اثرات سطوح مختلف کود سلنیوم و کود دامی بر جذب سلنیوم در یونجه (Medicago sativa L.)

دوفصلنامه ی علوم به زراعی گیاهی

مقاله 7، دوره 8، شماره 1، شهریور 1397، صفحه 59-68   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسنده

هادی چم جیدر

گروه علوم خاک، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران.

چکیده

این تحقیق به منظور بررسی تاثیر تیمارهای مختلف کود سلنیوم و کود دامی بر غلظت این عنصر در گیاه یونجه انجام شد. این آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در پنج سطح کود سلنیوم (صفر، 5، 10، 20 و 40 گرم در هکتار) و دو سطح کود گاوی (0 و 100 تن در هکتار) در گلخانه با استفاده از خاک لورک در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه صنعتی اصفهان در سال 1395 انجام شد.میزانسلنیومنمونه ها با استفاده از دستگاه جذب اتمیاندازهگیریشد. نتایج آزمایش نشان داد که اثر سطوح کود سلنیوم بر غلظت سلنیوم در گیاه در هر سه برداشت معنی‌دار بود، اما غلظت سلنیوم در برداشت‌های متوالی سیر نزولی را نشان داد. با افزایش کاربرد کود گاوی، عملکرد اندام هوایی یونجه در هر سه برداشت به طور معنی‌داری افزایش یافت و میانگین عملکرد برداشت سوم بیشتر از برداشت دوم و آن نیز بیشتر از برداشت اول بود. مصرف کود دامیباعث کاهش غلظتسلنیومدر گیاهشدهو دربرداشت‌هایمتوالیگیاه سیر نزولیداشت. بهطورکلی، کودسلنیومی بدون حضورکوددامیسبب افزایش غلظتسلنیومدرگیاهمورد بررسی شد.

