مقایسه تأثیر آموزش مهارت‌های وسعت‌بخشی تفکر و راهبردهای یادگیری خودتنظیمی بر خلاقیت(سیالی، ابتکار، انعطاف‌پذیری، بسط) دانش‌آموزان

ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی

مقاله 4، دوره 8، شماره 4 - شماره پیاپی 32، خرداد 1398، صفحه 97-128   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

نویسندگان

فروزان امرایی¹؛ عزت اله قدم پور^{* 2}؛ طیبه شریفی³؛ احمد غضنفری⁴

¹دانش آموخته دکتری گروه روان شناسی واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران ‏

²دانشیار گروه روان شناسی دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران

³استادیار گروه روان شناسی واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران

⁴‎ ‎‏. دانشیار گروه روان شناسی واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران ‏

چکیده

هدف: پژوهش حاضر با هدف مقایسه تأثیر آموزش مهارت‌های وسعت‌بخشی تفکر و را‌هبردهای یادگیری خودتنظیمی بر خلاقیت(سیالی، ابتکار، انعطاف‌پذیری، بسط) دانش‌آموزان انجام گرفت.
روش: روش پژوهش، نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون- پس‌آزمون و پیگیری با دو گروه آزمایش و یک گروه گواه بود.جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانش‌آموزان دختر پایه اول دوره متوسطه دوم شهر خرم‌آباد در سال تحصیلی 97-1396 به تعداد 1353 نفر بود که با روش نمونه‌گیری خوشه‌ای چندمرحله‌ای حجم نمونه برابر با 45 نفر انتخاب گردید و در دو گروه آزمایش و گروه گواه (هر گروه 15 نفر ) به صورت تصادفی جایگزین شد. پس از آن، دانش‌آموزان گروه آزمایش اول تحت آموزش را-هبردهای یادگیری خودتنظیمی و دانش‌آموزان گروه آزمایش دوم تحت آموزش مهارت‌های وسعت‌بخشی تفکر قرار گرفتند، در این زمان دانش‌آموزان گروه گواه هیچ‌گونه آموزشی دریافت نکردند. برای گردآوری داده‌ها از پرسشنامه خلاقیت تورنس(1966) استفاده شد. در نهایت برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از آزمون تحلیل کوواریانس چند‌متغیره با استفاده از نرم‌افزار Spss استفاده شد.
یافته‌ها: یافته‌ها نشان داد که هم در مرحله پس‌آزمون و هم در مرحله پیگیری، آموزش راهبردهای یادگیری خودتنظیمی توانست بر خلاقیت به‌طور کلی تأثیر معناداری بگذارد و در مرحله پس‌آزمون برای سه خرده‌مولفه سیالی، انعطاف‌پذیری و بسط تأثیر معناداری داشته و در مرحله پیگیری تنها برای خرده‌مولفه بسط تأثیر معناداری داشت؛ همچنین نتایج نشان داد که آموزش مهارت-های وسعت‌بخشی تفکر توانست در مرحله پس‌آزمون بر خرده‌مؤلفه‌های انعطاف‌پذیری و بسط تأثیر معنادار داشته باشد اما این تأثیر در مرحله پیگیری پایدار نشد. از طرفی هم، نتایج نشانگر آن بود که آموزش راهبردهای یادگیری خودتنظیمی در مقایسه با آموزش مهارت‌های وسعت‌بخشی تفکر، تأثیر بیش‌تری بر خلاقیت به‌طور کلی و خرده‌مؤلفه بسط داشت(P<0/05).
نتیجه‌گیری: بنابراین می‌توان گفت که آموزش راهبردهای یادگیری خودتنظیمی و مهارت‌های وسعت‌بخشی تفکر می‌تواند باعث افزایش میزان خلاقیت دانش‌آموزان شود.

کلیدواژه‌ها

مهارت‌های وسعت‌بخشی تفکر؛ راهبردهای یادگیری خودتنظیمی؛ خلاقیت؛ دانش‌آموزان

مراجع

آقازاده،  محرم.  (1390).  راهنمای روش­های نوین تدریس.  تهران: آبیژ.

پیرخائفی، علیرضا. (1388). بررسی نقش آموزش خلاقیت­ در پیش­بینی و تبیین سلامت روان به منظور تدوین مدل سلامت روان بر اساس متغیرهای خلاقیت،  خودکارآمدی و شیوه­ی کنار آمدن با فشار روانی. رساله دکتری،  دانشگاه علامه طباطبایی.

تجرد، افروز؛ فاضل، امین الله و قاسمی، فرشید. (1393) بررسی تأثیر آموزش مهار تهای تفکر خلاق و نقادانه در بهزیستی روان شناختی دانش آموزان دختر مقطع دبیرستان شهر جهرم. مجله تفکر و کودک، 5(1 )،21-37.

