اثربخشی آموزش آگاهی واج‌شناختی بر حافظه فعال دیداری فضایی دانش‌آموزان با اختلال بیان نوشتاری

روانشناسی تحولی: روانشناسان ایرانی

مقاله 2، دوره 15، شماره 60، تیر 1398، صفحه 355-366   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

معصومه پورمحمدرضای تجریشی^{* 1}؛ سحر پهلوان‌نشان²؛ فائزه گلکار³

¹دانشیار مرکز تحقیقات توانبخشی اعصاب اطفال دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

²دانشجوی دکتری روان‎شناسی تربیتی دانشگاه شهید بهشتی

³کارشناس ارشد روان‎شناسی بالینی دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

هدف این پژوهش، تعیین تاثیر آموزش آگاهی واج‎شناختی برحافظه فعال دیداری فضایی دانش‎آموزان دارای اختلال بیان نوشتاری در پایه سوم ابتدایی بود. طرح پژوهش از نوع شبه‎تجربی با پیش‎آزمون، پس‎آزمون و گروه گواه بود. 30 نفر از دانش‎آموزان دارای اختلال بیان نوشتاری از پایه سوم ابتدایی به شیوه هدفمند، انتخاب و با استفاده از مقیاس هوش وکسلر کودکان (وکسلر، ۲۰۰۰)، آزمون بیان نوشتاری (فلاح‎چای، 1384)، و آزمون حافظه فعال دیداری فضایی (کورنولدی و ویشی، 2004)، ارزیابی و سپس به صورت تصادفی در دو گروه آزمایشی و گواه (هر گروه 15 نفر) جایگزین شدند. گروه آزمایشی در 13 جلسه آموزشی آگاهی واج‎شناختی شرکت کردند، اما گروه گواه فقط برنامه متداول مدرسه را دریافت نمود. حافظه دیداری فضایی تمامی دانش‎آموزان پس از جلسه سیزدهم و دو ماه پس از آن، مجددا ارزیابی شد. داده‎های به‎دست آمده با استفاده از تحلیل کوواریانس و تحلیل واریانس اندازه‎گیری مکرر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که تقریبا 32 درصد از تغییرات در بهبود حافظه فعال دیداری فضایی شرکت‎کنندگان در گروه آزمایشی، ناشی از مداخله آموزشی آگاهی واج‎شناختی بوده است، حتی این بهبود پس از گذشت 2 ماه، پایدار بود. می‎توان نتیجه گرفت که آموزش آگاهی واجی سبب ارتقاء حافظه فعال دیداری فضایی دانش‎آموزان با اختلال بیان نوشتاری شده است و تأثیر آن پس از گذشت دو ماه پایدار بود. بنابراین، معرفی و اجرای این برنامه در تقویت حافظه فعال دیداری فضایی دانش‎آموزان با اختلال بیان نوشتاری، پیشنهادمی‎شود.

کلیدواژه‌ها

آموزش آگاهی واج‎شناختی؛ اختلال بیان نوشتاری؛ حافظه فعال دیداری فضایی

مراجع

آقابابایی، س.و امیری، ش. (1393). بررسی مولفه دیداری‌ـ‌فضایی حافظه فعال و کوتاه‎مدت در دانش‎آموزان با اختلالات یادگیری و مقایسه آن با دانش‎آموزان عادی. فصلنامه روان‎شناسی شناختی، 2(4)، 9 -1.

بشردوست، ن.، اسدالهی، ق.و صهبا، ه. (1373). بررسی نارسانویسی در دانش‎آموزان کلاس سوم ابتدایی مدارس شهر اصفهان در سال تحصیلی 72-1371.مجله دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی اصفهان، 2(1)، 15 -10.

بهاری‎قره‎گوز، ع.و سیف‎نراقی، م. (1387). اثربخشی وسیله آموزشی سینا در کاهش خطاهای خواندن کودکان نارساخوان. فصلنامه روان‌شناسی تحولی:روان‎شناسان ایرانی، 4(16)، 353 -343.

حسن‎آبادی، ح.، جسری، ن. و نوری‎قاسم‎آبادی، ر. (1397). ظرفیت دیداری در برابر فرایند شناختی: کاهش خطاهای دیکته از نوع حروف هم‎آوا. فصلنامه روان‎شناسی تحولی: روان‎شناسان ایرانی. 14(55)، 304 -285.

دانشور، م.، کامکاری،ک.و کوشکی، ش(1390).روایی تشخیصی نسخه چهارم مقیاس هوشی وکسلر. فصلنامه علمی پژوهشی روان سنجی. 23(6)،78 -67.