کلیدواژه‌ها

برداشت؛ غلظت سلنیوم؛ سلکات اولترا

اصل مقاله

مقدمه

با توجه به معضل افزایش شدید جمعیت، توجه به سلامت و تغذیه انسان و دام امری ضروری به نظر می‌رسد. سلنیوم از جمله عناصری است که کمبود یا سمیت آن در جیره غذایی می­تواند مشکلات عدیده‌ای را برای دام و انسان به دنبال داشته باشد. از این رو، توجه به وضعیت سلنیوم در خاک و جذب آن توسط گیاه به خصوص علوفه دام بسیار حائز اهمیت است. نتایج مطالعات نشان می‌دهد که در بیشتر مناطق جهان، غلظت سلنیوم در خاک نسبتاً کم بوده و غلظت آن در بیشتر گیاهان کمتر از 1/0 میلی‌گرم در کیلوگرم وزن خشک گیاه می‌باشد. البته غلظت‌های سمی سلنیوم (بیش از 2 میلی‌گرم سلنیوم در کیلوگرم) نیز در برخی خاک‌های غنی از این عنصر گزارش شده است (5). کمبود سلنیوم در انسان سبب بروز بیماری‌هایی مانند کشان[1] شده که بیمار از نارسایی‌های قلبی و ریوی رنج می‌برد (14). علاوه بر این، اثر ضروری یا سمی این عنصر در انسان بستگی به شکل شیمیایی آن دارد (20). چندین روش برای مدیریت سلنیوم در نشخوارکنندگان در معرض کمبود آن موجود است (22). بیوفورتیفیکیشن[2] عبارت است از تامین ریزمغذی‌های مورد نیاز انسان و دام با روش‌های مختلف در مزرعه می‌باشد که شامل دو روش به‌زراعی و به‌نژادی بوده و به ترتیب به عنوان راهکار کوتاه مدت و بلند مدت از آنها یاد می‌شود (8 و 10). در روش به‌زراعی سلنیوم، استفاده از روش‌های مختلف کاربرد خاکی یا برگی در مراحل فنولوژیکی متفاوت در مزرعه این عنصر را وارد زنجیر غذایی انسان و دام می‌گردد. پتانسیل استفاده از کودهای حاوی سلنیوم برای افزایش غلظت سلنیوم علوفه و درنتیجه افزایش جذب آن در دام‌ها در فنلاند، نیوزیلند و استرالیا ثابت شده است (25 و 7). گونه‌های گیاهی نیز در توانایی خود برای جذب سلنیوم از خاک متفاوت هستند. بیشتر گیاهان علوفه‌ای به عنوان گیاهان غیر انباشت کننده سلنیوم طبقه بندی می‌شوند (13). گیاهان انباشتگر سلنیوم از جمله گیاه گون مقدار بسیار بیشتری سلنیوم در مقایسه با محصولات کشاورزی جذب می­کنند و هیچ گونه علایم سمیتی نشان نمی‌دهند. این گیاهان می‌توانند در حیوانات ایجاد سمیت نمایند. به علاوه بعضی از گیاهان انباشتگر نبوده و می‌توانند بر روی خاک‌های با سلنیوم زیاد بدون آنکه بیش از چند میکروگرم سلنیوم جذب نمایند رشد کنند. برعکس، گیاهان انباشتگر که بر روی خاک‌های دارای کمبود سلنیوم رشد می‌کنند، می‌توانند غلظت‌های بالاتری از سلنیوم، در مقایسه با گیاهانی که ظرفیت کمی برای جذب آن دارند جذب نمایند و بنابراین می‌توانند در کاهش کمبود سلنیوم در حیوانات سودمند باشند (21). سلنیوم در دوزهای بالا سمی است و خطر ابتلا به دیابت نوع دوم را افزایش می‌دهد (17). مصرف سلنیوم در بدن انسان عمدتاً از گیاهان حاصل می‌شود (26). بنابراین، هنگام تأکید بر تقویت تغذیه سلنیوم محصول، باید توجه ویژه‌ای به نحوه اقدامات زراعی موثر برای برقراری تعادل غلظت سلنیوم در محصولات کشت شده در مناطق با غلظت بالای سلنیوم را داشت. در دسترس بودن سلنیوم برای گیاه توسط خواص و شرایط خاک تعیین می‌شود. بنابراین سلنیوم می‌تواند به اشکال غیر معدنی (سلنیت و سلنات) یا اشکال آلی مورد استفاده قرار گیرد. سلنات که محلول‌تر از سلنیت است می‌تواند به طور مستقیم به ریشه‌های گیاهی انتقال یابد در حالیکه مکانیسم جذب سلنیت دقیقاً مشخص نیست (18). سلنات با حمل و نقل سولفات در غشای پلاسمایی ریشه رقابت می‌کند و فراوانی آن در برگ‌ها بیشتر از سلنیت است. تعدادی از مطالعات به اثرات شکل‌های متمایز سلنیوم و شرایط کشت در گیاهان خوراکی پرداخته‌اند. این مطالعات عمدتاً از سلنیت و سلنات به‌عنوان نمک‌های سدیم یا نمک‌های باریم استفاده می‌کنند (20). سلکات اولترا یک کود دانه‌ای سلنیومی دارای 1% سلنیوم بعضاً کند رها بوده که برای تامین کمبود سلنیوم گیاهان یونجه، ذرت، علوفه‌ها و مراتع بکار می‌رود. ترکیب سلنیوم موجود در کود شامل 90% سلنات سدیم و باریم و 10% سلنیت سدیم و باریم است. اثر محلول‌پاشی سلنیوم بر روی برخی خصوصیات ذرت رقم Ns640 نشان داد که صفات ارتفاع بوته، وزن هزار دانه، درصد پروتئین، کلروفیل دانه و میزان سلنیوم دانه تحت تاثیر معنی‌دار تیمارهای سلنیوم قرار گرفتند و از لحاظ تیمارهای محلول‌پاشی سلنیوم نیز تیمار سلنیوم با غلظت 243/0 گرم در لیتر بالاترین مقدار صفات مذکور را دارا بود (2). فانز کولادو و همکاران (12) کلم، کاهو، کرفس و جعفری را در خاک پیت غنی شده از سلنیوم با سلکات اولترا، سلنات و سلنیت سدیم پرورش دادند. غلظت سلنیوم برای گیاهان پرورش یافته در محیط با افزودنی سلکات اولترا بین 1/0 تا 30 میلی‌گرم در کیلوگرم و برای خاک پیت غنی شده با املاح سدیمی سلنیوم برابر 4/0 تا 1606 میلی‌گرم در کیلوگرم گزارش شده است. تاثیر منابع و سطوح مختلف سلنیوم بر رشد و خصوصیات فیزیولوژیکی پیاز در شرایط کشت بدون خاک مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج نشان داد که میزان سلنیوم کل سوخ با افزایش غلظت سلنیت سدیم و سلنات سدیم در محلول غذایی افزایش یافت، البته این افزایش در گیاهان تیمار شده با سلنات سدیم بیشتر از گیاهان تیمار شده با سلنیت سدیم بود (3). کود سلنیومی برای افزایش محتوای سلنیوم انگور، به ویژه برای گونه‌های اروپایی و آمریکایی می‌تواند مورد استفاده قرار گرفته و با اثر قابل توجه افزایش کیفیت و کاهش فلزات سنگین آن همراه است (27). مطالعه حاضر با هدف بررسی اثر سطوح مختلف کود حاوی سلنیوم و کود دامی بر جذب سلنیوم در گیاه یونجه برای رسیدن به غلظت مطلوب آن در این گیاه صورت گرفت.

