ارزیابی تنوع ژنتیکی غلظت و محتوی عنصر آهن در بذر ژنوتیپ های جو تحت شرایط دیم

مجله علمی- پژوهشی اکوفیزیولوژی گیاهی

مقاله 11، دوره 12، شماره 40، فروردین 1399، صفحه 129-139   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مهدی فیضی^{* 1}؛ محمود سلوکی²؛ بهزاد صادق زاده³؛ براتعلی فاخری²؛ سید ابوالقاسم محمدی⁴

¹گروه اصلاح نباتات و بیوتکنولوژی، دانشگاه زابل، زابل، ایران

²گروه اصلاح نباتات و بیوتکنولوژی دانشگاه زابل، زابل، ایران.

³موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور، مراغه، ایران

⁴گروه اصلاح نباتات و بیوتکنولوژی دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

خشکی و کمبود عنصر آهن در خاک‌های زراعی محدودیت عمده‌ای در تولید غلات از جمله جو تحت شرایط دیم بوده که باعث کاهش عملکرد و کیفیت محصول می‌گردد. به منظور ارزیابی تنوع ژنتیکی در بین ژنوتیپ‌های جو برای کارایی جذب روی، غلظت و میزان روی در بذر؛ همچنین بررسی ارتباط بین محتوی و غلظت آهن در بذر با عملکرد ژنوتیپ‌ها، تعداد 121 ژنوتیپ جو در طی سال‌های زراعی 1395 – 1394در مزرعه تحقیقاتی موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور اجرا شد. مشتمل بر ژنوتیپ‌های جو دریافتی از بانک ژن تحت شرایط مزرعه‌ای بررسی شدند. آزمایش در قالب طرح لاتیس مربع با دو تکرار اجرا شد. بر اساس نتایج تجزیه واریانس، بین ژنوتیپ‌ها برای صفات غلظت و محتوی آهن در بذر اختلاف آماری معنی‌دار وجود داشت. ضمنا دامنه تغییرات این صفات بسیار زیاد بود که نشانگر وجود تنوع ژنتیکی بسیار خوب بین ژنوتیپ‌ها می‌باشد. با توجه به میزان بالای وراثت‌پذیری عمومی صفات غلظت و محتوای آهن در بذر، می‌توان گفت که اصلاح برای این صفات موثر بوده و می‌توانند در محیط‌های مختلف پایداری را نیز نشان دهند. با توجه به همبستگی مثبت و بالا ما بین غلظت و محتوای آهن در بذر (**63/0r =)، عموما ژنوتیپ‌هایی با غلظت آهن بیشتر، از محتوای آهن بالاتری نیز برخوردار بودند. در کل نتایج این تحقیق، ضمن آشکار کردن وجود تنوع ژنتیکی برای جذب و تجمع آهن در بین ژنوتیپ‌های جو، نشان داد ژنوتیپ‌های کارا در جذب و تجمع آهن در بذر می‌توانند با تعدیل اثرات تنش خشکی موجب افزایش عملکرد دانه تحت شرایط دیم گردند.

کلیدواژه‌ها

تجمع آهن؛ تنوع ژنتیکی؛ دانه جو؛ ژنوتیپ‌ بومی؛ کارایی جذب آهن

مراجع

آمارنامه کشاورزی . 1390. معاونت برنامه ریزی و اقتصاد وزارت جهاد کشاورزی، جلد اول (محصولات زراعی و باغی).

بلالی، م.ر.، م.ج. ملکوتی، ح.ح. مشایخی، ز. خادمی. 1378. اثر عناصر ریزمغذی بر افزایش عملکرد و تعیین حد بحرانی آنها در خاکهای تحت کشت گندم آبی ایران. مجله خاک و آب، ویژه نامه گندم، 119-111:(6)12.

فیضی‌اصل، و.، ر. کسرایی، م. مقدم و غ. ولیزاده. 1383. بررسی تشخیص کمبود و محدودیت‌های جذب عناصر غذایی با استفاده از روش های مختلف با مصرف کودهای فسفر و روی برای گندم دیم رقم سرداری. مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه گرگان. 11 (3). ص: 33-23.

