مهار روان شناختی والدین: پیش بینی مسئولیت پذیری شخصی و سرزندگی تحصیلی

روانشناسی تحولی: روانشناسان ایرانی

دوره 16، شماره 64، تیر 1399، صفحه 411-423   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

حمیدرضا جوکار^{* 1}؛ محبوبه فولادچنگ²؛ محمدرئوف انجم شعاع³

¹کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی دانشگاه شیراز

²دانشیار گروه روانشناسی تربیتی دانشگاه شیراز

³دانشجوی دکتری دانشگاه شیراز

چکیده

هدف این پژوهش تبیین مسئولیت‏پذیری شخصی و سرزندگی تحصیلی بر اساس مهار روان‌شناختی والدین بود. 313 دانش‏آموز دبیرستان دوره اول (پایه نهم) و دوم (پایه یازدهم) شهرستان فیروزآباد در سال تحصیلی 97-1396 با روش نمونه‌برداری تصادفی خوشه‌ای چندمرحله‌ای انتخاب شدند و به مقیاس‎های مهار روان‎شناختی پیشرفت‎محور و وابسته‎محور (سوننس و دیگران، 2010)، مسئولیت‏پذیری شخصی (مرگلر و شیلد، 2016) و سرزندگی تحصیلی (حسین‏چاری و دهقانی‏زاده، 1391) پاسخ دادند. نتایج تحلیل رگرسیون هم‌زمان نشان داد که بعد مهار شناختی و پاسخگویی مسئولیت‎پذیری توسط توجه مشروط والدین به‌طور مثبت، توسط مهار پیشرفت‎محور والدین به‌طور منفی و بعد مهار رفتاری هیجانی مسئولیت‎پذیری نیز به‌طور منفی توسط اتکا به والدین پیش‎بینی می‎شود. افزون بر آن، این نتایج نشان داد که مهار پیشرفت‎محور والدین به‌صورت منفی پیش‎بینی‎کننده سرزندگی تحصیلی است. در مورد نقش تعدیل‏گری جنس، یافته‎ها نشان داد که در دختران اتکا به والدین پیش‎بین منفی هر دو مؤلفه مسئولیت‎پذیری شخصی است، اما در پسران توجه مشروط والدین پیش‎بین مثبت مهار شناختی و پاسخگویی است. سرزندگی نیز در دختران توسط مهار پیشرفت محور به‌صورت منفی و در پسران توسط توجه مشروط والدین به‌صورت مثبت و توسط اتکا به والدین به‌صورت منفی پیش‎بینی می‌شود. این یافته‎ها حاکی از آن است که توجه مشروط والدین به دلیل تأکید بر رفتار و پیامدهای آن، افزایش مسئولیت‏پذیری شخصی دانش‎آموزان را در پی دارد، اما تأکید بر عملکرد بالاتر از استاندارد در مهار پیشرفت‏محور، به دلیل آنکه بر توانایی فراتر از تحول شناختی دانش‎آموز تأکید دارد با کاهش مسئولیت‏پذیری شخصی همراه است. همچنین، وابستگی به والدین در رفتارها و حل مشکلات، مهار درونی رفتاری‌ـ هیجانی را تضعیف می‏کند. افزون بر آن، والدین پیشرفت‎محور با ایجاد تنیدگی و اضطراب و احساس‌های منفی، مانند گناه و شرم که در پی عملکرد بالاتر از استاندارد به‌وجود می‎آید، موجب کاهش سرزندگی می‎شوند.

کلیدواژه‌ها

مسئولیت‏پذیری شخصی؛ سرزندگی تحصیلی؛ مهار روان‏شناختی والدین

مراجع

اشرف، م. (1396). بررسی پیشایندهای محیطی بیگانگی تحصیلی: نقش واسطه‌ای جهت‎گیری هدف و خودکارآمدی. پایان‎نامه دکتری تخصصی، رشته روان‎شناسی تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روان‎شناسی، دانشگاه شیراز.

چگینی، ط.، غلامعلی‎ لواسانی، م. و حجازی، م. (1396). نقش واسطه‎ای انگیزش درونی در رابطه بین ادراک از سبک‎های والدگری و تاب‎آوری تحصیلی. فصلنامه ‎روان‎شناسی تحولی: روان‎شناسان ایرانی، 13(52)، 394 -383.

