.(1383 ه . ش، 1425 ه . ق). النحو الوافی. قم: انتشارات ناصرخسرو، چاپ هفتم.

خرمشاهی، بهاءالدین.(۱۳۷۷ش). دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی. تهران: دوستان-ناهید، ج۲.

دهخدا، علی اکبر.(1377). لغتنامه دهخدا. تهران: چاپخانه دانشگاه تهران.

زرکشی، بدرالدین.(بی تا). البرهان فی علوم القرآن، تحقیق محمد ابراهیم. بی جا: عیسی البابی و شرکاه، چ2.

زمخشری، محمود.(1407ق). الکشاف فی حقائق غوامض التنزیل. بیروت: دار الکتب العربی، چ3.

سباعی، احمد.(1385). تاریخ مکه از آغاز تا پایان دولت شرفای مکه. رسول جعفریان (مترجم)، قم: مشعر.

سیوطی، جلال‌الدین.(بی تا). همع الهوامع شرح جمع الجوامع فی علم العربیة. بیروت: دارالمعرفة.

شرتونی، رشید.(1370). مبادی العربیة. قم: مؤسسة المطبوعات دار العلم، چاپ هفتم.

طباطبایی، محمد حسین.(1363) المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی. بی جا: مرکز نشر فرهنگی رجاء.

همو.(1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر نشر اسلامی، جامعه مدرسین حوزه علمیه، چ5.

طبرانی، سلیمان بن أحمد أبو القاسم.(بی­تا). المعجم الکبیر (معجم الطبرانی الکبیر) محقق: حمدی عبد المجید السلفی. ناشر: مکتبة ابن تیمیة. قاهره. 25 جلد.

طبرسی، فضل بن حسن.(1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه محمد جواد بلاغی. تهران: ناصر خسرو.

طبری، أبوجعفر محمد.(1412ق). جامع البیان فی تقسیر القرآن. بیروت: دار المعرفة، چ1.

طوسی، أبو جعفر محمد بن حسن.(۱۴۰۹ق). التبیان فی تفسیر القرآن. مکتبة الاعلام الاسلامی.

عمید، حسن.(1378) فرهنگ فارسی عمید. تهران: انتشارات امیرکبیر،  چاپ پانزدهم.

فخر رازی، محمد بن عمر.(1420ق). مفاتیح الغیب. بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چ3.

فضایی، یوسف.(1393). جامعه شناسی دینی جاهلیت قبل از اسلام. پویان فرنگار: چاپ دوم.

قاسمی، محمد جمال الدین.(1418ق). محاسن التأویل، تحقیق محمد باسل. بیروت: دار الکتب العلمیة، چ1.

قرطبی، محمد بن أحمد.(1364). الجامع لأحکام القرآن. تهران: انتشارات ناصر خسرو، چ1.

قزوینی، زکریا بن محمد بن محمود.(1373). آثار العباد و أخبار العباد. تهران: امیر کبیر، چاپ اول.

محمدی ری شهری، محمد.(1378). حج وعمره در قرآن وحدیث، مترجم جواد محدثی. قم: دار الحدیث. چ1.

مصری، ابن أبی الأصبع.(1368). بدیع القرآن، ترجمه سید علی میرلوحی. مشهد: آستان قدس رضوی.

مصطفوی، حسن.(1385). التحقیق فی کلمات القرآن. تهران: نشر آثار علامۀ مصطفوی، ، چاپ اول.

معرفت، محمدهادی.(۱۴۲۳ق). آموزش علوم قرآن.  بی‌جا: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چ۱.

معین، محمد.(1350). فرهنگ فارسی معین. تهران: انتشارات امیر کبیر، 6جلد.

مقاتل بن سلیمان.(۱۴۲۳ق) تفسیر مقاتل، تحقیق عبدالله شحاته. بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ اول.

مکارم شیرازی، ناصر؛ و جمعی از نویسندگان.(1380). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الإسلامیة. 27 جلد.

نهروالی، محمد بن أحمد.(2004/1425). الاعلام بأعلام بیت الله الحرام. قاهره: چاپ علی محمد عمر.