ضیائیان، ع.ح.، م.ج. ملکوتی. 1378. تاثیر مصرف روی بر رشد و عملکرد گندم در تعدادی از خاکهای شدیداْ آهکی استان فارس.خاک و آب. ویژه نامه گندم، 110-99 :(6)12.

علی‌احیائی، م. 1372. شرح روش‌های تجزیه خاک (جلد اول). موسسه تحقیقات خاک و آب، نشریه شماره  893 .

محمودی، ح. 1394. نتایج آمار هواشناسی ایستگاههای تحقیقات کشاورزی دیم سال زراعی.

Abdolrahmani, B., K. Ghassemi-Golezani, M. Valizadeh, V. Feizi-Asl and A.R. Tvakoli. 2009. Effects of seed priming on seed vigor and grain yield of barley (Hordeum vulgare L. cv. Abidar) in rainfed conditions. Iranian Journal of Crop Sciences 11: 337-352.

Alloway, B.J. 2004. Zinc in Soils and Crop NutritionInternational Zinc Association Communications. IZA publications, Brussels, Belgium.

Baligar, V.C., N.K. Fageria and Z.L. He. 2001. Nutrient use efficiency in plants. Commun. Soil Sci. Plant Anal 32: 921-950.

Bansal, R.L., S.P. Singh and V.K. Nayyar. 1990. The critical zinc deficiency level and response to zinc application of wheat on Typic Ustochrepts. Exp. Agric. 26: 303-306.

Bouis, H.E. 2007. The potential of genetically modified food crops to improve human nutrition in developing countries. J Dev Stud 43: 79-96.

Cakmak, I., A. Yilmaz, M. Kalayci, H. Ekiz, B. Torun, B. Erenoglu, et al. 1996. Zinc deficiency as a critical problem in wheat production in central Anatolia. Plant Soil 180: 165-172.

Cakmak, I. 2000. Possible roles of zinc in protecting plant cells from damage by reactive oxygen species. The New Phytologist 146: 185-205.

Cakmak, I. and H.J. Braun. 2001. Genotypic variation for zinc efficiency. In: M. P. Reynolds, J. I. Ortiz-Monasterio and A. McNab, editors, Application of Physiology in Wheat Breeding. D.F. CIMMYT, pp. 183-199, Mexico. p. 183-199.

Cakmak, I. 2008. Enrichment of cereal grains with zinc: Agronomic or genetic biofortification? Plant Soil 302: 1-17.

Chen, W.R., Z.L. He, X.E. Yang and Y. Feng. 2009. Zinc Efficiency is Correlated with Root Morphology, Ultrastructure, and Antioxidative Enzymes in Rice. J. Plant Nutr. 32: 287-305.

Dong, B., Z. Rengel and R.D. Graham. 1995. Root morphology of wheat genotypes differing in zinc efficiency. J. Plant Nutr. 18: 2761-2773.

Fageria, N.K., V.C. Baligar and R.B. Clark. 2002. Micronutrients in crop production. Adv. Agron 77: 185-267.

Genc, Y., G.K. McDonald and R.D. Graham. 2002. Critical deficiency concentration of zinc in barley genotypes differing in zinc efficiency and its relation to growth responses. J. Plant Nutr. 25: 545-560.

1999. Gissel-Nielsen and A. Jensen. 1999. Genotypic variation in the response of barley to zinc deficiency. Plant Nutrition-Molecular Biology and Genetics. Proceeding of the Sixth International Symposium on Genetics and Molecular Biology of Plant Nutrition, Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, Netherlands, 205-221.

Gregorio, G.B. 2002. Progress in breeding for trace minerals in staple crops. J. Nutr. 132: 500S-502S.

