اثربخشی روش تدریس مبتنی بر شبیه‌سازی درس فیزیک بر خلاقیت دانش‌آموزان متوسطه دوم شهر اصفهان در سال تحصیلی 98-1397

نشریه علمی آموزش و ارزشیابی (فصلنامه)

مقاله 8، دوره 12، شماره 47، آذر 1398، صفحه 185-204   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jinev.2019.670902

نویسندگان

محمدجواد خوش‌طالع¹؛ فرزانه واصفیان^{* 2}

¹گروه علوم تربیتی، واحد میمه، دانشگاه آزاد اسلامی، میمه، ایران

²گروه علوم تربیتی، واحد اردستان، دانشگاه آزاد اسلامی، اردستان، ایران

چکیده

هدف از این پژوهش تعیین اثربخشی روش تدریس شبیه‌سازی در درس فیزیک بر خلاقیت دانش‌آموزان متوسطه دوم شهر اصفهان، در سال تحصیلی 1398-1397 بود. پژوهش نیز به روش طرح نیمه‌ تجربی و با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون انجام شد. برای سنجش خلاقیت فراگیران بر اساس دیدگاه تورنس، که در چهار خرده مقیاس سیالی، بسط، ابتکار و انعطاف‌پذیری، بیان شده از آزمون 60 سوالی خلاقیت عابدی (1372) استفاده شد. از بین تمام دانش‌آموزان متوسطه دوم شهر اصفهان در رشتة علوم تجربی و در دریزیک، به صورت نمونه‌گیری تصادفی خوشه­ای چند مرحله­ای، تعداد50 نفر از دانش‌آموزان، انتخاب شدند. فراگیران در دو گروه 25 نفره با رشته­های تحصیلی متفاوت، در دو کلاس درسی مجزا به صورت گروه‎ آزمایش با روش تدریس شبیه‌سازی‎ و گروه کنترل با روش تدریس سنتی و بدون هیچ مداخله‌ای به مدت هشت هفته و در جلسه‌های 90 دقیقه‎ای آموزش دیدند. برای تمام فراگیران در دو گروه از یک معلم برای آموزش استفاده شد. داده‎های این تحقیق با استفاده از نرم‌افزار 25 SPSS و در دو سطح آمار توصیفی و آمار استنباطی با تحلیل کواریانس چند متغیره (مانکوا) تحلیل گردید. در نهایت نتایج تحلیل این پژوهش نشان داد که؛ روش تدریس مبتنی بر شبیه‌سازی می­تواند تفاوت معناداری در خرده‌ مقیاس‎های سیالی، بسط و ابتکار آنها داشته(05/0P<) ولی در مؤلفة‌ انعطاف پذیری خلاقیت آنها تفاوت معناداری وجود ندارد(05/0P>) و در مجموع این شیوه از تدریش باعث ارتقای خلاقیت در این فراگیران شد.

کلیدواژه‌ها

روش تدریس؛ شبیه‌سازی؛ خلاقیت

اصل مقاله

آموزش و پرورش یکی از نهادهای مهم تعلیم و تربیت و رشد و شکوفایی افراد در اجتماع بشری بوده و در این جهت است که برنامه­ریزان و سیاستگذاران آموزشی ضمن تنظیم اهداف آموزشی در هر جامعه، اقدام به برنامه­ریزی لازم جهت نیل به آن اهداف را انجام می­دهند. عدم توجه به این اهداف، رسیدن به موقعیت مطلوب و منظور آموزشی را، ناقص و حتی غیر ممکن می_­سازد. دوره­های ابتدایی و متوسطه، با توجه به شرایط جسمی، روحی و عاطفی افراد به منظور تحقق اهداف در این نهاد آموزشی ایجاد شده­اند. دوران نوجوانی که همزمان با ورود به مقطع متوسطة آموزشی است، شرایط جسمی و روحی متفاوتی را در فراگیران ایجاد می­کند که لزوم توجه به آن، برای تحقق آن اهداف، بی شک امری مهم و اساسی می­باشد (کیوانی و جعفری، ۱۳۹۴؛ فلاح کفشگری، حیدری و یحیی زاده، 1394).

تصور غالب در نظام آموزش و پرورش ایران بر بُعد تعلیم و تربیت که مفهومی مبهم و کلی است، استوار گردیده است؛ در حالیکه فرآیندهای آموزشی باید به گونه­ای طراحی شوند که فرد فراگیر را به اهداف منظور در برنامة ملی درسی رهنمون سازند (جعفری و کریمی، 1396). آنچه اهمیت این اهداف را بیشتر نمایان کرده همان آیندة تربیتی، شغلی و اجتماعی افراد است. اگر نقصی در این فرآیند وجود داشته باشد، فرآیند جذب افراد خروجی از این نظام‌ها در بدنة دولت و اجتماع خلل هایی را داشته و جامعه به وضع مطلوب منظور آنها نخواهد رسید (چرابین و دیهیم، 1395).

خلاقیت[1] را یکی از عوامل مهم و تأثیرگذار در پیشرفت جوامع بشری می­دانند، که از نیازهای امروزی جوامع امروزی است. خلاقیت محصول و بازده تفکر خلاق و تفکر واگرا[2] بوده (رانکو و آکار[3]، 2012) و عبارت است از توانایی اندیشیدن به راه­های تازه، غیرمعمول و رسیدن به راه حل­های منحصر به فرد برای مسائل و واگرایی تفکر، فرد را قادر می­سازد تا با داشته­ها و داده­های اندک خود بتواند ایده­ای تازه را، مطرح کند (شعبانی، ملکی، عباسپور و سعدی­پور، 1397)؛ توانایی تولید ایده­هایی که تازه و با ارزش هستند. در مجموع می­توان خلاقیت را فرآیندی روانی دانست که نتیجه­ی آن به حل مسأله، ایده سازی، مفهوم سازی، ساختن شکل های هنری، نظریه پردازی و تولیداتی بدیع و یکتا می­انجامد (رضازاده و اسکندری، 1397). خلاقیت و تولید ایده های نو را سبک نوآورانه در پاسخ­های سریع و خاص به مشکلات نیز می­دانند (هامبل، دیکسون و امپوفو[4]، 2018). تورنس[5](1972) فراگیری مهارت‎هایی را برای ایجاد و داشتن خلاقیت در فرد ضروری می­داند. این مهارت‎ها به طور خلاصه عبارتند از: بررسی راه‎حل‎های مختلف، ابتکار، درک اصل مطلب، تعویق قضاوت، توجه به عواطف، تجسم قوی، تخیل، نگاهی دوباره و متفاوت، درون کاوی و شوخ طبعی. او دیدگاه خود را از خلاقیت و خلاق بودن فرد در چهار خرده مقیاس و ویژگی تعریف کرده‎ است: بسط[6] (توانایی توجه به جزئیات)؛ سیالی[7] (تونایی تولید تعداد ایده‌های فراوان)؛ ابتکار[8] (تولید ایده‌های جدید، بدیع، غیرعادی و نو) و انعطاف‌پذیری[9] ( توانایی تولید یا کاربرد انواع ایده ها یا رویکردها) (هاشمی، واحدی و احراری،1394). او خلاقیت را قابل سنجش و اندازه­گیری می­داند و آزمون‌های خلاقیت تورنس(1972)، با این دیدگاه طراحی شده اند. دو شکل آزمون‌های بصری، که با تکمیل اَشکال و خطوط به دست می­آیند و آزمون‌های کلامی، که نیازمند تفکر در کلمات است؛ بر اساس تفکر واگرا به دست او طراحی شده­اند (گرین و کافمن[10]، 2017).