دهقانی‏زاده، م. و حسین‏چاری، م. (1391). سرزندگی تحصیلی و ادراک از الگوی ارتباطی خانواده: نقش واسطه‎ای خودکارآمدی. مطالعات آموزش و یادگیری، 4(2)، 47 -21.

دهقانی‏زاده، م.، حسین‏چاری، م.، مرادی، م. و سلیمانی‎خشاب، ع. (1393). سرزندگی تحصیلی و ادراک از الگوهای ارتباطات خانواده و ساختار کلاس: نقش واسطه‏ای ابعاد خودکارآمدی. فصلنامه روان‏شناسی تربیتی، 32، 30 -1.

دهکردی، ع.، محتشمی، ط. و حسن‌زاده، پ. (1391). بررسی خصوصیات روان‎سنجی مقیاس نقش جنسی بم فرم کوتاه با تأکید بر تحلیل عاملی در جمعیت ایرانی. مجله شناخت اجتماعی، 1، 58 -44.

رضایی، ن.، صلصالی، م. و جهانتیغ، م. (1394). شناسایی ابعاد سلامت زنان ایرانی: مرور مطالعات کیفی. پژوهش پرستاری، 10(3)، 130 -118.

فرحمند، س. و فولادچنگ، م. (1396). تبیین علّی سرزندگی تحصیلی بر اساس الگوهای ارتباطی خانواده: نقش واسطه‎ای ابرازگری هیجانی. فصلنامه روان‎شناسی تحولی: روان‎شناسان ایرانی، 13(51)، 
269 -257.

فرخی، ا. و سبزی، ن. (1394). شادکامی و ادراک الگوهای ارتباطی خانواده: نقش واسطه‎ای سرمایه روان‎شناختی. فصلنامه روان‎شناسی تحولی: روان‎شناسان ایرانی، 11(43)، 324 -313.

ناظری، م. (1388). مسئولیت‎پذیری، گامی به سوی جامعه مدنی. ماهنامه گزارش، 211، 7 -6.

 

Barber, B. K. (1996). Parental psychological control: Revisiting a neglected construct. Child Development, 67(6), 3219-3396.

Barber, B. K., & Harmon, E. L. (2002). Violating the self: Parental psychological control of children and adolescents. In B. K. Barber (Ed.), Intrusive parenting: How psychological control affects children and adolescents (pp. 15-52). Washington, DC, US: American Psychological Association.

Barber, B. K., & Olsen, J. A. (1997). Socialization in context: Connection, regulation, and autonomy in the family, school, and neighborhood, and with peers. Journal of Adolescent Research, 12(2), 287-315.

Blatt, S. J. (1974). Levels of object representation in anaclitic and introjective depression. The Psychoanalytic Study of the Child, 29(1), 107-157.

Blatt, S. J. (2004). Experiences of depression: Theoretical, clinical, and research perspectives. American Psychological Association.

Chen, Z. J., Lang, Y., & Wang, L. (2011). The relationship between self-injury behavior of junior high school students and parental rearing patterns. Mental Health Education in Primary and Secondary Schools, 16, 19-22.

Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2000). The" what" and" why" of goal pursuits: Human needs and the self-determination of behavior. Psychological Inquiry, 11(4), 227-268.

Elliot, A. J., & Thrash, T. M. (2004). The intergenerational transmission of fear of failure. Personality and Social Psychology Bulletin, 30(8), 957-971.

Filippello, P., Harrington, N., Costa, S., Buzzai, C., & Sorrenti, L. (2018). Perceived parental psychological control and school learned helplessness: The role of frustration intolerance as a mediator factor. School Psychology International, 39(4), 360-377.‏

Filippello, P., Sorrenti, L., Buzzai, C., & Costa, S. (2015). Perceived parental control and learned helplessness: the role of school self-efficacy. School Mental Health, 7(4), 298-310.

Flett, G. L., Hewitt, P. L., Oliver, J. M., & Macdonald, S. (2002). Perfectionism in children and their parents: A developmental analysis. In G. L. Flett & P. L. Hewitt (Eds.), Perfectionism: Theory, research, and treatment (pp. 89-132). Washington, DC, US: American Psychological Association.

