کارکردهای تعلیمی و اخلاقی عناصر چندمعنایی در شعر اخوان با تکیه بر عنصر نماد

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 7، دوره 9، شماره 34، شهریور 1396، صفحه 169-198   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسندگان

سیده زهرا موسوی¹؛ زهرا بشیری²

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اراک

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اراک

چکیده

ادبیات تعلیمی یکی از کهن‌ترین و پردامنه‌ترین انواع ادب فارسی است. در ادبیات کلاسیک آموزه‌ها بیشتر به صورت مستقیم و با صراحت بیان می‌شدند و آرایه‌ها و فنون ادبی ابزاری جهت تأکید و تأثیرگذاری کلام بودند. در حالی که در ادبیات معاصر از بیان صریح و مستقیم آموزه‌ها پرهیز می‌شود و اندیشه‌ها عمدتاً در لفافه‌های بیانی ارائه می‌شوند. از این رو درک بُعد تعلیمی ادبیات و به طور اخص شعر در سدۀ اخیر با گذشته متفاوت است و مفاهیم تعلیمی و اخلاقی را باید در پس‌زمینۀ شعر مشاهده کرد. برای این کار باید اسلوب عمدۀ بیان غیرمستقیم در شعر نو را در نظر داشت. نماد عمده‌ترین شگرد هنری شاعران نوپرداز در بیان معنی در شعر معاصر به شمار می‌آید. پژوهش حاضر بر آن است تا بُعد تعلیمی و اخلاقی شعر مهدی اخوان ثالث را به بحث بگذارد و چگونگی تبلور یافتن غیرمستقیم و ضمنی مضامین اخلاقی همچون: ظلم‌ستیزی، جهل ستیزی، وطن‌خواهی، اعتراض و انتقاد به وضع موجود و... را در قالب نماد در شعر او نشان دهد.

کلیدواژه‌ها

ادبیات تعلیمی و اخلاقی؛ عناصر چندمعنایی؛ اخوان ثالث؛ نماد

مراجع

1- اخوان ثالث، مهدی (1388). زمستان، تهران: زمستان.

2- ------------- (1385). آخر شاهنامه، تهران: زمستان.

3- ------------- (1387). سه کتاب، تهران: زمستان.

4- ------------- (1390). از این اوستا، تهران: زمستان.

5- پورنامداریان، تقی؛ رادفر، ابوالقاسم؛ شاکری، جلیل (1391). «بررسی و تأویل چند نماد در شعر معاصر»، ادبیات پارسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال دوم، شمارۀ اول، 48 ـ 25.

6- پورنامداریان، تقی؛ رادفر، ابوالقاسم؛ شاکری، جلیل (1387). «دگردیسی نمادها در شعر معاصر»، پژوهش زبان و ادب فارسی، شمارة 11، 167 ـ 142.

7- حاتمی، حافظ؛ میراحمدی، زهرا (1395). «رویکرد اخلاقی منظومه‌های بزمی خواجوی کرمانی»، پژوهشنامة ادبیات تعلیمی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، دورة 8، شمارة 30، 112 ـ 87.

8- زرقانی، سید مهدی (1388). «طرحی برای طبقه‌بندی انواع ادبی در دورۀ کلاسیک»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، دانشگاه تربیت مدرس، سال ششم، شمارة 24، 105 ـ 81.

9- شمیسا، سیروس (1387). انواع ادبی، تهران: میترا.

10- ---------- (1388). راهنمای ادبیات معاصر، تهران: میترا.

11- صهبا، فروغ؛ پریزاد، حسین (1394). «کارکردهای تعلیمی اسطوره در مثنوی مولوی»، پژوهشنامة ادبیات تعلیمی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، دورة 7، شمارة 28، 33 ـ 54.

12- طایفی، شیرزاد؛ اکبری، سعید (1394). «درآمدی انتقادی بر شیوه‌های بیان مفاهیم اخلاقی در حکایت‌های تمثیلی و جانوری»، پژوهشنامة ادبیات تعلیمی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، دورة 7، شمارة 28، 55 ـ 88.

13- عمرانپور، محمدرضا؛ دهرامی، مهدی (1392). «مقایسۀ چگونگی انعکاس ادبیات تعلیمی در اشعار سنتی و نو نیما یوشیج»، پژوهشنامة ادبیات تعلیمی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، سال پنجم، شمارة 18، 122 ـ 103.

14ـ غنی زاده، ابوالفضل و حسین آریان.( 1395). نگاه زیبایی شناختی عرفانی انتقادی در داستان پنجم مثنوی معنوی، فصلنامه عرفان اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان، شماره 48، 113-93.

15- کاخی، مرتضی (1371). صدای حیرت بیدار، تهران: زمستان.

16- نبی‌لو، علیرضا؛ دادخواه، فرشته (1395). «بررسی بوطیقای شعر تعلیمی در اشعار ناصرخسرو»، پژوهشنامة ادبیات تعلیمی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، دورة 8، شمارة 29، 32 ـ 1.

17- وفایی، عباسعلی؛ آقابابایی، سمیه (1392). «بررسی کارکرد تمثیل در آثار ادبی تعلیمی»، پژوهشنامة ادبیات تعلیمی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، سال پنجم، شمارة 18، 46 ـ 23.

18- یعقوبی جنبه‌سرایی، پارسا (1391). «بار تعلیمی جریان‌های شعر متعهد فارسی»، پژوهشنامة ادبیات تعلیمی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، سال چهارم، شمارة 15، 198 ـ 177.

19- یلمه‌ها، احمدرضا؛ رجبی، مسلم (1393). «قصیدۀ مرآت‌الصفای خاقانی از دیدگاه تعلیمی»، پژوهشنامة ادبیات تعلیمی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، دورة 6، شمارة 24، 33 ـ 58.