غربالگری اسانس و عملکرد آنتی‌اکسیدانی جمعیت‌های خودروی گیاه دارویی (Satureja bachtiarica Bunge.) در غرب ایران به جهت شناسایی کموتایپ‌های بهینه از گیاه

اکوفیتوشیمی گیاهان دارویی

مقاله 2، دوره 5، شماره 2 - شماره پیاپی 18، شهریور 1396، صفحه 13-23   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مریم محمد زرین آبادی¹؛ مهدی صیدی^{* 2}؛ یحیی محمدی³

¹دانش آموخته کارشناسی ارشد گروه علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ایلام

²دانشیار گروه علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

³استادیار گروه علوم دامی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

چکیده

این پژوهش با هدف ارزیابی عملکرد، تنوع فیتوشیمیایی اسانس و فعالیت آنتی‌اکسیدانی کموتیپ‌های مختلف گیاه مرزه­ بختیاری از رویشگاه­های مختلف و شناسایی کموتایپ­ بهینه به‌عنوان رقم زراعی طی سال­های 1389 و 1390 انجام شد. اندام‌های هوایی و گلدار هشت جمعیت از مرزه بختیاری (Saturejabachtiarica Bunge.) از نقاط مختلف استان‌های ایلام، گیلان غرب و یک نمونه کشت شده در گلخانه دانشگاه ایلام جمع‌آوری گردید. اسانس گیری با استفاده از دستگاه تقطیر با آب (طرح کلونجر)، آنالیز مواد موثره اسانس‌ها با استفاده از GC و GC/MS و عملکرد آنتی اکسیدانی نیز با استفاده از روش DPPH ارزیابی گردید.  تجزیه واریانس داده­ها نشان داد که بین جمعیت‌ها از نظر عملکرد، ترکیب فیتوشیمیایی و میزان فعالیت آنتی‌اکسیدانی اسانس اختلاف معنی­داری وجود داشت. بیشترین و کمترین عملکرد اسانس به‌ترتیب مربوط به منطقه شلم (43/1 درصد) و گلخانه (44/0 درصد) بود. عمده­ ترکیبات اسانس گیاه شامل تیمول (30/87-28/39 درصد)، پارا- سیمن (63/15-30/0 درصد)، گاما-ترپینن (71/04-14/2 درصد) و کارواکرول (41/0-8 درصد) بودند. رتبه بندی جمعیت­ها بر اساس دو مولفه اول نشان داد که بیشترین تنوع فیتوشیمیایی مربوط به جمعیت شلم بود. جمعیت­های مناطق شلم، سورگه، کبیرکوه و قلارنگ از نظر خواص فیتوشیمیایی در مقایسه با بقیه جمعیت­ها شباهت بیشتری نشان دادند. تجزیه کلاستر بر اساس درصد اجزای تشکیل دهنده اسانس،جمعیت­ها را به سه کموتایپ مختلف تفکیک نمود. بالاترین و پایین­ترین میزان فنل کل به‌ترتیب 91/0±5/292 (قلارنگ) و 08/1±04/194 (گردکان) میلی­گرم پیروکتکول در میلی­لیتر اسانس بود. فعالیت آنتی‌اکسیدانی جمعیت­ها از 45/0±8/73  (بدره) تا 9/0±1/59 (گلخانه) درصد متغیر بود. بالاترین و پایین­ترین میزان IC₅₀ به‌ترتیب 67/0 و 40/0 میلی‌گرم بر میلی­لیتر بود که در مقایسه با BHT (mg/ml11/0=IC₅₀) رادیکال زدایی قابل قبولی داشتند. در پایان جمعیت­های سورگه، قلارنگ، شلم، کبیر کوه، رنو و بدره (کلاستر دوم) به‌عنوان کموتایپ برتر جهت فرایند اهلی سازی معرفی گردید.

