بررسی زبان زنانه و مردانه در داستا‌ن‌های ابراهیم گلستان و منیرو روانی‌پور از منظر جنسیت و رویکرد تعلیمی‌اخلاقی (مطالعۀ موردی: جوی و دیوار و تشنه و کولی کنار آتش)

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 7، دوره 11، شماره 44، اسفند 1398، صفحه 177-204   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسندگان

کبری وخشوری¹؛ ناصر ناصری^{* 2}؛ شهریار حسن زاده³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران (نویسنده مسؤول)

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران

چکیده

در جامعه‌شناسی زبان، متغیر «جنسیت» در کنار مؤلفه‌های دیگر، به‌عنوان یک عامل مؤثر بر زبان تعریف شده است؛ اما فمینیست‌ها اول بار آن را به‌عنوان یک مؤلفۀ اساسی تمایز، بین زنان و مردان قلمداد کردند و زبان‌شناسانی چون لیکاف، الگو و تئوری برای آن نوشتند که بر مبنای آن زبانِ زنانه و مردانه از هم جدا شد و ادبیات تعلیمی که نمایشگر زندگی و مبیّن ارزش‌ها و معیارهای یک جامعۀ زبانی است به‌طور گسترده‌ای در میان انواع ادبی دیگر، گستره‌ای شگرف در زبان زنانه و مردانه به خود گرفت. آرای زبان‌شناسان به‌سرعت در متون ادبی بررسی شد و دستاوردهای جالبی از تفاوت زبان زنانه و مردانه ارائه گردید. این پژوهش، تحقیقی و تحلیلی و با تکیه بر مؤلفه‌های زبانِ زنانه و مردانه، در دو مجموعه داستان جوی و دیوار و تشنه از ابراهیم گلستان و کولی کنار آتش از منیرو روانی‌پور در تطابق با آرای زبان‌شناسان حوزۀ جنسیت به‌خصوص لیکاف می‌باشد که با رویکرد تعلیمی‌اخلاقی بررسی شده است. فرضیۀ تحقیق ما این است که در آثار دو نویسندۀ مذکور، زبان زنانه و مردانه با رویکرد تعلیمی‌اخلاقی مطابق آرای زبان‌شناسان به‌خصوص لیکاف و در مواردی نیز، با نظر آن‌ها در تناقض است. این تفاوت‌ها در اثر گلستان بیشتر از روانی‌پور است و در کاربرد دشواژه، صفات عاطفی و جملات تعدیلی نمود بیشتری دارد. بنابراین باید گفت گاهی مواضع تعلیمی‌اخلاقی بر جنسیت زبان غلبه دارد و نظریات زبان‌شناسان اجتماعی را باید در بستر فرهنگی، اجتماعی و اخلاقی جامعۀ داستانی، مورد بررسی قرار داد.
 

کلیدواژه‌ها

ابراهیم گلستان؛ منیرو روانی‌پور؛ جوی و دیوار و تشنه؛ کولی کنار آتش؛ زبان زنانه و مردانه؛ ادب تعلیمی‌اخلاقی

مراجع

1. ایبرمز، ام. اچ. و جفری گالت، هرفم (1387)، فرهنگتوصیفیاصطلاحاتادبی، ترجمۀ سعید سبزیان مراد‌آبادی، تهران: رهنما.

2. بهمنی مطلق، یدالله و فرقانی اله‌آبادی، فهیمه (1394)، بررسی تفاوت‌های زبانی زنان و مردان در ادبیات مقاومت (با تکیه بر مکالمات رمان دا)، هشتمین همایش پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی.

3. پاک‌نهاد جبروتی، مریم (1381)، فرادستی و فرودستی در زبان، تهران: گام نو.

4. ترادگیل، پیتر (1376)، زبان‌شناسی اجتماعی، درآمدی بر زبان و جامعه، ترجمۀ دکتر محمد طباطبایی، تهران: آگه.