رفیع‎خواه، م. و مهاجرانی، م. (1393). اثربخشی تمرین بازداری شناختی بر انعطاف‎پذیری ذهنی دانش‎آموزان با ناتوانی یادگیری. پژوهش در علوم توانبخشی، 10(8)، 27 -17.

سلیمانی، ز.، آرامی، ا.، محمودی‎بختیاری، ب. و جلایی، ش. (1387). ارتباط آگاهی واج‎شناختی و نمره دیکته دانش‎آموزان فارسی زبان دوم ابتدایی.تازه‎های علوم شناختی، 10(1)، 28 -21.

شکوهی‎یکتا، م.، لطفی، ص.، رستمی، ر.، ارجمندنیا، ع. ا.، معتمدیگانه، ن. و شریفی، ع. (1393). اثربخشی تمرین رایانه‎ای شناختی بر عملکرد حافظه فعال کودکان نارساخوان. شنوایی‎شناسی، 23(3)، 56 -46.

شهنی‎ییلاق، م.، کرمی، ج.، شکرکن، ح. و مهرابی‎زاده‎هنرمند، م. (1382). بررسی همه‎گیرشناسی ناتوانی یادگیری املا در دانش‎آموزان دختر و پسر ابتدایی شهر اهواز و اثر درمان چندحسی در کاهش ناتوانی یادگیری املا در آنان. مجله علوم تربیتی و روان‎شناسی، 10(4-3)، 144 -129.

صادقی، ا.، ربیعی، م. و عابدی، م. (1390). رواسازی و اعتباریابی چهارمین ویرایش مقیاس هوش و کسلر کودکان. فصلنامه روان‌شناسی تحولی: روان‌شناسان ایرانی، 28(7)، 386 -377.

علیپور، ا.، شقاقی، ف.، احمدی ازغندی، ع.، نوفرستی، ا. و حسینایی، ع. (1391). شیوع اختلال یادگیری ریاضی در دوره ابتدایی.فصلنامه روان‎شناسی تحولی:روان‎شناسان ایرانی. 8(32)، 353 -343.

علیزاده‎فرد، س.، محتشمی، ط. و تدریس‎تبریزی، م. (1395). اثربخشی برنامه آموزش والدین بر مهارت‎های اجتماعی کودکان دارای ناتوانی یادگیری.مجله ناتوانی‎های یادگیری، 5(3)، 107 -89.

فلاح‎چای، ر. (1374). بررسی اختلال خواندن و اختلال نوشتن در بین دانش‌آموزان ابتدایی. پایان‎نامه کارشناسی ارشد روان‎شناسی عمومی. دانشگاه تربیت مدرس.

کوتى، ا. و ‎شهسوارانی، ا. م. (1394). نظریه عصب‌ـ‌‎روان‌شناختی بینایی رنگ‌ در عمل: تسهیل توانبخشی عصب‌ـ‌روان‌شناختی نارساخوانی بر اساس آموزش‌های عصب‌ـ‌روان‌شناختی. دوفصلنامه راهبردهای شناختی در یادگیری، 3(5), 37 -21.

لدنی‎فر، ن.، شجاعی، س. و همتی‎علمدارلو، ق. (1395). اثربخشی برنامه بازی‎های زبان‎شناختی بر حافظه کاری دانش‎آموزان پسر با نارساخوانی.فصلنامه تعلیم و تربیت استثنایی، 4(141)، 38 -32.

لرنر، ژ. (1370). ناتوانی‎های یادگیری، نظریه‌ها، تشخیص و راهبرد های تدریس.ترجمه عصمت دانش.تهران:انتشارات دانشگاه شهید بهشتی (تاریخ انتشار اثر اصلی، 1997).

مرسلی‎گنج، ن.، پورمحمدرضای تجریشی، م.و شیرازی، ط.س. (1392). اثربخشی آموزش کلمات دارای حروف هم‎آوا بر مهارت املانویسی دانش‎آموزان. مجله روان‎شناسی، 17(4)، 400 -381.

معصومی، ا.، آرانی‎کاشانی، ز.و کمالی، م. (1394). بررسی تاثیر طول و ساختارهای هجایی شبه‎کلمه‎ها بر بسامد ناروانی گفتار در بزرگسالان دارای لکنت. فصلنامه علوم پیراپزشکی و توانبخشی مشهد، 4(3)، 58 -51.

معین‎الغربایی، ف.، اسلامی، م. و فدایی، م. (1394). شیوع ناتوانی‎های خاص یادگیری در دانش‎آموزان دوره ابتدایی استان خراسان شمالی.مجله ناتوانی‎های یادگیری، 5(1)، 124 -101.

