تعلیم تحذیری سعدی در بوستان با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی نظریه فرکلاف

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 6، دوره 8، شماره 32، اسفند 1395، صفحه 161-190   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مهدی نوروز¹؛ فرنگیس فرهود²

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نیشابور

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نیشابور

چکیده

پژوهش حاضر به دنبال تأیید این پیش فرض است که سعدی در بوستان سعی در تبیین ایدئولوژی تعلیم تحذیری دارد. شیخ مصلح­الدین مخاطب را آن قدر منفعل می­بیند که می­تواند اخلاق را با شیوه­ ترسانیدن از عواقب سوء آموزش دهد. برای توجیه این امر از شگردهایی بهره می­گیرد و برای استحکام کلام خود، اشعارش را با آیات و احادیث الهی می­آمیزد تا بر تأثیر سخن بیفزاید. شاعر با عنایت به فضای فرهنگی ایران و نیز مسائل تاریخی و اجتماعی آن روزگار، تعلیمات و اندرزهای خود را با کمک ابزار انذار به مخاطبان اعلام می­کند و در مقابل روحیه انفعالی مردم عصر خویش، از موضع قدرت به پشتوانه دین و مقبولیت فرهنگی به وعظ می­پردازد. برای اثبات این منظور با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف به بررسی ابیات سعدی در بوستان می‌پردازیم. تحلیل گفتمان در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین انجام می­شود که در خلال آن به بررسی انتخاب­های زبانی سعدی و هم­چنین تبیین شرایط اجتماعی حاکم بر آن دوره می­پردازیم.

کلیدواژه‌ها

سعدی؛ بوستان؛ تحذیر؛ تعلیم؛ تحلیل گفتمان انتقادی؛ فرکلاف

مراجع

1- قرآن کریم

2- اسماعیل آذر، امیر.(1375). سعدی شناسی. دفتر دوم. تهران: میترا.

3- تنکابنی، حمید و گروه پژوهشگران. (1382). شناخت مفاهیم سازگار با توسعه در فرهنگ و ادب فارسی (سعدی). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

4- جوادی آملی، عبدالله. (1389). تسنیم. قم: اسراء.

5- حقیقی، شاهرخ. (1381). گذار از مدرنیته: نیچه، فوکو، دریدا. تهران: آگه.

6- دشتی، علی. (1389).قلمرو سعدی. تهران: زوار.

7- دلیری، کاظم. (1388). نقش تربیتی خوف و رجا در تکامل انسان. قم: دفتر عقل.

8- رزمجو، حسین. (1382). انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.

9- زرین کوب، عبدالحسین.(1378). با کاروان حله. تهران: جاویدان.

10- سعدی، مصلح الدین.(1372). بوستان. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی

11- شعیری، حمیدرضا.(1385). تجزیه و تحلیل نشانه – معناشناختی گفتمان. تهران: سمت.

12- شهبازی، ایرج. (1378). تجزیهوتحلیلگفتمانیومتنیغزلیاتعاشقانه سعدی. پایان نامه کارشناسی ارشد. شیراز: دانشگاه شیراز.

13- صفا، ذبیح­الله. (1363). تاریخ ادبیات در ایران. تهران: فردوسی

14- صیاد کوه، اکبر و کوهنجانی، لیلا. (1392). بررسی شیوه‌های ترغیب و تحذیر در گلستان سعدی. پژوهش نامه ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد اسلامی دهاقان. شماره 19. ص.ص. 130- 95.

15- صاحبی، سیامک، فلاحی، محمدهادی و نسترن توکلی.(1389). بررسی و نقد روایی گلستان بر اساس نظریة تحلیل انتقادی گفتمان. پژوهش زبان و ادبیات فارسی. شماره 16. ص.ص. 133-109.

16- فتوحی، محمود. (1390). سبک­شناسی. تهران: سخن.

17- فرکلاف، نورمن. (1379). تحلیل انتقادی گفتمان. گروه مترجمان. تهران: مطالعه و تحقیقات رسانه­ها.

18- میرفخرایی، تژا. (1383). فرایند تحلیل گفتمان. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.

19- ناصرخسرو قبادیانی. (1389). دیوان اشعار. به اهتمام عزیزالله علیزاده. تهران: فردوس.

20- ون دایک، تئون ای. (1382). مطالعاتی در تحلیل گفتمان: از دستور متن تا گفتمان کاوی انتقادی. ترجمه پیروز ایزدی و دیگران. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مرکز تحقیقات رسانه‌ها. 

21- هخامنشی، کیخسرو. (1355). حکمت سعدی. تهران: امیرکبیر

22- یارمحمدی، لطف‌الله. (1382). گفتمان‌شناسی رایج و انتقادی. تهران: هرمس.

23- یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوئیز. (1391). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمه هادی جلیلی. تهران: نشر نی.

24- یوسفی، غلامحسین.(1376).  جهان مطلوب سعدی در بوستان. مقالاتی درباره­ زندگی و شعر سعدی (شماره 47. ص.ص. 430-406). تهران: شورای انتشارات دانشگاه پهلوی.

25- Fairclough N. (1989). Language and power.London: Polity Press.

26- Jeffrirs L.(2010). Critical Stylistics. The Power of English. Houndmils Basingstoke: Palgrave Macmillan.