آنچه معلمان در کلاس درس خود انجام می­دهند و نحوه­ی برخورد آنها با دانش‎آموزان اثرگذاری انکار ناپذیری در رشد یا سرکوب ایده­های خلاق آنها دارد (چراغ چشم،1386). معلم می‎تواند با ایجاد موقعیت‎های پویا و برانگیزاننده در یادگیری، فراگیران را یاری کند تا با توجه به علایق و توانایی‎های خویش به تجربه اندوزی و یادگیری پرداخته و زمینة لازم برای ظهور خلاقیت در آنها نیز فراهم می‎شود (رحیمی­مند و عباس پور، 1394). نقش غیر قابل انکار دیگر را در پرورش خلاقیت؛ محیط و شرایط محیطی دارد (موحدی، 1398). این عوامل محیطی می‎توانند وضعیت ظاهری کلاس‎های درس و محیط مدرسه، نحوه لباس پوشیدن و چیدمان کلاس را نیز در برداشته باشد. جهت پرورش خلاقیت، باید انگیزه ذاتی خلاقیت، پرورش یابد. بهترین روش برای حفظ خلاقیت در افراد، این است که به آنها کمک کنیم تا استعدادها، مهارت‎ها و علایق­شان به یکدیگر مرتبط شود (شاه علیزاده، دهقانی و دهقان زاده، ۱۳۹4). خلاقیت امری ذاتی و فطری نبوده و قابلیت فراگیری دارد و حتی آموزش‎های غلط و روش‌های تدریس نامناسب، می­تواند خلاقیت افراد را تحت تأثیر قرار دهد (مفیدی، 1393).

روش‌ها و الگوهای متفاوتی از تدریس طرح ریزی و اجرا شده اند که هر کدام توانایی و قابلیت‌هایی را در امر تدریس دارند. روش تدریس مبتنی بر شبیه‌سازی[11] با توجه به انواع الگوهای یادگیری در زمرة خانوادة نظام‌های رفتاری می­باشد و هدف آن، یادگیری مهارت‌ها و مفاهیم پیچیده در طیف گسترده­ای از بخش‌های مطالعاتی بوده و مبنای نظری آن یادگیری اجتماعی است (شعبانی، 1390). شبیه‌سازی در واقع نمونه­ای از یک عنصر واقعی و یا نمایشی از یک فرآیند بوده چنانکه آن را نسخه‌ای از بعضی وسایل حقیقی و یا موقعیت‌های کاری می داند، که تلاش می کند؛ بعضی از جنبه های رفتاری یک سیستم فیزیکی یا انتزاعی را به وسیله رفتار سیستمی دیگری، نشان دهد. در حقیقت شبیه‌سازی شرایطی است غیر واقعی، برای انجام دادن کاری واقعی (خان[12] 2011 ؛ میلر، امین، تا، چنکویی و وینوکور[13]، 2018). این شکل از آموزش به یادگیری آنها مفهوم و عمق می­بخشد (کیبریج و تیساماگو[14]، 2018). شبیه‌سازهای رایانه­ای روشی مترقی و پیشرو در تدریس و یادگیری علوم طبیعی هستند (سبریو، المودی و فرانکو[15]، 2016) که به طور محدود می­توانند جایگزین مناسبی برای آموزش علوم تجربی و فیزیک در بخش کارهای عملی و آزمایشگاهی باشند (روتن، جولین، ون دروین[16]، 2012)؛ آنجاهایی که توانایی اجرا نبوده و یا امکانات و تجهیزات مناسب و کافی وجود ندارد (وود و بلیوینز[17]، 2019). لذا روشی بسیار مناسب جهت فراگیری دانش است (ماقول، بولت، تاردیف و حیدر[18] ،2017). 

در دهه­های اخیر استفاده از شبیه‌سازها در تدریس، به دلیل گسترش امکانات و ابزار رایانه­ای و نرم‌افزارها، در مراکز آموزشی و مدارس، روند رو به رشدی داشته است(کانت و کوپر[19]،2010). پیشینة کاربرد شبیه‌سازی در آموزش فیزیک، به سال 2000 میلادی در دانشگاه ام. آی.تی [20] باز می­گردد. آنها با استفاده از روش تدریس فعال فناورانه[21] که ترکیبی از روش‎های کاوشگری گروهی در آزمایشگاه و روش سنتی تدریس (سخنرانی) همراه به استفاده از شبیه‎سازی‎هاست؛ فرآیند آموزشی را پیگیری می­کنند (نصرت، یوسفی و لیاقتدار، 1389). با گسترش استفاده از این روش، دانشگاه کلرادو بولدر[22] با تولید محتواهای مناسب همراه با شبیه‌سازی‌های مربوط به آنها، تحولی در زمینه­ی آموزش علوم تجربی و ریاضیات بوجود آورده است. این ابزار در علوم تجربی و ریاضیات با امکانات چند زبانه و از جمله زبان فارسی، توانسته است، کاربرد شبیه­سازها را به مدارس جهان نیز تعمیم دهد. این شبیه‌سازهای از پیش طراحی شده در فیزیک[23] با ایجاد یک محیط بصری، مانند محیط بازی رایانه‎ای، فراگیران را درگیر می­کنند (نوروزی، ولایتی و وحدانی اسدی، 1396). قابلیت نصب و اجرای آنها روی تلفن­های همراه هوشمند[24] کاربرد و استفاده را در دسترس تر کرده است (فن، گیلان و گیلیز[25]، 2018).

روش‌های تدریس فعال، کلیة فعالیت‌هایی آموزشی است که دانش­آموزان را در انجام کارها و فکرکردن در مورد موضوعات مرتبط، درگیر می‌کند. دانش­آموزان مسئول یادگیری خودشان بوده و مربیان و مدرسان به تنهایی عهده‌دار آموزش نیستند. تدریس و یادگیری فعال شامل استفاده از راهبردهایی است که موجب رشد فرصت‌های یادگیری می­شود (صادقی، حسینی نسب، عسگریان، شیرعلیپور و مقصودی،۱۳۹۳). از جمله روش‌های تدریس فعال که مبتنی بر تعامل هستند، روش پرسشگری، ایفای نقش، بحث گروهی، بدیعه پردازی و یادگیری مشارکتی است (فضلی و جوادی، 1383). پژوهش یارمحمدزاده، اسدیان عباس بلاغی و کرمی (1394) نشان می­دهد که درگیر کردن حواس فراگیران و فعال ساختن روند آموزشی آنها، در فرآیند یادگیری مفاهیم پایه­ای و اساسی فیزیک تأثیر بسزایی داشته و می­تواند در شکوفایی استعدادها و توانایی آنها و ایجاد انگیزه و خلاقیت و نوآوری و روحیة پرسشگری در دانش‌آموزان مؤثر باشد. اهمیت استفاده از روش‌های تدریس فعال در این است که می­تواند یکی از ابتکارات معلمان، برای رشد و شکوفایی این نوع تفکر در دانش­آموزان به عنوان محصول نهایی امر آموزش باشد. استفاده از شبیه­سازها فراگیر را قادر می­سازد تا در هر محیط و شرایطی امکان فراگیری را داشته باشد. پژوهش شاهعلی‌زاده، دهقانی، بنی‌هاشم و رحیمی (1394)، در همین راستا و با ارائه دیدگاهی سازنده گرا و روشی فعال در تدریس؛ نشان داده است که شیوه­های بدیع و تازه و جذاب، به دلیل جذب مخاطب توانایی رشد خلاقیت را بوجود می­آورد.

کاربرد شبیه‌سازی در تدریس، محاسن و مزایایی دارد که بخشی از آن عبارتند از: شیوه­ی استفاده آسان و در عین حال، روند سریع یادگیری (ذکریا[26]، 2003) ؛ (کاو، چیانگ و سان[27]، 2017)؛ ایجاد علاقه و اثرگذاری در فراگیر (کیبریج و تیساماگو، 2018)؛ ایجاد محیط با نشاط و تشویق‎کننده برای بحث‎های گروهی (سبریو و همکاران[28]، 2016)؛ در دسترس بودن در همه­ی مکان‎ها (توماس و بارکر[29]، 2018)؛ استفاده از محیط‎های بصری یا گرافیکی و به طور کلی درگیر شدن حواس بینایی، شنوایی و لامسه در فرآیند یادگیری و در راستای آن (شریفی، قندی زاده و جاهدی زاده[30]، 2017)؛ افزایش اعتماد به‎نفس و تفکر انتقادی و مهارت‌های ارتباطی (توماس و بارکر، 2018) برخورد فعالانه با فراگیر و تقویت مشارکت‎های گروهی؛ قابلیت تدریس برای طیف وسیعی از فراگیران (ماکال و نورث[31]، 2013)؛ در فعالیت‎های درون‎خانه[32] نتایجی معادل فعالیت‎های درون مدرسه­ای دارد (مارکانزکی، مایر، ویتچ، هوود، کریستنسن و گادگارد [33]، 2019)؛ در راستای فراگیری و آموزش، کاربرد شبیه‌سازها در گروه‌های بزرگ آموزشی نتایج یکسانی با گروه‌های کوچک دارد (استفنز و کلمنت[34]، 2015)؛ به فرآیند حل مساله در فیزیک کمک خواهد کرد (یولیاتی، ریانتونی و موفتی[35]، 2018)؛ تقویت مفهوم دانش و درک آنها از مفاهیم فیزیکی (اسریساوسدی و پنجابوری[36]، 2015).