^{جعفری­آورزمان، راضیه. (1393). تأثیر آموزش راهبرد‌های یادگیری خود‌تنظیمی بر خلاقیت و پیشرفت تحصیلی دا‌نش­آموزان دخترمتوسطه اول شهر خرم­آباد در سال تحصیلی93-1392 .پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه لرستان.}

حقیقی، محمدعلی و میرسپاسی، نیلوفر. (1383). تکنولوژی و مهندسی فکر. تهران:  فراروان.        

خباز، هاجر؛ خامسان، احمد؛ راستگو­مقدم، میترا و رضایی، محمد. (1395). تأثیر آموزش مهارت­های وسعت بخشی تفکربر مهارت حل مسئله و بهزیستی ذهنی با تأکید بر روش ادوارد  دبونو(1933)،  مجله مطالعات روان­شناسی،  13(23)، 47-64.

دبونو، ادوارد. (1993). سلسله در­س­های تفکر. ترجمه مرجان فرجی(1392). تهران: جوانه رشد.   

درتاج، فریبرز؛ عباس­پور، عباس؛ شریعت، سارا؛ دلاور، علی و سعدی­پور،اسماعیل. (1397). طراحی مدل پرورش تفکر استراژیک و خلاق در مدیران شرکت ملی نفت ایران بر اساس رویکرد آمیخته. فصلنامه ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی. 7(4)، 192-218.

دلاور، علی.  (1386).  روش تحقیق در روان­شناسی و علوم تربیتی.  تهران: ویرایش.  

رمضانی­خمسی، زهرا؛ خادمی­اشکذری، ملوک و نقش، زهرا. (1396). رابطه هوش هیجانی و پیشرفت تحصیلی:  نقش واسطه­ای تعلل­ورزی، خودتنظیمی و خودکارآمدی. فصلنامه علمی-پژوهشی اندیشه­های نوین تربیتی، 13(3)، 163-186.

سپهوندی، محمدعلی ؛ غلامرضایی، سیمین؛ جعفری­آورزمان، راضیه و محمدی، عبداله. (1393). تأثیر آموزش خودتنظیمی شناختی بر خلاقیت دانش آموزان دختر سال اول دوره اول متوسطه شهر خرم آباد . اولین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم تربیتی و روان­شناسی، مطالعات اجتماعی و فرهنگی.

سیف،  علی اکبر. (1391).  روان­شناسی پرورش نوین.  تهران: دوران.

شکوهی امیرآبادی، لیلا ؛ دلاور، علی؛ عباسی­سروک، لطف­اله و کوشکی، شیرین. (1397). تحلیل محتوای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش بر اساس خلاقیت و شادکامی.  فصلنامه علمی- پژوهشی ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 8(3)، 162-192.

عزیزی­نژاد، بهاره و جنا­آبادی، حسین. (1396). تأثیر آموزش چرتکه بر خلاقیت و خودکار­آمدی دانش­­آموزان دوره ابتدایی. مجله مطالعات روان­شناسی تربیتی. 14(26)، 199- 224.

غریبی، حسن؛ ادیب، یوسف؛ فتحی­آذر، اسکندر؛ هاشمی، تورج؛ بدری­گرگری، رحیم و قلی­زاده، زلیخا. (1392). اثربخشی آموزش راهبردی تفکر بر پرسش­گری دانش­آموزان پسر پایه پنجم ابتدایی شهر سنندج. مجله تفکر و کودک، 4(1)، 79- 92.

فیشر،  رابرت . (2003).  آموزش و تفکر. ترجمه فروغ کیان­زاده(1385)، اهواز: رسش.

کرمی، بختیار ؛کرمی ،آزاد الله و هاشمی، نظام.(1392). اثربخشی آموزش راهبردهای شناختی و فراشناختی بر خلاقیت، انگیزه پیشرفت و خودپنداره تحصیلی.  ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی،  2(4)،  121-137.

^{کفایت، محمد. (1373). بررسی ارتباط شیوه‌ها و نگرش‌های فرزندپروری با خلاقیت و رابطه متغیر اخیر باهوش و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان سال اول دبیرستان‌های پسرانه اهواز. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید چمران اهواز.}

^{کوشکی، فریبا و  ناعمی، علی محمد. (1397). تأثیر آموزش مدیریت زمان بر خلاقیت و مؤلفه­های آن در دانش­آموزان ابتدایی. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 8(3)، 1-24.}

کیوانی، مهسا و جعفری، اصغر.(1394). تأثیر آموزش راهبردهای فراشناختی در افزایش خلاقیت و بهبود عملکرد تحصیلی دانش­آموزان .نشریه آموزش و ارزشیابی ،8(30)، 99 - 116.  

مرادی، مینا؛  اقدسی، علی­نقی. (1394). بررسی اثربخشی آموزش تفکر انتقادی و مهارت­های حل مسأله بر راهبردهای خودتنظیمی و پیشرفت تحصیلی دانش­آموزان دوره متوسطه ناحیه 1 تبریز. زن و مطالعات خانواده، 7(28)، 129- 144.

نیک­پی، احمد؛ فرح­بخش، سعید و یوسف­وند، لیلا. (1396). تأثیر آموزش راهبردهای یادگیری خودتنظیمی بر تفکر انتقادی دانش­آموزان. مجله روان­شناسی مدرسه، 6(3)، 116- 135.