 

مواد و روش‌ها

یک آزمایش گلدانی با  استفاده از آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملاٌ تصادفی  بر روی یک نمونه خاک (خاک مزرعه لورک) با گیاه یونجه (Medicago sativa L.)، در دو سطح کود گاوی (صفر و 100 تن در هکتار) و پنج سطح کود سلنیوم (صفر، 5، 10، 20 و 40 گرم در هکتار) با سه تکرار انجام شد. نمونه خاک از چهار نقطه و از اعماق صفر تا 30 سانتی‌متری برداشت و پس از مخلوط کردن، نمونه‌ای مرکب تهیه گردید. خاک منطقه از سری خمینی شهر بود و در ردة اریدی سول‌ها[3] قرار دارد و بر طبق طبقه‌بندی تیپیک هاپل ارجید، فاین، لومی، میکسد، ترمیک[4] می­باشد. برخی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی نمونه خاک برداشت شده در جدول 1 نشان داده شده است. غلظت سلنیوم کل در این خاک به طور متوسط 4/0 میلی­گرم در کیلوگرم بود که در گروه خاک‌های دارای کمبود سلنیوم طبقه‌بندی می­شود. این خاک در سال های قبل تحت کشت برنج بوده و در چند سال اخیر هیچ‌گونه کشتی در آن انجام نشده است. نمونه خاک پس از هوا خشک شدن از الک دو میلی متری عبور داده شد. 360 کیلوگرم از خاک به دو قسمت مساوی تقسیم و به نیمی از آن معادل 100 تن در هکتار کود گاوی اضافه و کاملا مخلوط شد. همچنین به تمام نمونه‌ها معادل 55 پی‌پی‌ام فسفات آمونیوم اضافه گردید. خاک‌های آماده شده به 60 گلدان (30 گلدان دارای کود گاوی و 30 گلدان دیگر بدون کود گاوی) با گنجایش شش کیلوگرم منتقل و پس از آماده شدن گلدان‌ها، کود سلکات اولترا به آنها اضافه شد. سلکات اولترا یک کود دانه‌ای سلنیومی دارای 1% سلنیوم بعضاً کند رها بوده که برای تامین کمبود سلنیوم گیاهان یونجه، ذرت، علوفه‌ها و مراتع بکار می‌رود. ترکیب سلنیوم موجود در کود شامل 90% سلنات سدیم و باریم و 10% سلنیت سدیم و باریم است.سپس بذور گیاه یونجه معادل 40 کیلوگرم در هکتار در عمق سه سانتی‌متری کشت و بلافاصله تحت آبیاری قرار گرفتند. سپس گلدان‌ها به درون گلخانه منتقل و آبیاری‌های بعدی تا زمان استقرار جوانه‌ها روزانه و پس از آن و در طی دوران رشد رویشی هر چهار روز یک بار انجام گردید.