پژوهش اسماعیلی و موسوی (۱۳۹۴) نشان داده است که روش‌های تدریس مشارکتی در مقطع متوسطه نسبت به شیوة سخنرانی در تدریس، رشد خلاقیت را در فراگیران به دنبال دارد. روش تدریس بدیعه پردازی که شیوه­ای فعال از تدریس است، نسبت به روش تدریس سنتی بر خلاقیت آنها اثر مثبت و معناداری داشته است (رسولی و عیسی مراد، 1394). پژوهش غلامی توران پشتی و کریم زاده (۱۳۹۰) که به بررسی تأثیر بازی‌های رایانه‌ای، که در بطن خود از شبیه‌سازها بهره گرفته اند، بر خلاقیت؛ نتیجه می­گیرند که دانش‌آموزانی که بازی‌های رایانه‌ای را انجام می‌دهند، در مجموع توانسته­اند رُشد خلاقیت داشته باشند اگر چه در خرده مقیاس‌های اصالت و بسط تفاوت معناداری مشاهده نشده است. نتایج پژوهش اولگر^[37] (2018) نشان داده، درگیر کردن فراگیران در طراحی این بازی‎ها (موضوع آموزشی)، می­تواند باعث رشد خلاقیت در آنها شود. آنچه کاربرد شبیه‎سازها در تدریس به صورت پنهان در نحوة تدریس ارائه می‎کند؛ تغییر در بافت سنتی کلاس‎های درس از شمای ظاهر و جذابیت است. این دگرگونی و تنوع در ظاهر کلاسی می­تواند بر خلاقیت فراگیران آثار مثبت داشته باشد. پژوهش موحدی (1398) نیز در تأیید این بهینه سازی در فضای آموزشی در ارتقای خلاقیت فراگیران اشاره شده است.

کربیل و لیولت[38](2011) در پژوهش خود نشان داده­اند که بازیهای رایانه­ای که شبیه‌سازها در آنها وجود دارد، توانسته عاملی اثرگذار در یادگیری فراگیران باشد. آنها اذعان می­دارند که استفاده از این شیوة یادگیری، ذهن فراگیران را در فرآیند آموزش درگیر کرده؛ آنها را فعال و جستجوگر می­کند. از پژوهش آنها می­توان دریافت انتخاب راهکارهای مناسب و خلاقانه در حل مسائل مطرح شده در بستر شبیه­سازها؛ باید الگوی تمرینی مناسبی از خلاقیت را، در آنها داشته باشد. پژوهش مور، چامبرلین، پارسون و پرینکز[39] (2014) نشان داده که این شبیه‌سازی‌ها در رشته­ی شیمی علاوه بر ایجاد روشی آسان و انعطاف پذیر در فراگیری، روابط عاطفی را نیز در فراگیران تقویت می نماید؛ که این خود می تواند تحولی در محیط‎های آموزشی و در روابط بین معلم و دانش آموز باشد. ایجاد حس اکتشاف و محیط پویا نیز از مؤلفه­هایی است که شبیه‌سازها در بستر آموزش ایجاد می­کنند؛ در درس فیزیک نیز تدریس باید منجر به حل مسأله شود. به این معنی که معلم بتواند قابلیت حل مسائل فیزیک را در فراگیر ایجاد کند.

در مجموع می توان شبیه‌سازها را ابزاری در راستای فراگیری دانست (رنکن و نونز[40]، 2019) و نباید از آنها به عنوان فعالیت آموزشی استفاده کرد. این ابزار باید به درک مفاهیم علمی توسط فراگیر عمق ببخشند (آکپینار[41]، 2013) و با درگیر کردن حواس او چارچوبی مناسب را برای محتوای ارائه شده ایجاد نمایند (لوپز و پیتنو[42]،2017). در فعالیتهای آزمایشگاهی، اولویت اصلی با شکل و ساختار آزمایشگاه‌های سنتی می­باشد و تنها در موارد خاص و یا عدم دسترسی به ابزار است که روش شبیه‌سازی پیشنهاد شده است (مارتینز، نارنجو، پرز و سویرو[43]، 2011). نقش معلم در نحوة اجرا و کارایی این شیوه انکار ناپذیر است(پینتو، باربوت، ویگاس، سیلوا، سانتوز و لوپز[44]، 2014). تدریس با استفاده از شبیه­سازهای فیزیکی به دلیل مزایایی که کم و بیش برای آن ذکر شده است. خواهد توانست راهبردی مناسب و مفید در امر آموزش باشد (چانگ، چن، لین و سانگ[45]، 2008).

پژوهشی یافت نشد که اثر بخش بودن روش تدریس با کاربرد شبیه‌سازی­های رایانه­ای را بر مؤلفه­های خلاقیت فراگیران از دیدگاه تورنس را بررسی کرده باشد. از این رو پژوهشگر بر آن شد تا نشان دهد که آیا استفاده از شبیه­سازهای رایانه­ای و کاربرد آن در فرآیند آموزش دانش‌آموزان مقطع دوم متوسطة شهر اصفهان خواهد توانست در رشد خلاقیت آن فراگیران مؤثر باشد؟

 

روش طرح و اجرای پژوهش

این پژوهش به روش شبه تجربی و با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون بوده است. جامعة آماری تحقیق، تمام دانش‌آموزان متوسطه دوم شهر اصفهان در رشتة علوم تجربی ، در درس فیزیک و در سال تحصیلی 1398-1397 می‎باشد. با روش نمونه­گیری تصادفی خوشه­ای چند مرحله­ای، تعداد 50 نفر از دانش‌آموزان در دو کلاس دوازدهم رشتة تجربی، انتخاب شدند. گروه آزمایش با تعداد 25 نفر انتخاب شده و به روش تدریس با استفاده از شبیه‌سازی، آموزش فیزیک را دریافت کردند. گروه کنترل (شاهد) نیز در با 25 نفر دانش‌آموزان، به روش تدریس سنتی و بدون هیچ مداخله‌ای آموزش درس فیزیک خود را دریافت نمودند. این گروه‌ها به مدت 8 هفته و در هر هفته، در دو جلسه آموزشی 90 دقیقه‌ای شرکت داشتند. برای اجرای هر دو شیوة تدریس از یک معلم ثابت در هر دو گروه کنترل و آزمایش استفاده شد.

ابتدا پیش‌آزمون خلاقیت از همة فراگیران گرفته شد. سپس دانش‌آموزان گروه آزمایش گروه بندی شده و در گروه‌های 5 نفره شبیه‌سازها را با توجه به محتوای تدریس، به همراه رایانه در اختیار گرفتند. محتواها در ارتبط با بخش"فیزیک هسته­ای و اتمی" کتاب فیزیک دوازدهم تجربی چاپ 1398 بود. پس از پایان اجرا در هر جلسه، بحث‎های درون گروهی انجام شد و گروه، نتایج و ادراک خود را از موضوع برای کل کلاس بیان داشتند. این روش کار تا پایان 16 جلسه که به مدت 2 ماه طول کشید، ادامه داشت. پس از اتمام دورة آموزشی نیز پس‌آزمون خلاقیت با همان سوالات از تمامی گروه‎های آزمایش و کنترل گرفته شد.

