بررسی دگرگونی ادب تعلیمی در جریان‌‌های شعر معاصر در ارتباط با تحولات اجتماعی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 3، دوره 9، شماره 34، شهریور 1396، صفحه 57-78   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسندگان

رحیم کوشش¹؛ فاطمه مدرسی²؛ زهرا نوری³

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه

²استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه

³دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه

چکیده

ادب تعلیمی، از آغاز شعر فارسی تاکنون به صورت نوع ادبی مجزا یا درآمیخته با انواع دیگر ادبی کاربرد داشته و در هر دورة ادبی متناسب با تغییرات سبکی آن دوره، دگرگونی‌های آرامی را پذیرفته است. این گونة ادبی با انقلاب مشروطه و تغییر در مبانی نظری شعر، چندین دگرگونی اساسی یافت؛ مهم‌ترین دگرگونی آن همسوشدن با تحولات سیاسی و ‌‌اجتماعی کشور بود؛ درنتیجه تعالیمی مانند سفارش مخاطب به وطن‌‌دوستی و مبارزه با استبداد و استعمار افزایش یافت. در این پژوهش چهار جریان اصلی شعر معاصر (شعر مشروطه، سنت‌‌گرایان معاصر، شعر نو، شعر مقاومت) ازنظر این دگرگونی سبکی بررسی می‌شود. نتیجة بررسی بیانگر این نکته است که دگرگونی‌های اجتماعی در همة جریان‌‌ها بر ادب تعلیمی تأثیر گذاشته و آن را به سمت شعر پایداری و اعتراضی هدایت کرده است. این تأثیر در جریان‌‌های مشروطه و شعر نو و جریان مقاومت کاملاً آشکار است؛ اما در جریان سنت‌‌گرایان نمودی ندارد؛ گفتنی است در همة جریان‌‌ها نگرش شاعران در بیان آموزه‌‌های اخلاقی هماهنگ با مسائل جامعه تغییر یافته است.
 

کلیدواژه‌ها

ادب تعلیمی؛ شعر معاصر؛ اجتماع؛ جریان؛ دگرگونی

اصل مقاله

.

مراجع

1- ابتهاج، هوشنگ (1385). تاسیان، تهران: کارنامه.

2- اخوان‌‌ثالث، مهدی (1387) زمستان، تهران: زمستان.

3- اسلامی ندوشن، محمدعلی (1356). جام جهان‌بین، تهران: ایران مهر.

4- اعتصامی، پروین (1387). دیوان، تهران: نگاه.

5- امین‌‌پور، قیصر (1384). سنت و نوآوری در شعر معاصر، تهران: علمی وفرهنگی.

6- براهنی، رضا (1371). طلا در مس، تهران: نویسنده.

7- بهار، محمد‌تقی (1387). دیوان، براساس ‌‌نسخة چاپ 1344، تهران: نگاه.

8- بهبهانی، سیمین (1370). «پروین اعتصامی در یادنامة پروین»، مجموعه مقالات، گردآوری علی دهباشی، تهران: دنیای مادر.

9- حسین‌پور چافی، علی (1387). جریان‌‌های شعری معاصر فارسی، تهران: امیرکبیر.

10- حمیدی شیرازی، مهدی (1383). دیوان حمیدی (پس از یک‌سال)، تهران: عطایی.

11- دهخدا، علی‌اکبر (1362). دیوان، به کوشش سید محمد دبیرسیاقی، تهران: تیراژه.

12- رهی معیری (1385). دیوان، تبریز: آیدین.

13- زرقانی، مهدی (1391). چشم‌انداز شعر معاصر ایران: جریان‌‌شناسی شعر ایران در قرن بیستم، تهران: ثالث.

14- زرین‌‌کوب، حمید (1358). چشم‌‌انداز شعر نو فارسی، تهران: توس.

15- سپهری، سهراب (1385). هشت‌‌کتاب، تهران: طهوری.

16- شفیعی‌‌کدکنی، محمدرضا (1359). ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، تهران: توس.

17- شفیعی‌‌کدکنی، محمدرضا (1376). آیینه‌‌ای برای صداها، تهران: سخن.

18- شهریار، محمدحسین (1391). دیوان 2ج، تهران: نگاه.

19- صفارزاده، طاهره (1391). مجموعه اشعار، تهران: نگاه.

20- عارف قزوینی، ابوالقاسم (1389). دیوان، به کوشش مهدی نورمحمدی، تهران: سخن.

21- عالی عباس‌آباد، یوسف (1390). جریان‌‌شناسیشعر معاصر، تهران: سخن.

22- فرخی یزدی، محمد (1363). دیواناشعار، به کوشش حسین مکی، تهران: سپهر.

23- فرشید‌ورد، خسرو (1373). ‌‌دربارة ادبیات و نقد ادبی، تهران: امیرکبیر.

24- گلسرخی، خسرو (1391). مجموعه اشعار، به کوشش کاوه گوهرین، تهران: نگاه.

25- مشرف، مریم (1389). جستارهاییدر ادبیاتتعلیمیایران، تهران: علمی.

26- مشیری، فریدون (1388). بازتاب نفس صبحدمان (کلیات اشعار) ج2، تهران: چشمه.

27- مصدق، حمید (1378). تا رهایی، منظومه‌‌ها و شعرها، تهران: زریاب.

28- یعقوبی جنبه‌‌سرایی، پارسا (1391). «بار تعلیمی جریان‌‌های شعری متعهد فارسی»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، ش15، 177ـ198.

29ـ یلمه­ها، احمدرضا.(1395). بررسی خاستگاه ادبیات تعلیمی منظوم و سیر تطور و تحول آن در ایران. فصلنامه پژوهشنامه ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، سال 8، شماره 29. ص ص 90-61.

30- یوشیج، نیما (1389). مجموعه اشعار، به کوشش سیروس طاهباز، تهران: نگاه.

31- ------- (1385). ‌‌دربارة هنر شعر و شاعری، به کوشش سیروس طاهباز، تهران: نگاه.