5. جان‌نژاد، محسن (1380)، زبان و جنسیت، پژوهشی زبان‌شناختی اجتماعی تفاوت‌های زبانی میان گویشوران مرد و زن ایرانی در تعامل مکالمه‌ای، رسالۀ دکتری، دانشگاه تهران.

6. دانشور، سیمین (1348)، زبان‌شناسی نظری، تهران: انتشارات سخن.

7. داوری اردکانی، نگار و عیار، عطیه (1387) «کنکاشی در پژوهش‌های زبان‌شناسی جنسیت»، نشریۀ مطالعات راهبردی زنان، شمارۀ 42، 162ـ۱۸۲.

8. دلبری، حسن و همکاران (1396)، «بررسی متغیر جنسیت با تکیه بر زبان زنانه در رمان کنیزو اثر منیرو روانی‌پور»،فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی، شمارۀ 58، 31ـ۴۸.

9. رضی، احمد (1391)، «کارکردهای تعلیمی ادبیات فارسی»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، شمارۀ 15، 97ـ۱۲۰.

10. روانی‌پور، منیرو (1388)، کولی کنار آتش، تهران: مرکز.

11. شرافتی کهنه‌شهری، سکینه (1395)، بررسی مقایسه‌ای زبان زنانه و مردانه در رمان‌های سمفونی مردگان و خاطره‌های پراکنده، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد خوی.

12. شعیری، حمیدرضا و ترابی، بیتا (1391)، «بررسی شرایط تولید و دریافت معنا در ارتباط گفتمانی»، دوفصلنامۀ زبان‌پژوهی دانشگاه الزهرا، شمارۀ ۶، 23ـ۴۹.

13. شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1372)، «انواع ادبی و شعر فارسی»، نشریۀ رشدآموزشادبفارسی، سال هشتم، شمارۀ 32، 96ـ۱۱۹.

14. فارسیان، محمدرضا (1378)، جنسیت در واژگان، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.

15. کراچی، روح‌انگیز (1394)، «چگونگی تأثر جنسیت بر ادبیات»، مجلۀ زن در فرهنگ و هنر، شمارۀ 2، 223ـ۲۴۱.

16. گلستان، ابراهیم (1348)، جوی و دیوار و تشنه، تهران: پیک ایران.

17. مدرسی، یحیی (1368)، درآمدی بر جامعه‌شناسی زبان، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

18. مولوی، جلال‌الدین (1384)، مثنوی معنوی، دفتر دوم، تصحیح محمد استعلامی، تهران: سخن.

19. مؤمنی، مریم (1386)، «زبان و جنسیت»، مجلۀ بازتاب اندیشه، شمارۀ 152، 66ـ۷۱.

20. میرعابدینی، حسن (1387)، صد سال داستان‌نویسی ایران، ج4، تهران: چشمه.

21. ــــــــ (1380)، «داستان‌نویسی ایران در سال 1378 (بخش اول: نیمۀ نخست سال)»،مجلۀ بخارا، شمارۀ 20، 31ـ۵۰.

22. نوشین‌فر، ویدا (1374)، زبان، جنسیت و اجتماع، به راهنمایی دکتر مهدی مشکوة‌الدینی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه فردوسی مشهد.

23. یلمه‌ها، احمدرضا (1395)، «بررسی خاستگاه ادبیات تعلیمی منظوم و سیر تطور و تحول آن در ایران»،پژوهشنامۀادبیاتتعلیمی، سال هشتم، شمارۀ 29، 61ـ۹۰.

24. Khosronejad, A. (2007), The Role of Gender on Content Analysis of English and Persian Short Stories. PhD diss., Trbiat Moallem Univ.

25. Richards, J. C. & Schmitt (2002), Longman dictionary of language teaching and applied linguistics, London: Pearson Education.

26. Lakoff, R. (1975), Language and Women‟s Place, New York, Harper & Row.