جایگاه خبر و انشای طلبی در انتقال اندیشه های تعلیمی خسرو و شیرین نظامی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 3، دوره 8، شماره 30، شهریور 1395، صفحه 57-86   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سیده مریم روضاتیان¹؛ فرزانه امیرپور²؛ حسین آقاحسینی³

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

³استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

چکیده

حکیم نظامی از بزرگ‌ترین شاعران ادب فارسی است که در آثار خود به اندیشه‌های تعلیمی توجه ویژه دارد. او در غنایی‌ترین اثر خود یعنی منظومه خسرو و شیرین نیز بسیار به مسائل تعلیمی و اخلاقی اشاره می‌کند و در این راه به نحو مؤثری از ابزارهای بلاغی و به‌ویژه علم معانی بهره‌ می‌برد. این شاعر بزرگ با استفاده از علم معانی و ابزارهای مناسب آن مانند جملات خبری، امری و پرسشی به شیوه‌ای مؤثر، موفق به انتقال مفاهیم اخلاقی و تعلیم آن‌ها به مخاطب خود شده‌است و در عین حال از این طریق حضور مخاطب در متن را نیز برجسته‌تر نشان داده‌است. در این پژوهش به بررسی این دسته از جملات و معانی ثانویه آن‌ها پرداخته شده، لطایف و ظرایف سه مبحث از علم معانی یعنی جملات خبری، امری، پرسشی و نقش و تأثیر آن‌ها در انتقال مؤثر اندیشه‌های تعلیمی شاعر در یک متن غنائی تبیین شده‌است.

کلیدواژه‌ها

ادبیات تعلیمی؛ ادبیات غنایی؛ علم معانی؛ خسرو و شیرین؛ نظامی

مراجع

1- ارسطو.(1371). ریطوریقا (فن خطابه). ترجمه پرخیده ملکی. تهران: اقبال.

2- آقا حسینی، حســین و براتی، محمود. (1390). اهمیت پرســش در متون عرفانی. مجله کاوش نامه. سال 12. شماره 22. ص.ص: 160 – 131.

3- تفتازانی، سعدالدین مسعود.(بی‌تا). مختصرالمعانی فی تلخیص المفتاح. قم: مصطفوی.

4- تقوی، نصرالله.(1363). هنجار گفتار در فن معانی و بیان و بدیع فارسی. اصفهان: فرهنگسرای اصفهان.

5- رجایی، محمدخلیل.(1359). معالم ‌البلاغه. شیراز: دانشگاه شیراز.

6- رزمجو، حسین.(1382). انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی. مشهد: آستان قدس رضوی.

7- رضانژاد، عبدالحسین. (1367). اصول علم بلاغت در زبان فارسی. قم: الزهرا.

8- رنجبر، احمد. (1385). معانی. تهران: اساطیر.

9- ریاحی، لیلی.(1358). قهرمانان خسرو و شیرین. تهران: امیرکبیر.

10- شفیعی کدکنی، محمدرضا.(1372). انواع ادبی. مجله رشد آموزش زبان و ادب فارسی. شماره 32 ص.ص: 9 – 4.

11- شمیسا، سیروس. (1379). بیان و معانی. تهران: فردوس.

12- شهابی، علی‌اکبر. (1334). نظامی شاعر داستان‌سرا. تهران: ابن سینا.

13- صادقیان، محمدعلی. (1371). طراز سخن در معانی و بیان. یزد: ریحانه‌ الرسول.

14- کزازی، میرجلال الدین.(1385). معانی زیباشناسی سخن پارسی. تهران: کتاب ماد.

15- محمودی، مریم.(1393). بررسی اغراض بلاغی خبر و انشا در سبک تعلیمی ناصرخسرو (با تکیه بر دیوان قصاید). فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). سال هفتم. شماره دوم. شماره پیاپی 24. ص.ص. 266-251.

16- میرباقری فرد، علی اصـغر و محمدی، معصـومه.(1389). بررسی و تحلیل نقش پرسش در آثار عین القضات همدانی. مجله پژوهش‌های ادبی. سـال 7. شماره 29 و 30. ص.ص. 166-149.

17- نظامی، الیاس بن یوسف.(1391). خسرو و شیرین. به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.

18- هاشمی، احمد.(1388). جواهر البلاغه. ترجمه حسن عرفان. قم: بلاغت.

19- همایی، جلال‌الدین.(1374). معانی و بیان. به کوشش ماهدخت بانو همایی. تهران: هما.

20- یلمه­ها، احمدرضا.(1390). بررسی تطبیقی اشعار تعلیمی فردوسی و حافظ. پژوهشنامه ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد اسلامی دهاقان. سال 3. شماره 11. ص.ص. 177-153.