 

Adams, M., Foorman, B., Lundberg, I., & Beeler, T. (1997). Phonemic awareness in young children. Baltimore, MD: Brookes.

Alloway, T. P., Rajendran, G., & Archibald, L. M. D. (2009). Working memory in children with developmental disorders. Journal of Learning Disabilities, 42(4), 372-382.

Baddeley, A. (2000). The episodic buffer: A new component of working memory? Trends in Cognitive Sciences, 4(11), 417-423.

Baddeley, A. D. (2007). Working memory, thought, and action. Oxford University Press. ISBN. 

Benton, A. L. (1975). Developmental dyslexia: Neurological aspects. In W. J. Friedlander (Ed.), Advances in neurology(pp. 1-47). New York: Raven Press.

Berninger, V. (2008). Defining and differentiating dyslexia, dysgraphia, and language learning disability within a working memory model. In E. Silliman & M. Mody (Eds.), Language impairment and reading disability-Interactions among brain, behavior, and experience(pp. 103-134). New York, NY: Guilford Press.

Berninger, V. W., Abbott, R. D., Swanson, H. L., Lovitt, D., Trivedi, P., Lin, S. J., Gould, L., Youngstorm, M., Shimada, S., & Amtmann, D. (2010). Relationship of word-and sentence-level working memory to reading and writing in second, fourth, and sixth grade. Language, Speed, and Hearing Services in Schools, 41, 179-193. doi:10.1044/0161-1461(2009/08-0002).

Berninger, V., Raskind, W., Richards, T., Abbott, R., & Stock, P. (2008). A multidisciplinary approach to understanding developmental dyslexia within working-memory architecture: Genotypes, phenotypes, brain, and instruction. Developmental Neuropsychology, 3, 707-744.

Carson, K. L., Gillon, G. T., & Boustead, T. M. (2013). Classroom phonological awareness instruction and literacy outcomes in the first year of school. Language, Speech, and Hearing Services in Schools, 44, 147-160.

Copeland, S. R., & Keefe, E. B. (2007). Effective literacy instruction for students with moderate or severe disabilities(1st Ed.). Baltimore: Brookes Publishing Company.

Cornoldi C., & Vecchi, T. (2004). Visuo-spatial working memory and individual differences(1st Ed.). Taylor & Francis Group. Psychological Press. 

Cortiella, C., & Horowitz, S. H. (2014). The state of learning disabilities: Facts,trends and emerging issues(3rd Ed.), New York: National Center for Learning Disabilities.

Cunningham, A. J., Witton, C., Talcott, J. B., Burgess, A. P., & Shapiro, L. (2015). Deconstructing phonological tasks: The contribution of stimulus and response type to the prediction of early decoding skills. Cognition, 143, 178-186.

Di Leo, J. H. (2015). Children''s drawings as diagnostic aids. Routledge.

Döhla, D., & Heim, S. (2016). Developmental dyslexia and dysgraphia: What can we learn from the one about the other? Frontiers in psychology, 6, 2045.

Dolezalova, H. (2008). A comparison of Czech and English nursery rhymes. Diploma Thesis, Masaryk University, Faculty of Education.

Dunning, D. L., Holmes, J., & Gathercole, S. E. (2013). Does working memory training lead to generalized improvements in children with low working memory? A randomized controlled trial. Developmental Science, 16(6), 915-925.

Durguno-Lu, A. Y., & Oumlney, B. (2002). Phonological awareness in literacy acquisition: it’s not only for children. Scientific Studies of Reading, 6(3), 245-266. 

Frith, U. (1980). Cognitive processes in Spelling.The University of Michigan: Academic Press. 

Georgiou, G. K., Parrila, R., & Papadopoulos, T. C. (2008). Predictors of word decoding and reading fluency across languages varying in orthographic consistency. Journal of Educational Psychology, 100(3), 566-580.

Giles, D. C., & Terrell, C. D. (1997). Visual sequential memory and spelling ability. Journal of Educational Psychology. An International Journal of Experimental Educational Psychology, 17(3), 245-253. 

Hendler, S. M., & Fierson, W. M. (2011). Learning disabilities, dyslexia, and vision. Pediatrics,127(3), 818-856. 

Hulme, C., Bowyer-Crane, C., Carroll, J., Duff, F., & Snowling, M. (2012). The causal role of phoneme awareness and letter-sound knowledge in learning to read: Combining intervention studies with mediation analyses. Psychological Science, 23, 572-577. 