کود اوره در دو مرحله معادل 22 میلی میلی‌گرم در کیلوگرم خاک، در موقع سبز و چند برگه شدن و 33 میلی‌گرم در کیلوگرم خاک، هنگامی که پوشش گیاهی کامل گردید، به گلدان‌ها اضافه شد. پس از جوانه زدن بذور جهت دست یافتن به تراکم مورد نظر واکاری صورت گرفت تا تعداد بوته‌ها به چهار عدد رسید. کنترل علف‌های هرز قبل از رسیدن بوته‌ها به ارتفاع پنج سانتی‌متری و بوسیله دست انجام شد. در همین هنگام پس از رسیدن ارتفاع گیاهان به حدود 20 سانتی‌متری، اولین برداشت صورت گرفت. همزمان با آغاز فصل بهار و گرم شدن هوا، گلدان‌ها به محوطه بیرونی گلخانه انتقال داده شدند. برداشت‌های بعدی نیز با رسیدن گیاهان به ارتفاع 20 سانتی‌متری انجام شد. از گلدان‌ها مرتب بازدید و در صورت نیاز آبیاری انجام گردید. گیاهان در سه نوبت برداشت شدند. در هر برداشت، اندام هوایی گیاهان از ارتفاع دو سانتی‌متری از سطح خاک برداشت شد. نمونه‌ها جهت زدودن گرد و غبار، ابتدا با آب و سپس با آب مقطر شسته شدند. صفات مورد مطالعه عبارت از محصول علوفه خشک و ارتفاع بوته بود. نمونه‌های گیاهی به پاکت‌های کاغذی منتقل و سپس در آون تهویه‌دار در دمای 65 درجه سانتی‌گراد به مدت 72 ساعت خشک و توزین شده و سپس بوسیله آسیاب وایلی پودرگردیدند. نمونه‌های گیاه پس از خشک شدن در آون تهویه‌دار، پودر شده و سپس غلظت سلنیوم اندازه گیری شد. به این منظور 5/0 گرم از نمونه پودر شده گیاهی به بالن هضم منتقل و 10 میلی لیتر اسید نیتریک 70 درصد به آن اضافه و بوسیله دستگاه هضم و به مدت چهار ساعت در دمای 165 درجه سانتی‌گراد حرارت داده شد. پس از سرد شدن محلول، 10 میلی‌متر آب اکسیژنه اضافه و پس از صاف کردن با کاغذ صافی واتمن شماره یک با آب دی‌یونیزه به حجم رسانده و با دستگاه جذب اتمی غلظت سلنیوم اندازه‏گیری شد (16).

جدول 1- برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک مورد استفاده
سولفات (میلی   اکیوالان بر لیتر)	سلنیوم   کل (میلی‌گرم بر کیلوگرم)	درصد   آهک	بافت خاک	کربن آلی (گرم بر کیلوگرم)	نیتروژن کل (گرم بر کیلوگرم)	اسیدیته	هدایت الکتریکی (دسی زیمنس بر متر)
04/0	4/0	75/32	سیلتی رسی	6/1	8/0	08/6	4/2

 

پس از بدست آمدن نتایج آزمایشگاهی و گلخانه‌ای برای مقایسه تأثیر تیمارهای سلنیوم به کار رفته بر روی خاک و تأثیر غلظت‌های مختلف سلنیوم بر جذب توسط گیاه، ریشه و عملکرد گیاه، آنالیز آماری و مقایسات میانگین با استفاده از نرم افزار آماری SAS و آزمون LSD انجام شد.

 