یوسف­وند، لیلا.(1394). تأثیر آموزش راهبردهای یادگیری خودتنظیمی(شناختی و فراشناختی) بر تفکر انتقادی، سبک­های اسنادی و جهت­گیری هدف در دانش­آموزان دختر پایه دوم دوره متوسطه دوم شهر خرم­آباد، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه لرستان.

 

Ahmet Murat, U., & Selcan, K. (2019). Does persistent involvement in media and technology lead to lower academic performance? Evaluating media and technology use in relation to multitasking, self-regulation and academic performance. Journal Computers in Human Behavior. 90; 196-203.

Ali Eissa, M. (2015). The Effectiveness a Self-Regulated Learning-Based Training Program on Improving Cognitive and Metacognitive EFL Reading­­ Comprehension of 9^th Graders with Reading Disabilities. Journal of Psycho-Educational Sciences, 4(3), 49- 59.

Bott, N., Quintina, EM., Saggar, M.,  Kienitz, E.,  Royaltyc, A., Wei-Chen Hong, D., Liua, N., hsuan Chiene,Y., Hawthornec, G., & Reiss, A. (2014). Creativity Training enhances goal-directed attention and information processing. Journal Thinking Skills and creativity, 13: 120-128.

Chun Chuang, H. (2017). Self-Regulated Learning of Architectural Design Professionals in Taiwan. Journal of Educational Science and Research. 7(2),113-124.

Dignath, C., &Buettner, L. H. (2008). How con primary school students learn self-regulated learning   strategies most effectively? Journal of Educational Research, 3: 101-129.

Dunn, K. E., Rakes, G. C., & Rakes, T. A. (2014). Influence of academic self- regulation, critical thinking, and age on online graduate students, academic help- seeking. Distance Education; 35(1): 75- 89.

Flavell, J, (1976). Met cognition and cognitive monitoring: A new area of psychological in quirky.  American psychologist, 906-911.

Gibson, C., Folley, B. S., & Park, S. (2009). Enhanced divergent thinking and creativity in musicians: A behavioral and near-infrared spectroscopy study.Brain and Cognition, 69, 162-169.

Guilford, J.  P.  (1987).  Creativity research: Past, present and future.  Ins.  G.  I Saksen.Frontiers of creativity research: Beyond the basics.  Buffalo, N.  Y.  Bearly Ltd.

Johnson, E. B. (2002). Contextual tea chin and learning: what it is and why it's here to stay. United Kingdom, crowing press.

Khalid, T. (2010). An integrated inquiry activity in an elementary teaching methods classroom. Science Activities, 47, 29-34.

Kuiper, R.  (2002).  Enhancing met cognition through the reflective use of self-regulated learning strategies. journal contain Education Nursing, 33 (2): 78-87.

Laster, D., & Yang, B.  (2009). Two sources of human Irrationality: cognitive dissonance and brain dysfunction.  journal of social- Economics, 38, 658-662.

Macleod, AD. , Coates, E., & Hetherton, J.  (2008). increasing well-being through teaching goal-setting and planning skills: results of a brief intervention.journal of happiness study, 9(1): 185-196

Magno, C. (2010). The role of met cognitive skills in developing critical thinking. Met cognition learn, 5(2), 137- 56.

Ozsoy, G. (2011). An investigation of the relationship between meta cognition and mathematics achievement. Journal of Asia Pacific Education, 12: 227- 235.

Peng.  J., Chen, Y.,  Xia,  Y., & Ran, Y. (2017).Workplace loneliness, leader-member exchange and creativity: The  cross-level  moderating role of leader compassion. Personality and Individual Differences, 104: 510-515.

Pintrich, P.  R.  (2004).  A conceptual frame work for assessing motivation and self-regulated Learning in College students.  Educational psychology Review, 16(4),385-407.

Romana, k.D. (2018).Self-regulation and bedtime procrastination: The role of self-regulation skills and chorotype.Journal Personality and Individual Differences. 128, 10- 15.

Saville, G. (2006). Emotional intelligence in policing. The Police Chief, LXXIII, Alexandria: 39-49.

Soh, k. (2017). Fostering Student Creativity through teacher behaviors. Thinking Skills and Creativity, 23: 58-66.

Svensson, N., Karlstad, U., Karlstad, S. (2002).  Effects of individual. performance versus group performance with and without De Bono techniques for enhancing creativity.  Korean journal of thinking & problem solving, 12(2), 15-34.

Torrance, E.D. (1992).  Torrance Tests of Creative Thinking, Scholastic Testing Service, Inc.

Warr, P., & Downing, J. (2000). Learning strategies, learning anxiety and Knowledge acquisition British.  British journal of psychology, 3(91): 311-333.

Xinfa, Y., Jonathan, P., &Guo, J. (2015).Modeling influences on divergent thinking and artistic creativity. Journal of Thinking Skills and Creativity ,16(2015) 62-68.