Flett, G. L., Hewitt, P. L., Oliver, J. M., & Macdonald, S. (2002). Perfectionism in children and their parents: A developmental analysis. In G. L. Flett & P. L. Hewitt (Eds.), Perfectionism: Theory, research, and treatment (pp. 89-132). American Psychological Association.

Frost, J. (2005). Supernanny: how to get the best from your children. New York: Hyperion.

Grolnick, W. S. (2003). The psychology of parental control: How well-meant parenting backfires. Mahwah, NJ: Erlbaum.

Harma, M. (2008). The impact of parental control and marital conflict on adolescents’ self-regulation and adjustment. Master’s thesis. The Middle East Technical University, Turkey.

Hock, E., Eberly, M., Bartle‐Haring, S., Ellwanger, P., & Widaman, K. F. (2001). Separation anxiety in parents of adolescents: Theoretical significance and scale development. Child Development, 72(1), 284-298.

Kline, R. B. (2011). Principles and practice of structural equation modeling (3rd Edition). New York, London: The Guilford Press.

Martin, A. J., & Marsh, H. W. (2008). Academic buoyancy: Towards an understanding of students' everyday academic resilience. Journal of School Psychology, 46(1), 53-83.

McShane, K. E., & Hastings, P. D. (2009). The New Friends Vignettes: Measuring parental psychological control that confers risk for anxious adjustment in preschoolers. International Journal of Behavioral Development, 33(6), 481-495.

Mergler, A., & Patton, W. (2007). Adolescents talking about personal responsibility. The Journal of Student Well-being, 1(1), 57-70.

Mergler, A., & Shield, P. (2016). Development of the Personal Responsibility Scale for adolescents. Journal of Adolescence, 51, 50-57.

Montuoro, P., & Lewis, R. (2018). Personal responsibility and behavioral disengagement in innocent bystanders during classroom management events: The moderating effect of teacher aggressive tendencies. The Journal of Educational Research, 111(4), 439-445.

Putwain, D. W., Connors, L., Symes, W., & Douglas-Osborn, E. (2012). Is academic buoyancy anything more than adaptive coping? Anxiety, Stress and Coping, 25(3), 349-358.

Reeves, R. (2004). Why everyone is talking about responsibility. New Statesman, 17(792), 33-35.

Rogers, K. N., Buchanan, C. M., & Winchell, M. E. (2003). Psychological control during early adolescence: Links to adjustment in differing parent/adolescent dyads. The Journal of Early Adolescence, 23(4), 349-383.

Roth, G., Assor, A., Niemiec, C. P., Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2009). The emotional and academic consequences of parental conditional regard: Comparing conditional positive regard, conditional negative regard, and autonomy support as parenting practices. Developmental Psychology, 45(4), 1119.

Schaefer, E. S. (1965). A configurational analysis of children’s reports of parent behavior. Journal of Consulting Psychology, 29(6), 552-557.

Schleider, J., Vélez, C., Krause, E., & Gillham, J. (2014). Perceived psychological control and anxiety in early adolescents: The mediating role of attributional Style. Cognitive Therapy & Research, 38(1), 71-81.

Sheldon, K. M., Gordeeva, T., Leontiev, D., Lynch, M. F., Osin, E., Rasskazova, E., & Dementiy, L. (2018). Freedom and responsibility go together: Personality, experimental, and cultural demonstrations. Journal of Research in Personality, 73, 63-74.

Skinner, B. F. (1999). A critique of psychoanalytic concepts and theories. In B. F. Skinner, V. G. Laties, A. C. Catania, & the B. F. Skinner Foundation. (1999). Cumulative record (pp. 285-294). Acton, MA: Copley.

Soenens, B., Vansteenkiste, M., & Luyten, P. (2010). Toward a domain‐specific approach to the study of parental psychological control: Distinguishing between dependency‐oriented and achievement‐oriented psychological control. Journal of Personality, 78(1), 217-256.

Spear, L. P. (2000). The adolescent brain and age-related behavioral manifestations. Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 24(4), 417-463.

Thompson, D. B. (2013). Psychological control, parental support, adolescent grades and school engagement. Master’s Thesis, Brigham Young University.