نتایج و بحث

اثرکود سلنیومیبرغلظتسلنیوم

مقایسه میانگین‌های غلظت سلنیوم در یونجه تحت تاثیر سطوح سلکات اولترا در شکل 1 آمده است. با افزایش سطوح سلنیوم، غلظت سلنیوم در اندام هوایی گیاه در هر سه برداشت افزایش یافته و این افزایش معنی‌دار بوده است. غلظت مطلوب سلنیوم در گیاه بین 1/0 تا 5 میلی­گرم در کیلوگرم بوده و کمتر از این مقدار باعث کمبود و بیـشتر از آن باعث بروز سمیـت در دام مصرف کننده از این علوفه می­گردد. در برداشت اول کلیه تیمارها به غیر از تیمار شاهد دارای غلظت بالاتر از 1/0 و کمتر از 5 میلی­گرم در کیلوگرم می‌باشند و از این رو برای دام مطلوب می­باشند. در برداشت دوم فقط تیمار شاهد دارای غلظت کمتر از 1/0 میلی­گرم در کیلوگرم بوده و سایر تیمارها غلظت مطلوب دارند. غلظت مطلوب سلنیوم برای دام در کلیه تیمارهای برداشت سوم به غیر از شاهد در گستره مطلوب می‌باشد. همانگونه که در شکل 1 نیز مشخص است از برداشت اول به طرف برداشت سوم در غلظت سلنیوم در گیاه سیر نزولی دیده می­شود که می­توان آن را مربوط به اثر کاهش غلظت و کاهش مقدار کود در خاک بر اثر جذب‌های قبلی دانست. همزمان با برداشت‌های مختلف مقدار جذب سلنیوم بوسیله گیاه نیز کاهش پیدا کرده است که بیشتر مربوط به کاهش مقدار کود در خاک می­باشد. افزایش غلظت سلنیوم در گیاه بر اثر کاربرد کودهای سلنیوم بوسیله محققان دیگر نیز مورد مطالعه قرار گرفته است به طوریکه هارتیکانین و همکاران (15) با کشت کاهو در گلدان و استفاده از 1/0 و 1 میلی‌گرم سلنیوم در هر کیلوگرم خاک، جذب سلنیوم در شاهد 24/6 میکروگرم و در تیمارهای 1/0 و 1 میلی‌گرم به ترتیب 103 و 1150 میکروگرم از هر گلدان بود (22). استفاده از سلنیت و سلنات عملکرد دانه عدس را به ترتیب 10% و 4% در مقایسه با شاهد افزایش داد. غلظت سلنیوم دانه در عدس‌های تیمار شده با سلنات (4/1 میلی‌گرم در کیلوگرم) بیشتر از سلنیت (9/0 میلی‌گرم در کیلوگرم) و شاهد (6/0 میلی‌گرم در کیلوگرم) بود. در مجموع چنین می‌توان استنباط نمود، از آن آنجایی که تا برداشت سوم در همه تیمارها به غیر از شاهد غلظت مطلوب گیاه حفظ شده است، می­توان از تیمار 5 گرم سلنیوم در هکتار بعنوان یک تیمار مناسب استفاده نمود، زیرا کاربرد آن نسبت به تیمارهای 10، 20 و40 اقتصادی­تر می­باشد.

                       

شکل 1- اثر کود سلنیومی بر غلظت سلنیوم در گیاه

(وجود حروف متفاوت بیانگر اختلاف معنی‌دار و حروف مشابه عدم اختلاف معنی‌دار در سطح احتمال پنج درصد با استفاده ازLSD  می‌باشد).

