بررسی الگوی کنشگران حکایت‎های باب نخست کلیله و دمنه

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 3، دوره 8، شماره 32، اسفند 1395، صفحه 69-100   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

محمدرضا حاجی آقابابایی

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

یکی از نظریه‎های مطرح در حوزه‎ روایت، نظریه‎ گریماس است که بر اساس تقابل‎های دوگانه‎ متن طراحی شده است. اگرچه نظریه‎ گریماس تا حدود بسیار زیادی قابل انطباق با قصه‏های متون ادب فارسی است، در پاره‎ای از موارد شاهد ناهم‎خوانی‎هایی در این زمینه هستیم. پژوهش حاضر به بررسی حکایت‎های باب اول کتاب کلیله و دمنه از منظر نظریه‏ روایی گریماس پرداخته است. با بررسی صورت گرفته مشخص گردید که الگوی روایی گریماس را نمی‎توان به‌صورت کامل بر تمامی حکایت‎های کلیله و دمنه منطبق دانست. در بعضی از حکایت‎ها اجزایی از طرح روایی گریماس با همدیگر تلفیق می‎شوند. این موضوع با الگوی روایی گریماس در تضاد است؛ البته می‎توان این امر را برخاسته از تعلیمی بودن کتاب کلیله و دمنه دانست که راویان حکایت‎ها بیشتر به مفهومی که می‌خواهند بیان کنند، توجه دارند، نه به ساختار حکایت. اگرچه بهره‎گیری از نظریات گوناگون در حوزه‏ روایت می‎تواند موجب شناخت بهتر متون ادبی شود، با توجه به ویژگی‌های خاص قصه‎های ایرانی، لازم است طرحی بومی برای بررسی ساختار روایی این قصه‎ها ارائه گردد و یا به تناسب حکایات، تغییراتی در این الگوها ایجاد شود.

کلیدواژه‌ها

روایت‌شناسی؛ نظریه‎ گریماس؛ الگوی کنشگران؛ کلیله و دمنه

مراجع

الف- کتاب‎ها

1- اخوت، احمد. (1371). دستور زبان داستان. اصفهان: نشر فردا.

2- اسکولز، رابرت.(1383). درآمدی بر ساخت‎گرایی در ادبیات. ترجمه‎ فرزانه طاهری. تهران: آگه.

3- تولان، مایکل. جی.(1383). درآمدی نقادانه- زبان‏شناختی بر روایت. ترجمه ابوالفضل حری. تهران: بنیاد سینمایی فارابی.

4- کهنمویی‎پور، ژاله و خطاط، نسرین.(1381). فرهنگ توصیفی نقد ادبی. تهران: دانشگاه تهران.

5- محمدی، محمدهادی و عباسی، علی.(1381). صمد: ساختار یک اسطوره. تهران: نشر چیستا.

6- مکاریک، ایرناریما.(1384). دانش‎نامه نظریه‎های ادبی. ترجمه‎ مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: آگه.

7- نصرالله منشی.(1391). کلیله و دمنه. تصحیح خیرالله محمودی. شیراز: دانشگاه شیراز.

8- هارلند، ریچارد.(1385). درآمدی تاریخی بر نظریه‎ ادبی از افلاطون تا بارت. گروه ترجمه‎ شیراز. تهران: چشمه.

9- Greimas, Algirdas Julien.(1983). Structural Semantics: An Attempt at a method: University of Nebraska press

ب- مقالات:

10- پور خالقی چترودی، مه‎دخت و خادمی، نرگس.(1388). تحلیل معنا-ساختاری دو حکایت از تاریخ بیهقی با تکیه بر الگوی کنشگر گریماس. جستارهای ادبی. سال سوم. شماره چهل ‎و دوم: 67-47.

11- علوی‎مقدم، مهیار و پور شهرام، سوسن.(1387). کاربرد الگوی کنشگر گرماس در نقد و تحلیل شخصیت‎های داستانی نادر ابراهیمی. گوهر گویا. سال دوم. شماره هشتم: 116-95

12- مشیدی، جلیل و آزاد، راضیه.(1390). الگوی کنشگر در برخی روایت‎های کلامی مثنوی معنوی بر اساس نظریه‎ الگوی کنشگر آلژیرداس گریماس. پژوهش‎های زبان و ادبیات فارسی. سال سوم. شماره‎ سوم: 46-35.