جهت سنجش خلاقیت فراگیران از پرسشنامه خلاقیت دکتر عابدی (1372)، استفاده شد. این پرسشنامه شامل60 گویه می­باشد که با 3 درجه­ی لیکرت تهیه شده و برای سنجش خرده مقیاس بسط 11، ابتکار 16، سیالی 22 و انعطاف پذیری را با 11 گویه، در نظر گرفته است. ضریب آلفای کرونباخ را برای بخش سیالی 75/0، ابتکار 67/0، انعطاف پذیری 61/0 و بسط 61/0 به دست آمده است. در پژوهش حاضر ضریب آلفای کرونباخ سیالی 65/0 و بسط 63/0 و ابتکار 79/0 و انعطاف پذیری 65/0 و در کل نیز 81/0 برای این آزمون به دست آمده است. برای تحلیل فرضیه­ها از تحلیل کواریانس چند متغیره و برای تحلیل داده­ها نیز از نرم‌افزار SPSS 25 استفاده شد.

در جدول (1) به بررسی میانگین نمرات کسب شده در هر خرده مقیاس برای هر دو گروه آزمایش و کنترل پرداخته شده است.

جدول 1: آماره های توصیفی برای خلاقیت و مؤلفه­های آن

Table 1:

Descriptive statistics for creativity and its compents

متغیرها variables	گروه‌ها groups	مرحله stage	میانگین Mean	انحراف معیار SD
سیالی Fluency	آزمایش Experimental	پیش‌آزمون Pre- test	23.36	3.239
		پس‌آزمون Post-test	38.84	3.965
	کنترل Control	پیش‌آزمون Pre- test	22.80	7.719
		پس‌آزمون Post-test	29.00	4.796
انعطاف پذیری Flexibility	آزمایش Experimental	پیش‌آزمون Pre- test	15.08	1.707
		پس‌آزمون Post-test	15.44	2.663
	کنترل Control	پیش‌آزمون Pre- test	15.07	2.221
		پس‌آزمون Post-test	15.28	2.679
ابتکار Intivative	آزمایش Experimental	پیش‌آزمون Pre- test	18.88	2.804
		پس‌آزمون Post-test	31.48	7.703
	کنترل Control	پیش‌آزمون Pre- test	19.20	5.204
		پس‌آزمون Post-test	27.32	6.575
بسط Elaboration	آزمایش Experimental	پیش‌آزمون Pre- test	15.12	2.369
		پس‌آزمون Post-test	17.68	2.155
	کنترل Control	پیش‌آزمون Pre- test	14.76	2.538
		پس‌آزمون Post-test	17.72	2.590
خلاقیت Creativity	آزمایش Experimental	پیش‌آزمون Pre- test	72.44	6.507
		پس‌آزمون Post-test	103.44	4.519
	کنترل Control	پیش‌آزمون Pre- test	71.84	14.616
		پس‌آزمون Post-test	89.52	6.935

نتایج جدول نشان داده که در خرده مقیاس‌های ابتکار و بسط و سیالی و انعطاف پذیری میانگین نمرات در قبل و بعد از اجرای روش‌های تدریس، دارای رشد بوده است. همچنین در کل، خلاقیت فراگیران با این شیوه از تدریس رشد نشان می­دهد. به جهت انتخاب آزمون‌های آماری مناسب برای تحلیل داده­ها، و برای نرمال بودن پراکندگی آنها، از آزمون کلوموگروف - اسمیرنُف استفاده شد. نتایج این آزمون در جدول (2) آمده است.

 

جدول 2: آزمون‌های کلوموگروف- اسمیرنُف و شاپیرو - ویلک

 

Table 2:

Kolomogrov-Smirnof and Shapiro –Wilk

متغیرها variables	df درجة آزادی	کلوموگروف- اسمیرنُف Kolomogrov-Smirnof		شاپیرو – ویلک Shapiro –Wilk
		آماره Statist	سطح معناداری Sig.	آماره Statist	سطح معناداری Sig.
ابتکار Intivative	50	0.072	0.200	0.988	0.874
سیالی  Fluency	50	0.077	0.200	0.954	0.633
انعطاف پذیری Flexibility	50	0.106	0.200	0.981	0.587
بسط  Elaboration	50	0.108	0.199	0.976	0.382

 

نتایج این جدول حاکی از آن است که برای هر دو آزمون نرمال بودن داده­ها و با توجه به سطح معناداری (P<0.05)، فرضیة صفر، مبتنی بر توزیع نرمال پراکندگی داده­ها تأیید می­شود. نتایج آزمون باکس نشان از همگنی ماتریسهای واریانس – کوواریانس دارد (P=0.194 , F=1.33). همچنین نتایج آزمون لوین حاکی از آن است که پیش فرض همگنی واریانسها برای هر کدام از متغیرهای خلاقیت، سیالی (P=0.163 , F=2.435)، بسط (P=0.441, F=0.907)، انعطاف پذیری (P=0.074 ,F=2.396) و ابتکار (P=0.239 , F=1.453) رعایت شده است. بنابراین برای تحلیل داده­ها می­توان از روش پارامتریک تحلیل کواریانس چند متغیری (Mancova)، استفاده کرد.

 

جدول 3: نتایج آزمون کوواریانس چند متغیره (مانکوا) – تفاوت دو گروه آزمایش و کنترل در خلاقیت فراگیران

Table 3:

The Results of Multivariate Analysis of Covaiance (Mancova) of the Differences of Experiment and Control Groups in the Creativity

منبع Source	ارزش Value	F	Df1	Df2	سطح معناداری Sig.	Partial Eta Squared
گروه‌های آزمایش و کنترل Groups	0.649	43.547	4	94	0.001	0.649

 

آزمون اثر پیلایی در سطح معناداری (p<0.05) قرار دارد به این معنا که تفاوت میان این گروه‌ها تا 65% مورد تأیید است. به بیان دیگر روش تدریس شبیه‌سازی می­تواند در خلاقیت فراگیران اثرگذار باشد.

 

 

 

جدول 4: نتایج تحلیل کوواریانس برای مؤلفه های خلاقیت

Table 4: The Results of covariance analaysis for Creativity components

منبع Source	متغیرها Variable	مجموع مجذورات Sum of Squares	درجة آزادی Df	میانگین مجذورات Mean Square	فراوانی F	سطح معناداری Sig.	ضریب اتا Partial Eta Squared
گروه Group	ابتکار Intivative	2683.240	1	2683.240	78.050	0.001	0.448
	سیالی  Fluency	2937.640	1	2937.640	108.005	0.001	0.529
	انعطاف پذیری Flexibility	3.610	1	3.610	0.589	0.445	0.006
	بسط Elaboration	190.440	1	190.440	32.549	0.001	0.253

 

تحلیل نتایج جدول فوق نیز نشان می­دهد که روش تدریس مبتنی بر شبیه‌سازی در درس فیزیک؛ در سطح (P<0.05) تفاوت معناداری در خرده مقیاس‌های؛ ابتکار، سیالی و بسط وجود دارد اما در خرده مقیاس انعطاف پذیری، فرضیة صفر مبتنی بر عدم تفاوت بین دو گروه تأیید می­شود. بنابراین این شیوه از تدریس توانسته است عاملی در رُشد مؤلفه­های ابتکار، سیالی و بسط در خلاقیت دانش‌آموزان متوسطه دوم شهر اصفهان در سال تحصیلی 98-97 بوده اما در مؤلفة انعطاف پذیری تغییری حاصل نشده است.

 

­­­­­بحث و نتیجه گیری

نتایج تحلیل سوال پژوهشی مطرح شده، نشان داده که روش تدریس مبتنی بر شبیه‌سازی، باعث ارتقای مؤلفه­های بسط، ابتکار و سیالی در خلاقیت فراگیران بوده اما در انعطاف پذیری به عنوان مؤلفة دیگر رُشد نیافته است. این نتایج با پژوهشهای مرتبط که توسط اولگر (2018)، رضایی و احمدی(1396)، قربانی، صادقی و احقر (1398)، موحدی (1398)، سادات حسینی و خرم بخت (1396)، معروفی و مولودی (۱۳۹۴)، همگرایی و همسویی هایی را نشان می­دهد.

