بررسی و تحلیل حل مسئله در کلیله و دمنۀ نصرالله منشی و مثنوی مولوی بر اساس نظریۀ جان دیویی (با تأکید بر داستان بوف و زاغ و شیر و نخجیران)

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 4، دوره 11، شماره 44، اسفند 1398، صفحه 87-106   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسندگان

یوسف علی بیرانوند¹؛ قاسم صحرائی^{* 2}

¹دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان(نویسنده مسؤول)

چکیده

کلیله و دمنه و مثنوی معنوی مولوی از تمثیل برای بیان آموزش‌های اخلاقی، تربیتی و... کمک گرفته‌اند. یکی از آموزش‌های تربیتی این دو کتاب، روش حل مسئله به‌شیوه‌ای خلاقانه است. حل مسئله عبارت است از تلاش ذهنی به‌منظور پیدا کردن روشی مناسب برای حل ‌کردن مسئله. جان دیویی از جمله کسانی است که روشی منطقی برای حل مسئله ارائه کرده است. روش او پنج اصل بدین صورت دارد: 1. تشخیص مسئله، 2. تعریف و بازنمایی مسئله، 3. پیدا کردن راه مناسب، 4. عمل ‌کردن روی راه‌حل‌های مناسب و پیش‌بینی نتایج، 5. نگاه به عقب و ارزشیابی نتایج فعالیت‌ها. در این پژوهش تلاش شده است که با روش توصیفی‌تحلیلی، حکایت «بوف و زاغ» از کتاب کلیله و دمنه و حکایت «شیر و نخجیران» از کتاب مثنوی معنوی مولوی، با تکیه بر روش حل مسئلۀ دیویی مورد بررسی قرار گیرد. سؤال اساسی در این باره آن است که روش بیان، ویژگی‌ها و مراحل داستانی روش حل مسئله در این دو حکایت چگونه‌اند؟ نتیجه آن است که در هر دو کتاب با روش تمثیل حیوانی تلاش شده است روش حل مسئله بیان شود. شخصیت‌های دو داستان با خلاقیت و طبق مراحل حل مسئلۀ دیویی پیش رفته‌ و توانسته‌اند دشمنان را از بین ببرند. نگاه کلیله و دمنه به پیروزی، مادی‌گرایانه است درحالی‌که مولوی تفسیری عرفانی از پیروزی دارد.

کلیدواژه‌ها

کلیله و دمنه؛ مثنوی معنوی؛ مولوی؛ حل مسئله؛ خلاقیت؛ جان دیویی

مراجع

1. اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (1393)، اسطوره بیان نمادین، چ۴، تهران: انتشارات سروش.

2. اکبری، بهمن، توزنده‌جانی، حسن و ابوالقاسمی، شهنام (1384)، درآمدی بر روان‌شناسی عمومی، چ۴، تهران: انتشارات شهر فیروزه.

3. بازان، تونی (1389)، نیروی ذهن خلاق، ترجمۀ زهرا فرزان، تهران: انتشارات بوکتاب.

4. پورنامداریان، تقی (1367)، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، چ۳، تهران: شرکت انتشارات علمی‌فرهنگی.

5. پولیا، جورج (1366)، چگونه مسئله را حل کنیم، ترجمۀ احمد آرام، چ۱، تهران: دفتر پژوهش‌های مؤسسۀ کیهان.

6. تقوی، محمد (1376)، حکایت‌های حیوانات در ادب فارسی، تهران: انتشارات روزنه.

7. جمعی از مؤلفان (1390)، روان‌شناسی عمومی، تهران: انتشارات پیام نور.

8. جهانگرد، فرانک، صدیقی، مصطفی و گلستانی حتکنی، طیبه (1390)، «نمادشناسی حکایت بوف و زاغ کلیله و دمنه بر پایۀ اساطیر ایران و هند»، مجلۀ بوستان ادب دانشگاه شیراز، سال سوم، شمارۀ 1، 75ـ۹۷.

9. ویشنو شرما (1363)، پنچاکیانه یا پنج داستان (کلیله و دمنه)، ترجمۀ مصطفی خالقداد عباسی، تصحیح و توضیح و مقدمۀ محمدرضا جلالی نائینی، محمود عابدی و تاراچند، چ۱، تهران: انتشارات اقبال.

