مقایسۀ سیاوش، انسان آرمانی شاهنامه با نوح، انسان کامل تورات

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 3، دوره 12، شماره 45، خرداد 1399، صفحه 47-66   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسندگان

مهدی رضازاده قزاآن^{* 1}؛ سیروس شمیسا²؛ عبدالرضا مدرس زاده³؛ یونس حمامی لاله زار⁴

¹استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی مجتمع آموزش عالی شهید محلاتی قم

²استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشان

³دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشان

⁴مدرس گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشان

چکیده

سیاوش و نوح^(ع) در شاهنامه و تورات، همسان و هم‌روزگار نیستند اما هر دو از یک ویژگی مشترک برخوردارند؛ یعنی کامل و آرمانی‌اند، دو شاخصۀ قدسی و مینوی که همواره مطلوب بشر کمال‌طلب بوده است. کمال‌طلبی، گاه در قامت سیاوش، انسان آرمانی شاهنامۀ فردوسی، و در روایتی اسطوره‌ای و حماسی ترسیم می‌شود و گاه در قالب نوح، انسان کامل تورات و ضمن روایتی تاریخی‌مذهبی ظهور و بروز می‌یابد. معیارهایی که شاهنامه به‌عنوان منبعی سرشار از نکته‌های اخلاقی و تربیتی از انسان آرمانی ارائه می‌دهد، با شاخصه‌های انسان کامل تورات به‌عنوان متنی تاریخی‌مذهبی، چندان تفاوتی ندارند؛ زیرا فردوسی به‌عنوان حکیمی خردورز تلاش می‌کند چهره‌ای الهی و جاودانه از سیاوش ارائه ‌دهد که هم با دیدگاه اسطوره‌ای منطبق باشد و هم از نظر مذهبی قابل پذیرش و مقبول؛ بر همین مبنا، داستان سیاوش با وجود نقل در متون مهری و مزدیسنی پیش از شاهنامه، همواره مورد توجه ایرانیان مسلمان نیز بوده است. با مقایسۀ سیاوش و نوح^(ع) و واکاوی برخی از ویژگی‌های شخصیتی و اخلاقی و تعلیمی دو انسان اسطوره‌ای و دینی، دریافت می‌شود که وجه مشترک هر دو، اخلاق و معیارهای تربیتی و آموزه‌های تعلیمی است و ارزش‌ها و ملاک‌های ارزشی در تورات و شاهنامه بسیار به هم نزدیک‌اند.
 

کلیدواژه‌ها

سیاوش؛ نوح(ع)؛ اسطوره؛ انسان آرمانی؛ انسان کامل

مراجع

1. آگوستین، قدیس (1393)، شهر خدا، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.

2. آیدنلو، سجاد (1388)، «سیاوش، مسیح و کیخسرو (مقایسه‌ای تطبیقی)»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، سال ششم، شمارۀ 23، 9ـ۴۴.

3. اسلامی ندوشن، محمدعلی (1376)، زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه، چ۷، تهران: نشر آثار.

4. ـــــــــــ (1390)، ایران و جهان از نگاه شاهنامه، تهران: انتشارات امیرکبیر.

5. ـــــــــــ (1393)، جام جهان‌بین، چ۴، تهران: نشر قطره.

6. دوستخواه، جلیل (1382)، اوستا (کهن‌ترین سرودهای ایرانیان)، چ۹، تهران: مروارید.

7. اوشیدری، جهانگیر (1378)، دانشنامۀ مزدیسنا، چ۲، تهران: نشر مرکز.

8. بهار، مهرداد (1395)، از اسطوره تا تاریخ، تهران: چشمه.

9. پورداوود، ابراهیم (1347)، یشت‌ها، تهران: کتابخانه طهوری.

10. حافظ، شمس‌الدین محمد (1371)، دیوان حافظ، تصحیح علامه قزوینی و قاسم غنی، به‌کوشش عبدالکریم جربزه‌دار، تهران: انتشارات اساطیر.

11. خلف تبریزی، محمدحسین (1393)، برهان قاطع، به‌اهتمام محمد معین، تهران: مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر.

12. رامپوری، غیاث‌الدین محمد (1363)، غیاث‌اللغات، به‌کوشش منصور ثروت، تهران: انتشارات امیرکبیر.

13. رایشلت، هانس (1383)، رهیافتی به گاهان زرتشت و متن‌های نو اوستایی، گزارش جلیل دوستخواه، تهران: ققنوس.

14. رضایی راد، محمد (1378)، مبانی اندیشۀ سیاسی در خرد مزدایی، تهران: انتشارات طرح نو.

15. زمردی، حمیرا (1385)، نقد تطبیقی ادیان و اساطیر در شاهنامه فردوسی، خمسۀ نظامی و منطق‌الطیر، تهران: زوار.

16. ساندارز، ن.ک. (1383)، حماسه گیلگمش، ترجمۀ محمد اسماعیل فلزی، تهران: انتشارات هیرمند.

17. سعادت، اسماعیل (1391)، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

18. شمیسا، سیروس (1396)، شاهِ نامه‌ها، تهران: هرمس.

19. صدیقیان، مهین‌دخت (1375)، فرهنگ اساطیری‌ـ حماسی ایران، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

20. عباسپور اسفدن، حسنعلی و رنجبر احمد (1393)، «جلوه‌های آرمانشهر و شهریار آرمانی فردوسی با جستاری در داستان سیاوش»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال دهم، شمارۀ 35، 179ـ۲۱۲.

21. فردوسی، ابوالقاسم (1394)، شاهنامه، پیرایش جلال خالقی مطلق، تهران: سخن.

22. کزازی، میرجلال‌الدین (1387)، نامۀ باستان (جلد سوم داستان سیاوش)، تهران: سمت.

23. مجتبایی، فتح‌الله (1352)، شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان، تهران: انتشارات انجمن فرهنگ ایران باستان.

24. مسکوب، شاهرخ (1370)، سوگ سیاوش، تهران: خوارزمی.

25. ﻣﻮر، ﺗﺎﻣﺲ (1387)، آرﻣﺎﻧﺸﻬﺮ، ﺗﺮجمۀ دارﯾﻮش آﺷﻮری و ﻧﺎدر اﻓﺸﺎر ﻧﺎدری، ﺗﻬﺮان: ﺧﻮارزﻣﯽ.

26. مولوی، جلال‌الدین (1371)، مثنوی معنوی، به سعی و اهتمام رینولد الین نیکلسون، تهران: مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر.

27. هاکس، مستر (1383)، قاموس کتاب مقدس، تهران: اساطیر.

28. חמשה חומשי תורה. مجموعۀ توراه و هفطارا با ترجمۀ فارسی (2007 میلادی)، لوس آنجلس: انجمن فرهنگی اوتصر هتواره (گنج دانش).