شیوه‌های تبلیغی در اسرار التوحید

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 4، دوره 12، شماره 46، شهریور 1399، صفحه 91-112   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسندگان

مریم جعفرزاده^{* 1}؛ رضا روحانی²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کاشان(نویسنده مسؤول)

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کاشان

چکیده

«تبلیغ» به معنی رساندن پیام به دیگری از طریق برقراری ارتباط، به‌منظور ایجاد دگرگونی در بینش و رفتار اوست و به‌عنوان ارتباط متقاعدگرانه و کوششی است که به‌منظور نفوذ و تأثیرگذاری بر مخاطب معرفی می‌شود. ابوسعید ابی‌الخیر از عارفان برجسته‌ای است که به اصول تبلیغ آشنا و معتقد است و اصلاح افکار افکار مخاطبان و نیز تربیت اشخاص یکی از دغدغه‌های اساسی وی به ‌شمار می‌آید. آنچه در این پژوهش بررسی می‌شود، شیوه‌های تبلیغی ابوسعید در اسرار التوحید است که به روش توصیفی‌تحلیلی انجام می‌گیرد. بر اساس نتایج این پژوهش، بوسعید از شیوه‌های تبلیغی چون روش همراهی، روش نفی و اثبات، روش الگویی، روش تدریجی، روش استدلالی، روش تداعی معانی، روش تکرار و روش طرح ناگهانی و حاضرجوابی برای بیان پیام خویش استفاده کرده است. به‌جز ارزش پیام او، آنچه شیوۀ وی را از دیگر شیوه‌ها متمایز می‌کند، ترفندهایی است که در هریک از شیوه‌های تبلیغ به کار می‌برد. اثرگذاری بوسعید بر رفتار مخاطبان خویش با تغییر حال درونی و تحولات عاطفی و اعتقادی آنان ظاهر می‌شود.

کلیدواژه‌ها

تبلیغ؛ شیوه‌های تبلیغی؛ اسرار التوحید؛ ابوسعید ابی‌الخیر

مراجع

1. قرآن کریم.

2. افتخاری، اصغر (1377)، سیرۀ تبلیغی پیامبر اکرم^(ص)، تهران: مرکز نشر سازمان تبلیغات اسلامی.

3. امین، احمد و سیامک‌دستجردی، اعظم (1394)، «معرفی و نقد برخی از روش‌های تعلیمی و تربیتی صوفیه تا قرن ششم»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، سال هفتم، شمارۀ 26، 83ـ۱۰۴.

4. بینگر، اتولر (1376)، ارتباطات اقناعی، ترجمۀ علی رستمی، تهران: مرکز تحقیقات، مطالعات و سنجش برنامه‌های صدا و سیما.

5. بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم (1360)، انقلاب فرهنگی و تبلیغی، چ۲، تهران: برهان.

6. حاتمی، سعید، قاسم‌زاده، سید علی و امری، نجمه (1392)، «تحلیل رویکرد تعلیمی ابوسعید ابوالخیر بر مبنای نظریۀ ارتباطات کلامی یاکوبسن»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، سال پنجم، شمارۀ 17، 87ـ۱۱۴.

7. حکیم‌آرا، محمدعلی (1388)، ارتباطات متقاعدگرانه و تبلیغ، چ۲، تهران: سمت.

8. خندان، علی‌اصغر (1381)، کتاب مغالطات، قم: پژوهشگاه علوم، فرهنگ اسلامی.

9. دامادی، سید محمد (1374)، ابوسعیدنامه (زندگینامه ابوسعید ابوالخیر)، چ2، تهران: دانشگاه تهران.

10. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق)، المفردات فی غریب القرآن، بیروت/دمشق: دارالعلم.

11. رهبر، محمدتقی (1371)، پژوهشی در تبلیغ، تهران: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی.

12. زورق، محمدحسن (1368)، مبانی تبلیغ، تهران: سروش

13. ساجدی، علی (1387)، آیین مریدی و مرادی در تصوف، مشهد: انتشارات سخن‌گستر.

14. صفایی، علی، یحیایی، محمد و رشیدی، صفورالسادات (1392)، «شیوه‌های تربیت مرید از نگاه ابوسعید با تکیه بر اسرار التوحید»، هشتمین همایش بین‌المللی ترویج زبان و ادب فارسی ایران، دانشگاه زنجان.

15. عباسی‌مقدم، مصطفی (1371)، نقش اسوه‌ها در تبلیغ و تربیت، تهران: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی.

16. ـــــــ (1390)، «بررسی تطبیقی شیوه‌های ارتباطی و تبلیغی چهره‌های قرآنی با روش‌های تبلیغات در جهان امروز»، مطالعات قرآن و حدیث، سال پنجم، شمارۀ 1، 87ـ۱۲۴.

17. کلاین برگ، اتو (1386)، روان‌شناسی اجتماعی، ترجمۀ علی محمد کاردان، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.

18. کرمی، رضاعلی (1378)، روش‌های تبلیغ از طریق (خطابه، ابزارها، روضه، مناظره)، چ۲، قم: دار الثقلین.

19. کرنستن، موریس (1376)، «تسامح و تساهل»، ترجمۀ محمدسعید حنایی ‌کاشانی، نامۀ فرهنگ، سال هفتم، شمارۀ 28، 62ـ۷۰.

20. متولی، کاظم (1384)، افکار عمومی و شیوه‌های اقناع، تهران: بهجت.

21. محمد بن منوّر (1390)، اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، چ۱۰، تهران: آگاه.

22. مشیدی، جلیل و اصغری بایقوت، یوسف (1391)، «امر به معروف و نهی از منکر از منظر عرفانی (با تکیه بر اسرارالتوحید»، فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، دورۀ هشتم، شمارۀ 29، 73ـ۸۹.

23. نجاتی، محمدعثمان (1372)، قرآن و روان‌شناسی، ترجمۀ عباس عرب، چ۳، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.

24. ورام بن ابی فراس، مجموعه ورام، انتشارات مکتب فقیه.