فعالیت‌های شبیه‌سازی عاملی در درگیرهای ذهنی فرد و وادارکردن او به تفکر از محیط‌های سمعی و بصری است. لذا کُنش ذهنی فرد و اثرپذیری آن روی تفکر می­تواند با شبیه‌سازی معادل شود. در پژوهش­ رضایی و احمدی (1396) درباره نوعی درگیری ذهنی و فعالیت دستی در رشد خلاقیت دیده شده است که مؤلفه‎های سیالی و ابتکار با پژوهش حاضر، همسویی نشان می­دهد، در حالیکه در دو مؤلفه­ی دیگر، نتایج آنها متفاوت می­باشد. یادگیری به روش شبیه‎سازی، شاخص تکرار و بررسی­های فردی و گروهی در خود داشته و می­تواند زمینة طراحی و برنامه­ریزی در جهت تحقیقات علمی با تفکر محدود را برای فراگیر بوجود آورد و باعث دستیابی به نتایج خلاق در فراگیران شود. نتایج پژوهش قربانی و همکاران (1398) نیز استفاده از نرم‌افزار چند رسانه­ای محقق ساخته را بر میزان خلاقیت فراگیران را تأیید کرده است. چرا که آموزش مفاهیم علوم تجربی به صورت آزمایشگاه مجازی، که در بستر خود شبیه‌سازها را دارند رشد خلاقیت را به دنبال خواهد داشت.

پژوهش شاهعلی زاده و همکاران (1394)، نشان داده شبیه‌سازی به عنوان روشی فعال از تدریس؛ در خرده مقیاس ابتکار همسویی را با پژوهش حاضر نشان می­دهد. رحیمی­وند و عباس پور(1394) در پژوهشی خود با این عنصر و مشارکت گروهی و مباحثه در آموزش توانسته­اند خلاقیت فراگیران بزرگسال را ارتقا بخشند. فعال بودن فراگیران در آموزش فرآیندی است که در مدل شبیه‎سازی به کار رفته وجود دارد، و پژوهش آنها نیز پرورش بعد خلاق فرد را با این شیوه نشان می­دهد. روش تدریس بی‎شک امری پذیرفته شده در خلاقیت است و معروفی و مولودی (۱۳۹۴) نیز از روش فعال تدریس خود این را نشان داده‎اند. کاربرد فن‎آوری‌های نوین، که ابزار شبیه‌سازی بخشی از آن است، خلاقیت زا می­باشد. رجایی، ارغوانی و مهمی (۱۳۹۵) نیز این مورد را در پژوهشی به اثبات رسانده­اند.

مرادی و نوروزی (۱۳۹۵) نیز نشان داده­اند که در مقایسه با روش‎های سنتی تدریس، آموزش از طریق بازی‎های آموزشی رایانه‎ای روش کارآتر و با بازده بیشتری در فرآیند آموزشی است. در پژوهش سادات حسینی و خرم بخت (1396) نیز اثر بازی‌های ویدئویی که به طور عمده از امکانات شبیه‌سازی بهره­مند هستند را بر خلاقیت بررسی نموده­اند و حاصل تحقیق آنها نشان می دهد در مولفه های سیالی با پژوهش محقق همخوانی وجود دارد و در خرده مقیاس‌های دیگر این همگرایی وجود ندارد. این همسویی در پژوهش؛ پور روستایی اردکانی و عارفی (1396) نیز در رشد خلاقیت وجود دارد.

تحلیل نتایج نشان داده است که در خرده مقیاس انعطاف‎پذیری تفاوت معناداری بین گروه‎های آزمایش و گواه مشاهده نمی­شود. به عبارتی شبیه­سازهای استفاده شده و روش اجرای تدریس نتوانسته توانایی تولید ایدهای متنوع و گوناگون را در آنها رُشد دهند. شبیه­سازهای فیزیکی دارای محدودیتهایی در نوآوری ایده­ها و تنوع‎آفرینی در یک موضوع هستند. از آنجایی که این شبیه­سازها به طور عمده فقط به یک موضوع و به شکلی کلی از آن می­پردازند؛ پرورش این بُعد از خلاقیت در آنها مغفول ­مانده است. در این پژوهش رشد خلاقیت، درصد پایینی دارد. پژوهشها نشان داده است که سن رشد و پرورش خلاقیت و ایده­های نو را در فرد، دوران کودکی او می­دانند. در دوران نوجوانی و بزرگسالی قابلیت رُشد خلاقیت فرد بسیار کم خواهد بود.

پژوهش رضایی و حسینی نسب (1396) نیز در پیش دبستانی از اثربخشی روش‌های تدریس فعال و درگیرانة فراگیر بر رُشد ابعادی از خلاقیت فرد در سنین کودکی حکایت دارد. محقق نیز در پژوهش خود به نتیجه می­رسد که فرآیند خلاق در فرد در دوران نوجوانی رُشد چشمگیری ندارد. البته می­توان نحوه­ی اجرا و محتوای کارهای شبیه‌سازی ارائه شده را نیز عاملی مرتبط در این زمینه دانست. دلیل دیگری که برای آن قابل ذکر است به نحوه­ی ارائه­ی مدرس باز می­گردد که نیاز به بازبینی و بررسی دقیق­تر و کارشناسانه­تری دارد. شیوه­ی تدریس، ارائه­ی مطالب و نوع شبیه‌سازی‌های استفاده شده باید تجزیه و تحلیل شود.

 ابزارهای شبیه‌سازی توجهی به جزئیات ندارند و لذا نمی­توان آنها را برای تبیین تمام محتواهای آموزشی به کاربرد و عدم کارایی در تمام محتواهای آموزشی را می­توان محدویتهای این شیوه از تدریس باشد. با توجه به پژوهش حاضر؛ پیشنهاد می­شود که مدرسان و مربیان استفاده از شبیه‎سازها را تدریس خود به فراگیران در دستور کار قرار دهند؛ تا زمینه­ی رشد و پرورش خلاقیت را در آنها ایجاد کرده باشند. همچنین نهادهای آموزشی، آموزش و پرورش و آموزش عالی با سرمایه گذاری مناسب و با به کارگیری نیروهای متخصص در زمینه طراحی و ساخت شبیه‌سازهای آموزشی، ضمن توجه به تعالی و شکوفایی خلاقیت فراگیران تحت نظر، از کم هزینه بودن و تأثیرپذیر بودن آن نیز برای آموزش آنها بهره­مند شوند. توصیه می­شود این پژوهش را در دروسی که قابلیت شبیه‌سازی رایانه­ای در رشته­های دیگر درسی چون ریاضی فیزیک و هنرستانهای فنی و حرفه­ای دارند و با جوامع آماری دیگر نیز انجام داد.

---

1. Creativity

2. creative thinking & divergent thinking

3. Runco & Acar

4. Humble , Dixon & Mpofu

5. Torrance

1. Elaboration

2. Fluency

3. Intivative

4. Flexibility

5. Green & Kuffman

6. Simulation-Based Teaching

7. Khan

8. Miler, Amin, Tu, Echenque & Winokur

1. Kibirige & Tsamago

2. Ceberio, Almudi & Franco

3. Rutten, Joolingen, Van der veen

4. Wood & Blevins

5. Maghol, Bulet, Tardif& Haidar

6. Cant & Cooper

7. Massachusetts Institute of Technology (MIT)

8. Tecnology Enable Active Learning (TEAL)

9. University Colorado of Bulder

10. Physics Education Technology simulations (phet sims)

11. Smart phons

12. Fan, Geelan & Gillies

1. Zacharia

2. Kao, Chiang& Sun

3. Cebrio & et al.

4. Tomas & Barker

5. Sharifi, Ghandizadeh & Jahedizadeh

6. Macal & North

7. Home work

8. Makransky, Mayer, Veitch, Hood, Christensen & Gadegaard

9. Stephens & Clement

10. Yuliati, Riantoni & Mufti

11. Srisawasdi & Panjaburee

1. Ulger

2. Corbile & Laveaulet

3. Moore, Chamberlain, Parson& Perkins

4. Renken& Nunez

5. Acpinar

6. Lopez & Pinto

1. Martinez, Naranjo, Perez & Suero

2. Pinto, Barbot, Viegas, Silva, Santos, Lopes

3. Chang, Chen, Lin& Sung

مراجع

اسماعیلی، ابراهیم و موسوی، فرانک (1394). مقایسۀ روش تدریس مشارکتی از طریق محیط یادگیری الکترونیکی با شیوۀ سخنرانی و تأثیر آن ها بر خلاقیت و پیشرفت درسی. دو فصلنامه علمی – پژوهشی مطالعات آموزشی و آموزشگاهی، (1)4، 109-97.