Kernan, W., Bogart, J., & Wheat, M. E. (2011). Health-related barriers to learning among graduate students. Health Education, 111(5), 425-445.

Kirby, M., Marks, W., Morgan, S., & Long, C. (2004). Specific impairment in developmental reading disabilities: A working memory approach. Journal of Learning Disabilities, 37, 349-363.

Korkman, M., & Pesonen, A. E. (1994). A comparison of neuropsychological test profiles of children with attention deficit-hyperactivity disorder and/or learning disorder. Journal of Learning Disabilities, 27(6), 383-392.

Malekpour, M., Aghababaei, S., & Abedi, A. (2013). Working memory and learning disabilities. International Journal of Developmental Disabilities,59, 35-46. 

Melby-Lervag, M., Lyster, S. H. A., & Hulme, C. (2012). Phonological skills and their role in learning to read: A meta-analytic review. Psychological Bulletin, 128, 322-352. 

Moats, L., & Tolman, C. (2009). Excepted from language essentials for teachers of reading and spelling (LETRS): The speech sounds of English: phonetics, phonology, and phoneme awareness (Module 2). Boston: Sopris West. 

Moura, O., Moreno, J., Pereira, M., & Simoes, M. R. (2015). Developmental dyslexia and phonological processing in European Portuguese orthography. Dyslexia, 2(1), 60-79. 

Nagy, W., Berninger, V., & Abbott, R. (2006). Contributions of morphology beyond phonology to literacy outcomes of upper elementary and middle school students. Journal of Educational Psychology, 98, 134-147.

Nunes, T., & Bryant, P. (2006). Improving literacy by teaching morphemes. New York: NY: Routledge.

O’Hare, A. E. & Brown, J. K. (1989). Childhood dysgraphia: Part 2. A study of hand function. Child: Care, Health, and Development, 15, 151-166.

Paulson, L. H. (2004). The development of phonological awareness skills in preschool children: From syllables to phonemes. Graduate student Thesis, dissertation & professional papers. 9522. University of Montana.

Pullen, P. C., & Justice, L. M. (2003). Enhancing phonological awareness, print awareness, and oral language skills in preschool children. Intervention in School and Clinic, 39(2), 87-98.

Richards, T., Berninger, V., & Fayol, M. (2009). fMRI activation differences between 11-year-old good and poor spellers’ access in working memory to temporary and long-term orthographic representations. Journal of Neurolinguistics. 

Richards, T., Berninger, V., Winn, W., Swanson, H., Stock, P., Liang, O., & Abbott, R. (2007). fMRI activation in children with dyslexia during pseudoword aural repeat and visual decode: Before and after instruction. Neuropsychology, 21, 732-747.

Romero Lauro, L., J., Reis, J., Cohen, L. G., Cecchetto, C., & Papagno, C. (2010). A case for the involvement of phonological loop in sentence comprehension. Neuropsychologia,48(14), 4003-4011.

Sadock, B. J., & Sadock, V. A. (2007). Kaplan and Sadock’s synopsis of psychiatry, behavioral sciences/clinical psychology(10th Ed.). Lippincott Williams & Wilkins, a Wolters Kluwer Business, Philadelphia, PA, USA.

Scheffer, N., Ferrer, L., Graciarena, M., Kajarekar, S., Shriberg, E., & Stolcke, A. (2011). The SRI NIST 2010 speaker recognition evaluation system. Acoustics, Speech, and Signal Processing, 1988. ICASSP-88., 1988 International Conference on. 

Shu, H. (2003). Chinese writing system and learning to read. International Journal of Psychology,38(5), 274-285. 

Snowling, M., & Stackhouse, J. (1996). Dyslexia, speech and language: A practitioner’s Handbook. London: Whurr.

Swanson, H. L., & Ashbaker, M. (2000). Working memory, short-term memory, speech rate, word recognition, and reading comprehension in learning disabled readers: Does the executive system have a role? Intelligence, 28, 1-30.

Torgesen, J. K., & Mathes, P. G. (2000). A basic guide to understanding, assessing, and teaching phonological awareness.The University of Virginia: PRO-ED.

World Health Organization (WHO) (2015). International statistical classification of diseases and related health problems (10th Revision, 5th Ed.).World Health Organization. Available at: http://www.who.int/iris/handle/10665/246208.

Zayed, A. M., Roehrig, A. D., Arrastia-Lloyd, M. C., & Gilgil, N. M. (2013). Phonological awareness and working memory in Arabic speaking Egyptian preschool children at risk for dyslexia. International Journal of Psychological Studies, 5(1), 139-149.