بررسی قابلیت‌های هوش هیجانی در قصۀ سمک عیّار

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 6، دوره 11، شماره 44، اسفند 1398، صفحه 143-176   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسندگان

فرشته زواری درخشان¹؛ رضا صادقی شهپر^{* 2}؛ مرتضی رزاق پور³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان(نویسندة مسؤول)

³استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان

چکیده

داستان سمک عیّار از جمله شاهکارهای داستان‌‌های عامیانه در ادبیات ایران است. قهرمان داستان عیّاری است به نام سمک که با استفاده از شگردهای گوناگون و همچنین با بهره‌گیری از روش‌های روان‌شناسی، به‌خصوص نظریۀ هوش هیجانی، هدف‌هایش را محقق می‌سازد. در این مقاله هدف، بررسی عملکرد و رفتار سمک و یارانش از منظر هوش هیجانی از دیدگاه بار- اون (bar-on) است. این پژوهش می‌کوشد با روش تحقیق تحلیل محتوای توصیفی به‌صورت کمی و کیفی با استفاده از آمار توصیفی، مؤلفه‌های هوش هیجانی را در این داستان مورد تحلیل قرار دهد. در روش تحلیل محتوا از نوع توصیفی، واحد تحلیل، عبارات و جملاتی است که عملکرد و رفتار قهرمانان داستان را بیان می‌کند. نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد که در این داستان، مؤلفه‌های روابط بین فردی، واقعیت‌سنجی، خودآگاهی، قاطعیت، حل مسئله، مسئولیت‌پذیری، کنترل فشار، خرسندی، همدلی، خودشکوفایی، حرمت نفس، خوش‌بینی، کنترل تکانه و استقلال از لحاظ به‌کارگیری، به ترتیب آماری قرار گرفته‌اند؛ به‌خصوص شش مؤلفۀ اول که بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. از لحاظ توجه به مقیاس‌های کلی، به‌ترتیب حوزۀ برون‌فردی، سازگاری، درون‌فردی، کنترل استرس و خلق کلی مطرح شده است. دو حوزۀ برون‌فردی و سازگاری از لحاظ فراوانی، فاصلۀ بسیار زیادی با حوزه‌های دیگر دارد. به‌کارگیری و طرح کاربردهای اجتماعی، مدیریتی و سازمانی این مؤلفه‌ها، جهت ارتقای سطح علمی و عملکردی در اغلب آموزش‌ها و رشته‌های مختلف تعلیمی از دورۀ ابتدایی تا سطوح آموزش عالی امکان‌پذیر و قابل دستیابی است. تهیۀ کتب، فیلم‌ها و کارگاه‌های آموزشی و نشر و گسترش آن‌ها در بین آحاد جامعه و تطابق آن با شرایط مختلف اجتماعی حاکم بر جامعه، بسیار حائز اهمیت و مورد نیاز است.
 

کلیدواژه‌ها

داستان سمک عیّار؛ هوش‌ هیجانی؛ قابلیت‌های هیجانی

مراجع

1. آقایار، سیروس و شریفی درآمدی، پرویز (1386)، هوش هیجانی‌، کاربرد هوش در قلمرو هیجان، چ۲، تهران: سپاهان.

2. اکبرزاده، نسرین (138۳)، هوش هیجانی، دیدگاه سالوی و دیگران، چ۱، تهران: انتشارات فارابی.

3. الارجانی، فرامرز بن خداداد (1367)، سمک عیّار، با مقدمه و تصحیح پرویز ناتل خانلری، چ۵، تهران: آگاه.

4. ایرانمنش، مریم (1393)، «شیوۀ داستان‌پردازی در سمک عیّار»، کهن‌نامۀ ادب پارسی، سال پنجم، شمارۀ ۱، 31ـ۴۳.

5. بارساد (۱۳۸۴)، «مدیریت و رهبری با هوش هیجانی»، مرضیه مختاری‌پور و سید علی سیادت، ماهنامۀ علمی و تخصصی تدبیر، شمارۀ 105 و 106، 85ـ۸۷.

6. برکو، ری ام، ولوین، آندرودی، ولوین، دارلین آر (1378)، مدیریت ارتباطات، ترجمۀ سید محمد اعرابی و داود ایزدی، چ1، دفتر پژوهش‌های فرهنگی.

7. بخشی شورشجاعی، لیلا (1387)، «رابطۀ هوش هیجانی با سلامت روان و عملکرد تحصیلی»، فصلنامۀ دانش و پژوهش در علوم تربیتی، دانشگاه آزاد واحد خوراسگان، شمارۀ ۱۹، 97ـ116.

8. بهار، مهرداد (137۳)، جستاری چند در فرهنگ ایران، تهران: فکر روز.

9. پوده، آزاده (1396)، «آداب‌ورسوم رایج در دوران سمک عیّار»، متن‌شناسی ادب فارسی، دورۀ 9، شمارۀ 3 ، 33ـ47.

10. خانجانی، زینب و همکاران (1391)، «درمان تحلیل اثربخشی رفتار متقابل بر حالات شخصیتی، عزت نفس و نشانگان بالینی افراد دچار شکست عاطفی»، روش‌ها و مدل‌های روان‌شناختی، شمارۀ 8، 1ـ22.

11. خشچیان ژاله و همکاران (1389)، «بررسی مؤلفه‌های هوش هیجانی نظریۀ بار-اُن در کتاب های درسی سال اول دورۀ متوسطه»، اندیشه‌های نوین تربیتی، دورۀ 6، شمارۀ 4، 33ـ66.

12. سپهریان آذر، فیروزه (138۷)، «ساخت و هنجاریابی آزمون هوش هیجانی بر اساس نظریه‌های موجود و فرهنگ بومی و ارزشیابی تأثیر آموزش بر شیوه‌های مقابله بر استرس بین دانش‌آموزان دبیرستان‌های ارومیه»، فصلنامۀ روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی.

13. سرمد، ‌زهره ‌و همکاران (1380)، روش‌های‌ تحقیق‌ در‌ علوم ‌رفتاری، تهران: سپهر.

14. صیرفی، هایده (1388)، «نان و نمک خوردن، گفتاری پیرامون نان و نمک‌ خوردن، سوگند‌ خوردن در آیین عیّاری»، آموزشتربیت بدنی، شمارۀ 30، ۱۰ـ۱۳.

15. گرجی، منصوره (1391)، «آداب بزم و رزم در سمک عیّار»، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شمارۀ ۴، 26ـ33.

16. گلمن، دانیل (1382)، هوش هیجانی، ترجمۀ نسرین پارسا، تهران: رشد.

17. محجوب، محمدجعفر (1387)، ادبیات عامیانۀ ایران، به‌کوشش حسن ذوالفقاری، چ۴، تهران: چشمه.

18. میرباقری‌فرد، علی‌اصغر و همکاران (1388)، «آداب‌ورسوم دربار شاهان در داستان سمک عیّار»، نامۀ انجمن، شمارۀ 33 و 34، 33ـ47.

19. ناتل خانلری، پرویز (1364)، شهر سمک،تهران: آگاه.

20. نوروزی، خورشید (1386)، «تحلیل نوع ادبی سمک عیّار»، مجلۀ زبان و ادبیات فارسی، سال سوم، شمارۀ ۹، 135ـ1۶۰.

21. هوفمان‌، کارل و همکاران (1381)، روان‌شناسی عمومی (از نظریه تا کاربرد)، ترجمۀ هادی بحیرایی، تهران: ارسباران.