پورروستایی اردکانی، سعید و عارفی، زینب(1396). مقایسه­ی اثربخشی آموزش مبتنی بر بازی رایانه­ای آموزشی و آموزش مبتنی بر فیلم آموزشی بر خلاقیت و انگیزش دانش‌آموزان، فنآوری آموزش، (1)12، 74-63.

جعفری، عمار و کریمی، فریبا (1396). سیاست گذاری حرفه­ای در نظام آموزشی در هزارة سوم با تأکید بر مبحث آینده پژوهی. شباک، (10)3، 45-56.

چرابین، مسلم و دیهیم، جواد (1395). نقش برنامه ریزی آموزشی در تحقق برنامه های توسعه ملی با تاکید بر نظام آموزشی. ایده های نو در علوم و فناوری، (2)1.

چراغ­چشم، عباس (1386). بررسی تأثیر شیوه‌های تدریس مبتنی بر تکنیک‌های خلاقیت در آموزش و یادگیری دانش‌آموزان، دو فصلنامه تربیت اسلامی، (5)3، 36-7.

دائمی، حمیدرضا و مقیمی بارفروش، فاطمه (1383). هنجاریابی آزمون خلاقیت. تازه‌های علوم شناختی، (3)6 ، 8-1.

رضائی، مریم و احمدی، غلامعلی (1397). تأثیر آموزش اریگامی بر خلاتقیت دانش­آموزان پسر پنجم ابتدایی منطقه 18 شهر تهران. مطالعات برنامه درسی، (48)13، 106-85.

رضا زاده ، حمیدرضا و اسکندری، مهتاب ( 1397). بررسی محتوای کتاب ریاضی یک پایه دهم دوره متوسطه بر اساس الگوی خلاقیت گیلفورد. ابتکاروخلاقیتدرعلومانسانی، 1، 164-143.

رجایی، زهرا، ارغوانی، علی و مهمی، زهرا (1396). بررسی تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات در خلاقیت و کارآفرینی(مورد مطالعه دانشجویان دانشگاه های شهرستان بیرجند). فصلنامه مرکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی، 8 ، 188-172.

رضایی، معصومه و حسینی نسب، داود (1396). اثر بخشی نمایش عروسکی بر مهارت‌های اجتماعی و خلاقیت در کودکان پیش دبستانی شهرستان مراغه. فصلنامه آموزش و ارزشیابی، (40)10، 26-9.

رسولی، یوسف. عیسی مراد، ابوالقاسم. (1394). اثر بخشی روش تدریس بدیعه پردازی برخلاقیت و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان. فصلنامة علمی، پژوهشی ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، (1)6. 174-157.

رحیمی­مند، مریم و عباس­پور، عباس(1394). تأثیر شیوه های جدید آموزش بر خلاقیت و پیشرفت تحصیلی دانشجویان. فصلنامة علمی، پژوهشی ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، (4)4 ، 142-119.

سادات حسینی، فریده (1396). مقایسۀ تأثیر مداخله ای بازی‌های ویدیویی سه بعدی و دو بعدی بر خلاقیت و مهارت‌های اجتماعی دانشجویان پسر. مجله روانشناسی معاصر، (1)12، 37 – 19.

ساعتی، ال. توماس(1391). تفکر خلاق، حل مشکل و تصمیم گیری. مجید عزیزی و رضا نقدی، دانشگاه تهران ، تهران، 1391، 2، 1 ،333.

شعبانی، مرتضی، ملکی، حسن، عباسپور، عباس و سعدی پور، اسماعیل (1397). طراحی مدل برنامه درسی مبتنی بر خلاقیت در دانشگاه سازمانی. فصل نامة علمی، پژوهشی پژوهش در برنامه ریزی درسی، (2)15، 78-62.

شاهعلی­زاده، محمد، دهقانی، سجاد، بنی­هاشم، کاظم و رحیمی، علی (1394). طراحی و اجرای تلفیق آموزش الگوی حل مسأله با اصول سازنده­گرایی و بررسی تأثیر آن بر یادگیری و تفکّر خلاق. فصلنامة علمی، پژوهشی ابتکار و خلاقیت درعلوم انسانی، (3)5 ، 117 – 83.

شاهعلی زاده، محمد، دهقانی، سجاد و دهقان زاده، ح (1393). پرورش خلاقیت و افزایش میزان یادگیری با بهره گیری از الگوی پرورش خلاقیت ویلیامز در درس علوم تجربی. فصلنامة علمی، پژوهشی ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 2، 133- 111.

شعبانی، حسن (1390) . مهارت‌های آموزشی. تهران. سمت. 1، 24، 476.

صادقی دیزج، الناز، حسینی‌نسب، داود، عسگریان، فریبا، شیرعلی‌پور، اصغر و مقصودی،محمدرضا(1394). فرا تحلیل اثر بخشی روش های تدریس فعال در عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان ایرانی، یک مطالعه مروری ساخته یافته. فصلنامه روان شناسی تربیتی، (35)11، 103-79.

عابدی، جلال (1372). خلاقیت و شیوه ای نو در اندازه گیری آن. مجله پژوهش‌های روانشناختی، (1)1، 54-46.

غلامی­توران پشتی، مرضیه، کریم زاده، صمد (1390). تأثیر بازی‌های رایانه‌ای بر خلاقیت و رابطه آن با سازگازی روانی دانش‌آموزان. فصلنامه اندیشه های تازه در علوم تربیتی، (1)7 ، 68-55.  

فلاح کفشگری، ربابه، حیدری، شعبان و یحیی زاده، سلیمان (1394). ارزیابی مدارس هوشمند و سنتی از نظر کارایی در ایجاد یادگیرندگان خود تنظیم در راستای تحول نظام برنامه پنجم توسعه کشور. دوفصلنامهمطالعاتبرنامهریزیآموزشی، 8(4)، 62-35.

فضلی، رخساره و جوادی، محمدجعفر (1383). بررسی مقایسه‌ی تأثیر روش تدریش فعال و غیر فعال بر پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان در درس تعلیمات اجتماعی. فصلنامه تعلیم و تربیت، 78، 32-7.    

قربانی، سجاد، صادقی، علیرضا و احقر، قدسی (1398). بررسی اثربخشی نرم‌افزار چندرسانه­ای محقق ساخته بر میزان خلاقیت و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان پایه پنجم در درس علوم تجربی. فصلنامة علمی، پژوهشی ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، (4)8 ، 218-195.

کیوانی، مهسا و جعفری، اصغر (1394). تأثیر آموزش راهبرد های فراشناختی در افزایش خلاقیت و بهبود عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان. فصلنامه علمی- پژوهشی آموزش و ارزشیابی، (30)8 ، 116-99.

گرین، گاروپی و کافمن، جیمزسی (1396). بازی­های وئدیویی و خلاقیت، منصوره بهرامی پور و الهه عمو. نوشته، اصفهان، 1396، 1، 1، 351.

موحدی، یزدان (1398). تأثیرطراحیبهینهفضایآموزشیبرارتقایخلاقیت. نشریه علمی - پژوهشی فناوری آموزش، (3)13، 535-529.

مرادی، رحیم و نوروزی، داریوش( 1395). مقایسه ی اثر بخشی آموزش از طریق بازی‌های آموزشی رایانه‌ای و روش سنتی پر مهارت های تفکر انتقادی و خلاقیت دانش‌آموزان تیزهوش. مجله روانشناسی مدرسه، (2)5، 150-131.