اثرکود دامیبرغلظتسلنیوم در گیاه

مقایسه میانگین‌های غلظت یونجه تحت تاثیر سطوح کود گاوی در سه برداشت در جدول 2 آمده است. با افزایش کاربرد کودگاوی، غلظت سلنیوم در یونجه در هر سه برداشت کاهش یافت (شکل 2). یکی از دلایل کاهش غلظت سلنیوم در گیاه را می‌توان به اثر کاهش غلظت این عنصر نسبت داد. دلیل دوم را می‌توان به تاثیر ماده آلی در جذب سلنیوم مربوط دانست زیرا یـکی از منابع مهم جذب سلنیوم در خاک ماده آلی می‌باشد. در ضمن با افزایش ماده آلی در خاک فعالیت میکروارگانیسم‌ها بیشتر شده و می­توانند سلنیوم را جذب و وارد بافت‌های بدن خود کنند. بیسجرگ و گیزلنلسون(6) در یافته‌های خود متوجه شدند که جذب سلنیوم بوسیله شبدر قرمز، جو و خردل سفید در یک خاک ماک (13 درصد ماده آلی) 10 برابر کمتر از بعضی از خاک‌های معدنی می­باشد. روند کاهشی در غلظت سلنیوم در گیاه از برداشت اول تا سوم دیده می­شود که می­توان آن را نیز مربوط به اثر کاهش غلظت این عنصر دانست، زیرا از برداشت اول به طرف برداشت سوم عملکرد گیاه بیشتر شده است. در ضمن با گذر زمان و جذب سلنیوم بوسیله گیاه از غلظت کود در خاک کم شده و در برداشت‌های متوالی، غلظت سلنیوم در گیاه کم می‌شود. در بین برداشت‌های اول، دوم و سوم، تنها تیمار کود گاوی 100 تن در هکتار در برداشت سوم دارای غلظت کمتر از 1/0 پی پی ام بوده و بنابراین برای مصرف دام نامناسب می‌باشد. نسبت سلنیوم آلی خاک عموماً وابسته به نوع خاک بوده اما بیشتر متاثر از ترکیب و مقدار ماده آلی خاک می‌باشد (24). مقدار بیشتر مواد آلی معمولاً در خاک‌های پیت یافت می‌شود. طلوع و همکاران (23) گزارش نمودند که تاثیر ماده آلی خاک بر تحرک سلنیوم در این خاک‌ها بسیار زیاد بوده درحالیکه تحرک آن در خاک‌های آتشفشانی، خاک‌های قرمز و دیگر خاک‌های فقیر از مواد آلی از طریق جذب سطحی بر روی اکسی هیدروکسید‌ها کنترل می‌شود. نتایج دیویس و همکاران (9) نشان داد که با افزایش مواد آلی، جذب سلنیوم در گیاه کاهش می‌یابد. فلور و همکاران (11) در مطالعات خود دریافتند که تحت شرایط اسیدی در خاک‌های غنی از مواد آلی، سلنیوم کمتری تحرک می‌یابد. هنگامی که مقدار کل سلنیوم در خاک کم است، آلی شدن سلنیوم به وسیله مواد آلی خاک بیشتر مشهود می‌شود.

جدول 2- اثر کود دامی بر غلظت سلنیوم در گیاه   در برداشت‌های مختلف
سطوح کاربردی کود دامی	برداشت‌ها بعد از کاربرد   کود دامی
(میلی‏گرم بر   هکتار)	اول (میلی‌گرم بر کیلوگرم	دوم (میلی‌گرم بر کیلوگرم	سوم (میلی‌گرم بر کیلوگرم
0	84/0a	22/0a	18/0a
100	25/0b	11/0b	07/0b
وجود حروف متفاوت بیانگر   اختلاف معنی‌دار و حروف مشابه عدم اختلاف معنی‌دار در سطح احتمال پنج درصد با   استفاده از LSD   می‌باشد.

 

 

شکل 2- اثر کود دامی بر غلظت سلنیوم در گیاه

(وجود حروف متفاوت بیانگر اختلاف معنی‌دار و حروف مشابه عدم اختلاف معنی‌دار در سطح احتمال پنج درصد با استفاده ازLSD  می‌باشد).

اثرکود دامیبرعملکرد علوفه

مقایسه میانگین‌های عملکرد یونجه تحت تاثیر سطوح کود گاوی در شکل 3 آمده است. با افزایش کاربرد کود گاوی، عملکرد اندام هوایی یونجه در هر سه برداشت به طور معنی‌داری افزایش یافت و میانگین عملکرد برداشت سوم بیشتر از برداشت دوم و آن نیز بیشتر از برداشت اول بود. ماده آلی می­تواند باعث بهبود خصوصیات فیزیکی خاک، افزایش ظرفیت تبادلی، افزایش ظرفیت ذخیره و نگه داشت آب خاک و افزایش فعالیت میکروارگانیزم‌ها و به نوبه آن آزاد سازی بیشتر عناصر غذایی گردد. از این رو تیمارهایی که ماده آلی دریافت کرده بودند، عملکرد بیشتری داشته و رشد گیاه بیشتر افزایش پیدا کرده است. لوپوی و همکاران گزارش کردند که اضافه کردن کود گاوی به خاک سبب افزایش معنی‌دار عملکرد و جذب نیتروژن توسط گیاه ذرت نسبت به تیمار شاهد می­شود (19). حجتی و همکاران نشان دادند که افزایش کود گاوی عملکرد گیاه ذرت را در تیمار 100 مگاگرم بر هکتار کود گاوی که چهار بار کود دریافت کرده بود افزایش داد (1) از برداشت اول به طرف برداشت سوم نیز روند افزایشی در عملکرد گیاه دیده می‌شود که همچون موارد قبل احتمالا می‌توان مربوط به افزایش رشد گیاه بر اثر افزایش تعداد و حجم ریشه‌ها و نیز افزایش زیست‌توده دانست. لطفی و همکاران نیز نشان دادند که کاربرد کود گاوی در مقایسه با تیمار شاهد عملکرد گیاه ذرت را به صورت معنی‌داری افزایش می‌دهد (4).