10. دوبلوا، فرانسوا (1382)، برزوی طبیب و منشأ کلیله و دمنه، ترجمۀ صادق سجادی، چ۴، تهران: انتشارات طهوری.

11. رضائیان، علی (1395)، مبانی سازمان و مدیریت، چ۱۹، تهران: انتشارات سمت.

12. زمانی، کریم (1389)، شرح جامع مثنوی معنوی،چ۳۳، تهران: انتشارات اطلاعات.

13. زند، فاطمه (1393)، اصول و فنون مذاکره، چ۲، تهران: انتشارات آها.

14. سیف، علی‌اکبر (1395)، روان‌شناسی پرورشی نوین: روان‌شناسی یادگیری و آموزش، چ۹، تهران: انتشارات دوران.

15. شریعت‌مداری، علی (1393)، اصول و فلسفۀ تعلیم و تربیت، چ۶۰، تهران: انتشارات امیرکبیر.

16. شعبانی، حسن (1396)، مهارت‌های آموزشی و پرورشی (جلد اول: روش‌ها و فنون تدریس)، چ۲۴، تهران: انتشارات سمت.

17. شیخلووند، فاطمه و مستعلی‌زاده، تهمینه (1395)، «بررسی اخلاق مدیریتی در کلیله و دمنه». نشریۀ پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، سال هشتم، شمارۀ 32، 137ـ۱۶۰.

18. صفوی، امان‌الله (1369)، کلیات روش‌ها و فنون تدریس، تهران: شرکت چاپ و نشر ایران.

19. عباسی، حبیب‌الله و بالو، فرزاد (1388)، «بررسی روایت‌شناختی حکایت نخجیران و شیر از مثنوی مولوی»، مجلۀ هنر، شمارۀ 88، 8ـ۲۹.

20. فتوحی رودمعجنی، محمود (1389)، بلاغت تصویر، چ۲، تهران: نشر سخن.

21. فیشر، راجر و یوری ویلیام (1393)، اصول و فنون مذاکره، ترجمۀ مسعود حیدری، چ۱۸، تهران: انتشارات سازمان مدیریت صنعتی.

22. گابر، دان (1370)، روان‌شناسی دوستی، ترجمۀ محمدعلی فرجاد، چ۱، تهران: انتشارات الهام.

23. گوتک، جرالد ال. (1396)، مکاتب فلسفی و آراء تربیتی، ترجمۀ محمدجعفر پاک‌سرشت، چ۱۷، تهران: انتشارات سمت.

24. محجوب، محمدجعفر (1336)، «کلیله و دمنه»، نشریۀ فرهنگ ایران زمین، شمارۀ 5، 97ـ۲۶۱.

25. محمدی افشار، هوشنگ (1394). «مقایسۀ دو واقعه از تاریخ هردوت با دو داستان از کلیله و دمنه و مرزبان‌نامه»، نشریۀ ادبیات تطبیقی دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال هفتم، شمارۀ 13، 201ـ۲۲۱.

26. نبی‌لو، علیرضا (1389)، «روایت‌شناسی داستان بوم و زاغ در کلیله و دمنه»، نشریۀ ادب‌پژوهی، شمارۀ 14، 7ـ۲۸.

27. مولوی، جلال‌الدین (1390)، مثنوی معنوی، تصحیح رینولد ا. نیکلسن، چ۵، تهران: انتشارات هرمس.

28. نصرالله منشی، ابوالمعالی (1385)، کلیله و دمنه، تهران: انتشارات امیرکبیر.

29. یوسفی، محمدرضا و عامل محرابی، ابراهیم (1395)، زاغ و مار: برگرفته از کلیله و دمنه: مهارت حل مسئله، چ۴، تهران: فرای علم.

30. Bolton, Robert (1986), People Skils, New York: Simon & Schuster, Inc.

31. Goetz, E.T, Alexander, P.A. and Ash, M.J. (1992), Educational Psychology: A Classroom Perspective. Maxwell Macmillan International.

32. Santroch, John, W. (2010), Educational Psychology (2nd & 3rd ed), New York: McGraw-Hill.