معروفی، یحیی و مولودی، مظفر(1394). تأثیر روش تدریس بدیعه پردازی بر پرورش خلاقیت دانش‌آموزان پایۀ پنجم ابتدایی. دو فصلنامه علمی- پژوهشی پژوهش های آموزش و یادگیری، (6)22، 44-31.

مفیدی، فرخنده (1393). مبانی آموزش و پرورش در دوره پیش از دبستان. سمت، تهران، 223.

نوروزی، داریوش، ولایتی، الهه و وحدانی اسدی، محمدرضا (1396). تکنولوژی آموزشی پیشرفته. سمت. تهران، 1، 1، 520.

نصرت، فاطمه، یوسفی، علیرضا و لیاقدار، محمدجواد (1389). تاثیر آموزش فعال فناورانۀ فیزیک بر پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان دورۀ متوسطه. فصلنامه علمی پژوهشی برنامه ریزی درسی- دانش و پژوهش در علوم تربیتی، (11)2، 64-53.

هاشمی، تورج، واحدی، شهرام و احراری، غفور (1394). فراتحلیل برنامه­های مداخلاتی پرورش خلاقیت. فصل نامة علمی، پژوهشی ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، (3) 5، 32-1.

یارمحمدزاده، پیمان، اسدیان عباس بلاغی، سیروس و کرمی، زهرا (1394). تحلیل محتوای چند رسانه‌ای‌های آموزشی در فیزیک با توجه به اصول چند رسانه ای، ساختار و محتوا. فصلنامه فن آوری اطلاعات در علوم تربیتی، (4)5 ، 95-71.

Akpinar, E. (2013). The Use of Interactive Computer Animations Based on POE as a Presentation Tool in Primary Science Teaching. Journal Science Education Technology. DOI: 10.1007/10956-013-9482-4.

Abedi, J. (1993). Creativity and a new way of measuring it. Journal of sychological Research, (1) 1, 54-46 [In Persian].

Bogusevschi, D., Muntean, C.H., & Muntean, G.M. (2019).Teaching and Learning Physics using 3D Virtual Learning Environment. A Case Study of Combined Virtual Reality and Virtual Laboratory in Secondary School. SITE 2019 - Las Vegas. 18-22.

Ceberio, M., Alumdi, J, M., & Franco, A. (2016). Design and Application of Interactive Simulations in Problem- Solving in University-Level Physics Education. Journal Science Education Technology, 25, 590–609.

Cherabin, M. & Deihim, J. (2016). The Role of Educational Planning in Implementing National Development Plans with Emphasis on the Education System. New Ideas in Science and Technology, (2) 1 [In Persian].

Corbeil, P, &Laveault, D. (2011). Validity of a Simulation Game as a Method for History Teaching Simulation & Gaming, 42(4), 462–475.

Cant, R. R., &Cooper, S. J. (2009) ،Simulation-based learning in nurse education، systematic review, Journal of Advanced Nursing, 66(1), 3–15.

Chang, K.E., Chen, Y.L., Lin, H.Y., Sung, Y.T. (2008). Effects of learning support in simulation-based physics learning،Computers & Education, 51, 1486–1498.

Cheshm, C. A. (2007). Investigating the Effect of Teaching Based on Creative Techniques on Teaching and Learning in Students, Two Islamic Education Quarterly, (5) 3, 7-36 [In Persian].

Dashti, G. T. M. & Karimzadeh, S. (2011). The Impact of Computer Games on Creativity and its Relationship with Students' Psychological Adaptation. Journal of New Thoughts in Educational Sciences, (1) 7, 55-68 [In Persian].

Daemi, H.R. & Moghimi, B.F. (2004). Standardization of the creativity test. Cognitive Science News, 6 (3), 1-8 [In Persian].

Esmaili, E. & Mousavi, F. (2015). Comparison of Collaborative Teaching Method through E-learning Environment with Lecture Method and Their Impact on Creativity and Curriculum Development. Two scientific and research journals, 4(1), 97-109 [In Persian].

Fallah, C. R., Heydari, S., & Yahyazadeh, S. (2015). Evaluation of Smart and Traditional Schools for Performance in Developing Self-Regulated Learners to Evolve the Fifth Development Plan of the Country. Journal of Educational Planning Studies, 8 (4), 35-62 [In Persian].

Fazli, R., & Javadi, M. J. (2004). A Comparative Study of the Effect of Active and Inactive Teaching Methods on Students 5^th in Social Education Course. Journal of Education, 78, 7-32 [In Persian].

Fan, X., Geelan, D., & Gillies, R. (2018). Evaluating a Novel Instructional Sequence for Conceptual Change in Physics Using Interactive Simulations. Education science, 8, 29, DOI:10.3390/educsci8010029.

Ghorbani, S., Sadeghi, A., & Ahqhar, G. (2019). Investigating the Effectiveness of Researcher-Made Multimedia Software on Creativity and Academic Achievement of Fifth Grade Students in the Experimental Science Course. Science, Innovation and Creativity Research Quarterly Journal, (4) 8, 218-195. [In Persian].

Green, G., & Kauffman, J. (1986). Video Games and Creativity, Mansoura Bahrami Pour and Elahe Uncle. Post, Isfahan, 1396, 1, 1, 351 [In Persian].

Humble, S., Dixon, P., & Mpofu, E. (2018). Factor structure of the Torrance Tests of Creative Thinking Figural Form A in Kiswahili speaking children. Multidimensionality and influences on creative behavior. Thinking Skills and Creativity, 27, 33–44.

Hashemi, T., Vahedi, S., & Ahrari, G. (2015). A meta-analysis of creativity intervention programs. Science, Innovation and Creativity Research Quarterly, 5 (3), 1-32 [in Persian].

Jafari, A., & Karimi, F. (2017). Professional policymaking in the educational system in the third millennium with emphasis on futures research. Shabak, 3(10), 45-56 [In Persian].

Kibirige, I., & Tsamago, H.E. (2019). Grade 10 Learners’ Science Conceptual Development Using Computer Simulations، EURASIA Journal of Mathematics, Science and Technology Education, 15(7), DOI:10.29333/ejmste/106057.

Kao, G. Y. M., Chiang, C. H., & Sun, C. T. (2017) Customizing scaffolds for game-based learning in physics. Impacts on knowledge acquisition and game design creativity, Computers & Education, 113, 294-312.

Kivani, M., & Jafari, A. (2015). The effect of teaching metacognitive strategies on increasing creativity and improving students' academic performance. Journal of Education and Evaluation, 30 (8), 116-99 [In Persian].

Kivani, M., & Jafari, A. (2015). The effect of teaching metacognitive strategies on increasing creativity and improving students' academic performance. Journal of Education and Evaluation, 30 (8), 99-116 [In Persian].

Khan, S. (2011). New Pedagogies on Teaching Science with Computer Simulations. Journal Science Education Technology, 20,215 –232.

Lopez, V., & Pinto, R. (2017). Identifying secondary-school students’ difficulties when reading visual representations displayed in physics simulations. International Journal of Science Education. DOI:10.1080/09500693.2017.1332441.

Makransky, G., Mayer, R.E., Veitch, N., Hood, M., Christensen, B., & Gadegaard, H. (2019). Equivalence of using a desktop virtual reality science simulation at home and in class. DOI.10.1371/journal. Pone.0214944.

Miller, Z, A., Amin, A., Tu J., Echenique, A., & Winokur, R.S. (2018). Simulation-based Training for Interventional Radiology and Opportunities for Improving the Educational Paradigm. DOI.10.1053/j.tvir.2018.10.008.

Maghoul, P., Boulet, B., Tardif, A., & Haidar, A. (2017). Computer Simulation Model to Train Medical Personnel on Glucose Clamp Procedures، Canadian Journal of Diabetes, xxx,1-6. http://dx.doi.org/10.1016/j.jcjd.2017.08.004

Moore, E. B., Chamberlain, J.M., Parson, R., & Perkins, K.K. (2014). PhET interactive simulations: Transformative tools for teaching chemistry. Journal of Chemical Education, 91(8), 1191-1197.