Hajiboland, R., B. Singh and V. Romheld. 2001. Retranslocation of Zn from leaves as important contributing factor for zinc efficiency of rice genotypes. In: W. J. Horst, M. K. Schenk, A. Bürkert, N. Claassen, H. Flessa, W. B. Frommer, H. E. Goldbach, H. W. Olfs, V. Römheld, B. Sattelmacher, U. Schmidhalter, S. Schubert, N. v. Wirén and L. Wittenmayer, editors, Plant Nutrition - Food Security and Sustainability of Agro-ecosystems. Kluwer, Dordrecht, The Netherlands. p. 226-227.

Hotz, C. and K.H. Brown. 2004. Assessment of the risk of zinc deficiency in populations and options for its control. Food and Nutrition Bulletin 25: 94-204.

Hotz, C. 2009. The potential to improve zinc status through biofortification of staple food crops with zinc. Food & Nutrition Bulletin 30: 172S-178S.

Liao, M.T., P.J. Hocking and B. Dong. 2005. Screening for genotypic variation in P uptake efficiency in cereals on Australian soils. In: Li, editor Plant nutrition for food security, human health and environmental protection. Tsinghua University Press. Beijing, China.

Marschner, H. 1995. Mineral Nutrition of Higher Plants. 2 ed. Academic Press, London.

Marschner, H. 1998. Role of root growth, arbuscular mycorrhiza, and root exudates for the efficiency in nutrient acquisition. Field Crops Res. 56: 203-207.

Murungu, F.S. and T. Madanzi. 2010. Seed priming, genotype and sowing date effects on emergence, growth and yield of wheat in a tropical low altitude area of Zimbabwe. African Journal of Agricultural Research 5: 2341-2349.

Peleg, Z., Y. Saranga, A. Yazici, T. Fahima, L. Ozturk and I. Cakmak. 2007. Grain zinc, iron and protein concentrations and zinc-efficiency in wild emmer wheat under contrasting irrigation regimes. Plant Soil.

Rengel, Z. 1995. Carbonic anhydrase activity in leaves of wheat genotypes differing in Zn efficiency. J. Plant Physiol. 147: 251-256.

Rengel, Z. 1995. Sulfhydryl groups in root-cell plasma membranes of wheat genotypes differing in Zn efficiency. Physiol. Plant. 95: 604-612.

Rengel, Z. and R.D. Graham. 1996. Uptake of zinc from chelate-buffered nutrient solutions by wheat genotypes differing in zinc efficiency. Journal of Experimental Botany 47: 217-226.

Sadeghzadeh, B., Z. Rengel and C. Li. 2008. Mapping of chromosome regions associated with seed Zn accumulation in barley, PhD thesis. The University of Western Australia, Perth.

Sadeghzadeh, B., Z. Rengel and C. Li. 2009. Differential zinc efficiency of barley genotypes grown in soil and chelator-buffered nutrient solution. J. Plant Nutr. 32: 1744 - 1767.

Sadeghzadeh, B. and Z. Rengel. 2011. Zinc in soils and crop nutrition. In: M. J. Hawkesford and P. B. Barraclough, editors, The Molecular and Physiological Basis of Nutrient Use Efficiency in Crops. Wiley. p. 335-375.

Sadeghzadeh, B. 2013. A review of zinc nutrition and plant breeding. Journal of Soil Science and Plant Nutrition 13: 905-927.

Sadeghzadeh, B., N. Sadeghzadeh and E. Sepehr. 2016. Barley genotypes differing in zinc efficiency when grown in various soil types. International Journal of Plant & Soil Science 12: 1-13.

Sadeghzadeh, B., G. Valizadeh. 2016.  Soil-zinc application alleviates drought stress to improve bread and durum wheat production under cold rainfed conditions. 15th International Cereal and Bread Congress, 18-21 Apr. 2016, Istanbul, Turkey.

Samarah, N., R. Mullen and S. Cianzio. 2004. Size distribution and mineral nutrients of soybean seeds in response to drought stress. J. Plant Nutr. 27: 815-835.

Wissuwa, M., A.M. Ismail and S. Yanagihara. 2006. Effects of zinc deficiency on rice growth and genetic factors contributing to tolerance. Plant Physiol. 142: 731-741.