 

شکل 3- اثر کود دامی بر عملکرد گیاه

(وجود حروف متفاوت بیانگر اختلاف معنی‌دار و حروف مشابه عدم اختلاف معنی‌دار در سطح احتمال پنج درصد با استفاده ازLSD  می‌باشد).

 

نتیجه‏گیری نهایی

استفاده از کودهای سلنیومی موجب افزایش جذب سلنیوم در یونجه شد. در برداشت‌های بعدی، جذب در گیاه مورد مطالعه کاهش قابل توجهی داشت. به نظر می‌رسد که علت آن، کاهش مقدار کود در نتیجه فرآیندهای مانند جذب گیاه، آبشویی، جذب توسط میکروارگانیسم‌ها و مواد سنتزی آنها و در نهایت تبخیر شکل‌های آلی کود می‌باشد. کاربرد 40 گرم در هکتار سلنیوم در شکل سلکات الترا باعث افزایش جذب سلنیوم در گیاه شد اما جذب به دست آمده به آستانه سمیت برای دام نرسید. از این رو جذب آن تا حد فوق در این خاک توصیه می‌شود. با توجه به تاثیر کود گاوی در کاهش جذب سلنیوم بوسیله گیاه، استفاده از کودهای سلنیوم در خاک به همراه کود آلی برای تامین سلنیوم مورد نیاز حیوانات و انسان توصیه می‌شود.

 

 

منابع

1-   حجتی، س. 1383. اثرات باقیمانده و تجمعی کودهای آلی بر شاخص بیومس میکروبی و فعالیت آنزیم‌های بتاگلوکوزیداز، ال-گلوتامیناز، آلکالین فسفاتاز و آریل سولفاتاز در یک خاک آهکی. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده کشاورزی، دانشگاه صنعتی اصفهان.

2-    طاهری، ف. هادی، ه. و ملکی، ر. 1393. بررسی اثر محلول‌پاشی سلنیوم و تنش خشکی بر روی برخی خصوصیات ذرت رقم Ns640. مجله پژوهش در علوم زراعی. (6) 24: 50-33.

3-  عامریان، م. دشتی، ف. و دلشاد، م. 1393. تأثیر منابع و سطوح مختلف سلنیوم بر برخی ویژگی‌های رشدی و فیزیولوژیکی پیاز. فنآوری تولیدات گیاهی. (14) 2: 179-163.

4-  لطفی، ی. 1382. پتانسیل معدنی شدن نیتروژن در یک خاک آهکی تیمار شده با دو نوع کود آلی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده کشاورزی، دانشگاه صنعتی اصفهان.

5-      Baker, A. V. and Pilbeam, D. M. J. 2007. Handbook of plant nutrition. Taylor and Francis Group Press, Boca Raton, FL.

6-      Bisbjerg, B. and Gissel-Nielson, G. 1976. The uptake of applied selenium by agricultural plants. Plant and Soil. 41: 287-298.

7-      Broadley, M. R., White, P. J., Bryson, R. J., Meacham, M. C. and Bowen, H. C. 2006. Bio-fortification of UK food crops with selenium. Proceeding of the Nutrition Society. 65: 169-181.

8-      Cakmak, I. 2008. Enrichment of cereal grains with zinc: Agronomic or genetic bio-fortification? Plant and Soil. 302: 1-17.

9-      Davies E. B. and Watkinson, J. H. 2006. Uptake of native and applied selenium by pasture species. New Zealand Journal of Agricultural Research. 9: 317-327.