Macal, C.M., & North, M.J. (2013). Successful approaches for teaching agent-based simulation، Journal of Simulation, 7(1) ، 1-11.

Martinez, G., Naranjo, F.L., Perez, A.L., & Suero, M.I (2011). Comparative study of the effectiveness of three learning environments: Hyper-realistic virtual simulations, traditional schematic simulations and traditional laboratory، Physical review special topics- physics education research,7(2), 1-12.

Movahedi, Y. (2019). The Effect of Optimal Design of Educational Space on Creativity Promotion. Journal of Educational Technology, 13(3), 529-535 [In Persian].

Moradi, R., & Nowruz, D. (2016). A Comparison of the Effectiveness of Education through Computer Games and the Traditional Critical Thinking Skills and Creativity of Gifted Students. Journal of School Psychology, (2) 5, 131-150 [In Persian].

Maroufi, Y., & Moloudi, M. (2015). The Effect of Innovative Teaching on Fostering Elementary Grade 5 Elementary School Students. Two Quarterly Journal of Education and Learning Research, 6 (22), 31-44 [In Persian].

Mofidi, F. (2014). Basics of pre-school education. SAMT, Tehran, 223 [In Persian].

Neriz, L., Nunez, A., Caceres, V. F., Ramis, F., & Jerez, O. (2019).Simulation-based training as a teaching and learning tool for management education. Innovations in Education and Teaching International. https.//doi.org/10.1080/14703297.2019.1631874.

Nowruz, D., Velayati, E., & Vahdani A.M.R. (2017). Advanced educational technology. SAMT. Tehran, 1, 1, 520 [in Persian].

Nosrat, F., Yousefi, A., & Laghdar, M.J. (2010). The Impact of Active Physical Technology Education on Secondary School Students' Academic Achievement. Journal of Curriculum Planning- Knowledge and Research in Educational Sciences, (11) 2, 53-64 [in Persian].

Pinto, A., Barbot, A., Viegas, C., Silva, A. A., Santos, C, A, & Lopes, J. B. (2014). Teaching science with experimental work and computer simulations in a primary teacher education course، what challenges to promote epistemic practices? Procedia Technology, 13 ، 86 – 96.

Portrustai A.S., & Arefi, Z. (2017). Comparison of the Effectiveness of Computer-Based Learning and Video-Based Learning on Students' Creativity and Motivation, Educational Technology, 12(1), 63-74.

Reza Zadeh, H.R., & Eskandari, M. (2018). Investigating the content of a 10th grade math textbook based on Guilford's pattern of creativity. Innovation and Creativity in the Humanities, 1, 164-143 [In Persian].

Rezaei, M., & Ahmadi, G. (2018). The effect of origami education on the creativity of fifth grade elementary school students in district 18 of Tehran. Curriculum Studies, 13(48), 85-106 [In Persian].

Rajaii, Z., Arghavani, A., & Mahmoudi, Z. (2017). The Impact of ICT on Creativity and Entrepreneurship (Case Study of Birjand University Students). Journal of Medical Education Development Studies Center, 8, 188-172 [In Persian]

Rezaei, M., & Hosseini N.D. (2017). The Effectiveness of Puppet Show on Social Skills and Creativity in Preschool Children in Maragheh. Journal of Education and Evaluation, 10(40), 9- 26 [in Persian]

Rasuli, J., & Eisa M. A. (2015). Effectiveness of Innovative Teaching Techniques of Student Ethics and Academic Achievement. Chapter of Scientific, Innovation and Creativity Research in the Humanities, (1) 6. 157-174 [in Persian]

Renken, M, D., & Nunez, N. (2013). Computer simulations and clear observations do not guarantee conceptual Understanding، Learning and Instruction, 23, 10-23.

Rutten, N., Joolingen, W.R., & Van der veen, J.T. (2012). The learning effects of computer simulations in science education ،Computers & Education, 58, 136–153.

Runco, M, A., & Acar, S. (2012). Divergent Thinking as an Indicator of Creative Potential. Creativity Research Journal, 24(1) ، 66-75.

Rahimiand, M., & Abbaspour, A. (2015). The Impact of New Teaching Methods on Students' Creativity and Academic Achievement. Journal of Science, Innovation and Creativity Research in the Humanities, 4(4), 119-142 [In Persian].

Shabani, M., Maleki, H., Abbaspour, A., & Saadipour, E. (2018). Designing a Creativity-Based Curriculum Model in Organizational University Academic. Quarterly Journal, Curriculum Research, 2 (15), 62-78 [In Persian].

Sharifi, A., Ghandizadeh, A., & Jahedzadeh, S. (2017). The Effect of Simulation on Middle School Students’ Perceptions of Classroom Activities and their Foreign Language Achievement، A Mixed-Methods Approach. International Electronic Journal of Elementary Education, 9, 667-680 [In Persian].

Sadat H.F. (2017). Comparison of the Interventional Effect of 3D and 2D Video Games on Creativity and Social Skills of Male Students. Journal of Contemporary Psychology, 12(1), 19-37 [In Persian]

Stephens, L., & Clement, J.J. (2015). Use of physics simulations in whole class and small group settings، Comparative case studies. Computers & Education 86, 137-156.

Srisawasdi, N., & Panjaburee, P. (2015). Exploring effectiveness of simulation-based inquiry learning in science with integration of formative assessment. J، Comput، Educ,2(3),323–352.

Shah A. M., Dehghani, S., Bani H.K., & Rahimi, A. (2015). Design and Implementation of Integrating Problem Solving Training with Principles of Constructivism and Investigating its Impact on Learning and Creative Thinking. Journal of Initiative and Creativity in Human Science, 5 (3), 83-117 [In Persian].

Sadeghi D. E., Hosseini N. D., Asgarian, F., Shirali Pour, A., & Maghsoudi, M.R. (2015). A meta-analysis of the effectiveness of active teaching methods on academic performance of Iranian students, a review study. Journal of Educational Psychology, 11(35) 11, 79-103 [In Persian].

Shahzalizadeh, M., Dehghani, S., & Dehghanizadeh, H. (2014). Nurturing creativity and enhancing learning by using the Williams Creativity Model in Experimental Science. Journal of Innovation and Creativity in the Humanities, 2, 111-131 [in Persian].

Saati, l. T. (2012). Creative thinking, problem solving and decision making. Majid Azizi and Reza Naghdi, University of Tehran, Tehran, 2012, 2, 1, 333 [In Persian].

Shabani, H. (2011). Educational Skills. Tehran. Side. 1, 24, 476 [in Persian].

Thomas, C. M. & Barker, N. (2018). Simulation Elective، A Novel Approach to Using Simulation for Learning، Clinical Simulation in Nursing, 23, 21-29.

Torrance, E. P., (1972). Predictive Validity of the Torrance Tests of Creative Thinking. The Journal of Creative Behavior,6(4), 236-252.

Ulger, K. (2018). The Effect of Problem-Based Learning on the Creative Thinking and Critical Thinking Disposition of Students in Visual Arts Education. DOI:10.7771/1541-5015.1649.

Wood, B. K., & Blevins, B. K. (2019). Substituting the practical teaching of physics with simulations for the assessment of practical skills, an experimental study, https://iopscience،iop.org/article/10.1088/1361-6552/ab0192[Accessed 2 August 2019].

Yuliati, L. Riantoni, C., & Mufti, N. (2018). Problem Solving Skills on Direct Current Electricity through Inquiry-Based Learning with PHET Simulations. International Journal of Instruction, 4 , 123-138.

Yarmohammadzadeh, P., Asadian A.B.S., & Karami, Z. (2015). Analyze the content of multimedia teaching in physics according to the principles of multimedia, structure and content. Information Technology Quarterly in Education, (4) 5, 71-95 [In Persian].

Zacharia, Z., (2003). Beliefs, Attitudes, and Intentions of Science Teachers Regarding the Educational Use of Computer Simulations and Inquiry-Based Experiments in Physics. Journal of research in science Teaching, 40, 792–823.