کلیدواژه‌ها

ایلام؛ اسانس پلی فنل‌ها؛ تیمول؛ کارواکرول؛ مرزه بختیاری

مراجع

1. Adams R.P. 1996. Identification of Essential oil components by Gas Choromatography/Mass Spectroscopy. Allured publishing Corp., Carol Stream. USA.
2. Ahmadi, Sh., Sefidcon, F., Baba Khanlou, P., Asgari, F., Khademi, K., Valizade, N. and Karimifar, M.A. 2009. The comparison of existing components in Satureja bachtiarica essence in stages before flowering and full flowering in habitat and farm. Journal of Medicinal and Aromatic Plants Research of Iran, 25(2): 159-169.
3. Amiot, J., Salmon, Y., Collin, C. and Thompson, J.D. 2005. Differential resistance to freezing and spatial distribution in a chemically polymorphic plant Thymus Vulgaris. Ecology Letters, 8: 370-377.
4. Borra, S. K., Gurumurthy, P., Mahendra, J., Jayamathi, K. M., Cherian, C.N. and Chand, R. 2013. Antioxidant and free radical scavenging activity of curcumin determined by using different in vitro and ex vivo models. Journal of Medicinal Plants Research, 7(36): 2680-2690.
5. Dehghan, Z., Sefidkon, F., Emami, S.M.and Kalvandi, R. 2014.The effects of ecological factors on essential oil yield and composition of Ziziphora clinopodioides Lam. Subsp. (rigida Boiss) Rech. f. Journal of Plant Researches (Iranian Journal of Biology), 27(1): 61-71.
6. Fatahi, M. and Fatahi, B. 2010. Principles of medicinal plants. Jahaad-e-Daneshgahi Publications, Tehran Unit, 1^st Edition, Tehran, 486 p.
7. Figueiredo, A.C., Barroso, J.G., Pedro, L.G. and Scheffer, J.C. 2008. Factors affecting secondary metabolite production in plants: volatile components and essential oil. Flavour and Fragerance Journal, 23: 213-226.
8. Kimura, K., Yamaoka, M. and Kamisaka, Y. 2006. Inhibition of lipid accumulation and lipid body formation in oleaginous yeast by effective components in spices, carvacrol, eugenol, thymol and piperine. Journal of Agriculture and Food Chemistry, 54: 3528-3534.
9. Kulkarni, A.P. and Aradhya, S.M. 2005. Chemical changes and antioxidant activity in Pomegranate arils during fruit development. Food Chemistry, 93: 319-324.
10. Mehdi Shahivand, Z., Saidi, M. and, Tahmaasebi, Z. 2013. Effects of plant spacing and irrigation intervals on yield and essential oil percentage of (Satureja bachtiarica Bunge.). Eco-phytochemistry Journal of Medical Plants, 2:25-38. (Abstract in English)
11. Mohamad Nejaad Gandgi, S.M., Moradi, H. Ghanbari, A. and Akbar Zaded, M. 2014. Evaluation of effect of altitude on quantity and quality of essential oil of Rosmarinus officinalis L. cultivated in two region of Maazandaraan provience.  Eco-phytochemical Journal of Medicinal Plants, 2(1): 36-42.
12. Mohamadi Farsani, M., Ghasemi Pirbalouti, A., Bakhshi Khaniki, G. and Momtaz, H. 2016. Effect of paclobutrazol and brassinosteroid elicitors on expression gene 1-deoxy xylulose-5-phosphate reductoisomerase and its relationship with the biosynthesis of monoterpene carvacrol and thymol in Thymus daenenesis Celak under drought stress. Journal of Iranian Plant Ecophysiological Research, 11(43): 76-89.
13. Omidbaigi R. 2005. Production and processing of Medicinal plants. Vol 3, Aastaan Qouds publication, Tehran, 400 p.
14. Omidbeigi, R. and Mahmoodi Sarvestani, M. 2010. Effect of water stress on morphological traits, essential oil content and yield of anise hyssop (Agastache foeniculum [Pursh] Kuntze). Iranian Journal of Horticultural Sciences, 41(2): 153-161. (In Persian)
15. Ou, B., Huang, D., Hampsch-Woodill, M., Flanagan, J.A. and Deemer, E.K. 2002. Analysis of antioxidant activities of common vegetables employing oxygen radical absorbance capacity (ORAC) and ferric reducing antioxidant power (FRAP) assays: a comparative study. Journal of Agriculture and Food Chemistry, 50: 3122-3128. 
16. Ruberto, G. and Baratta, M.T. 2000. Antioxidant activity of selected essential oil components in two lipid model system. Food Chemistry, 69: 167-174.
17. Saidi M. 2014. Antioxidant Activities and Chemical Composition of Essential Oils from Satureja khuzestanica, Oliveria decumbens and Thymus daenensis. Journal of Essential Oil Bearing Plants, 17(3): 513-521.
18. Saidi M., Ghafourian, S., Mohamad Zarin-Abaadi, M., Movahedi Kh. and Sadeghifard. N. 2012. In vitro antimicrobial and antioxidant activity of black thyme (Thymbra spicata L.) essential oils. Romanian Archives of Microbiology and Immunology, 71(2): 61-69.
19. Saidi M., Movahedi, Kh. and Mehrabi A.A. 2013. Characterization of genetic diversity in Satureja bachtiarica germplasm in Ilam provience using ISSR and RAPD markers. International Journal of Agriculture & Crop Sciences., 5(17):1934-1940.
20. Saidi M., Movahedi, Kh. Mehrabi A.A. and Kahrizi D. 2013. Molecular genetic diversity of Satureja bakhtiarica. Molecular Biology Reports, 40:6501-6508.
21. Sefidkon F, Jamzad, Z. 2000. Essential oil of Satureja bachtiarica Bunge. Essential Oil Research, 12: 545-55.
22. Sefidkon, F., Jamzade, Z. and Barazande, M., 2004. Satureja bachtiarica Bunge essence as a rich source of Carvacrol, Journal of Medicinal and Aromatic Plants Research of Iran, 20(4): 425-440.
23. Sharaf Zadeh, Sh., Khashkhoie, M. and Javidnia, K. 2008. The effects of nutrient ingredients on growth and effective component of Thymus vulgaris L. Iranian Horticulture Techniques and Sciences Journal, 9(4): 261-274.
24. Singleton, V.L., Orthofer, R. and Lamuela-Raventos, R.M. 1999. Analysis of total phenols and other oxidation substrates and antioxidant activity by mean of Folin-Ciocalteu reagent. Methods Enzymol, 299: 152-178.
25. Trouillas, P., Calliste, C.A. and Allais, D.P. 2003. Antioxidant, anti-inflammatory and antiproliferative properties of sixteen water plant extracts used in the limousine country side asherbal teas. Food Chemistry, 80: 399-407.