10-  Ekanayake, L. J., Thavarajah, D., Vial, E., Schatz, B., McGee, R. and Thavarajah, P. 2015. Selenium fertilization on lentil (Lens culinaris Medikus) grain yield, seed selenium concentration, and antioxidant activity. Field Crop Research. 177: 9-14.

11-  Floor, G. H., Calabrese, S., Roman-Ross, G. and Aiuppa, A. 2011. Selenium mobilization in soils due to volcanic derived acid rain: an example from Mt Etna volcano, Sicily. Chemical Geology. 289(3): 235–244.

12-  Funes-Collado, V., Morell-Garcia, A., Rubio, R. and Lopez-Sanchez, J. 2013. Selenium uptake by edible plants from enriched peat. Scientia Horticulture. 164: 428–433.

13-  Hall, J. A., Bobe, G., Hunter, J. K., Vorachek, W. R. and Stewart, W. C. 2013. Effect of feeding selenium fertilized alfalfa hay on performance of weaned beef calves. PloS One. 8: 1-8.

14-  Hartikainen, H. 2005. Review. Biogeochemistry of selenium and its impact on food chain quality and human health. Journal of Trace Elements in Medicine and Biology. 18: 309–331.

15-  Hartikainen, H., Xue, T. and Piironen, V. 2000. Selenium as an antioxidant and pro-oxidant in ryegrass. Plant and Soil. 225: 193-200.

16-  Kopsell, D. A. and Randle, W. M. 1997. Selenite concentration affects selenium and sulfur uptake and accumulation by granex 33 onions. Journal of the American Society for Horticultural Science. 122(5): 721-726.

17-  Lee, K. H. and Jeong, D. 2012. Bimodal actions of selenium essential for antioxidant and toxic pro-oxidant activities: the selenium paradox. Molecular Medicine Reports. 5: 299–304.

18-  Lin, Z. Q. 2009. Uptake and accumulation of selenium in plants in relation tochemical speciation and biotransformation. In: Banuelos, G. S., Lin, Z.-Q. (Ed.), Development and Uses of Biofortified Agricultural Products. CRC Press. Boca-Raton. pp: 45–56.

19-  Lupway, N. Z., Hague, I. A., Saka, R. and Siaw, D. E. K. A. 1998. Lucanea Hedgrew inters cropping and cattle manure application in the Ethiopian highlands. II. Maize yield and nutrient uptake. Biology and Fertility of Soils. 28: 196-203.

20-  Reilly, C. 2006. Selenium in Food and Health. 2nd Ed. Springer. USA.

21-  Rosenfeld, I. and Beath, O. A. 1976. Selenium: Geo botany; Biochemistry, Toxicity and Nutrition. Academic Press, New York.

22-  Surai, P. F. 2006. Selenium in ruminant nutrition. In: Surai PF, editor. Selenium in nutrition and health. Nottingham Univ. Press. Netherlands. pp: 487–587.

23-  Tolu, J., Thiry, Y., Bueno, M., Jolivet, C., Potin-Gautier, M. and Le Hecho, I. 2014. Distribution and speciation of ambient selenium in contrasted soils, from mineral to organic rich. Science of the Total Environment, 479: 93–101.

24-  Wang, Q. Y., Zhang, J., Zhao, B. Z., Xin, X.L., Deng, X. H. and Zhang, H. 2016. Influence of long term fertilization on selenium accumulation in soil and uptake by crops. Pedosphere. 26(1): 120–129.

25-  Whelan B. R., Barrow, N. J. and Peter, D. W. 1994. Selenium fertilizers for pastures grazed by sheep. Wool and live weight responses to selenium. Australian Journal of Agricultural Research. 45(4): 877–887.

26-  White, P. J. 2015. Selenium accumulation by plants. Annals of Botany. 117: 1–19.

27-  Zhu, Sh., Liang, Y., Gao, D., An, X. and Kong, F. 2017. Spraying foliar selenium fertilizer on quality of table grape (Vitis vinifera L.) from different source varieties. Scientia Horticulture. 218: 87–94.

 

 

---

[1] -Keshan

[2] -Biofortification

[3] -Aridisols

[4] - Fine Loamy Mixed Thermic Typic Haplargid

مراجع