روانشناسی فضای مجازی: تراکنش‌های گفتگوی همزمان در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی

دانش شناسی

مقاله 6، دوره 12، شماره 47، دی 1398، صفحه 69-80   

نویسنده

اعظم نجفقلی نژاد^*

دکترای علم اطلاعات و دانش‌شناسی و استادیار سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

چکیده

هدف: هدف پژوهش حاضر بررسی و مرور مفاهیم و ویژگی‌های ارتباط‌های مجازی و برخط از جمله گفتگوهای همزمان و روانشناسی حاکم بر این فضاهای جدید است و در این راستا استانداردها و رهنمودهای ارتباط‌های برخط در کتابخانه‌ها مورد کنکاش قرار گرفته است.
روش پژوهش: پژوهش حاضر به شیوه سندی و از نوع مروری-تحلیلی است که برای تبیین روانشناسی فضای مجازی از نظریه‌های مختلف تعامل برخط از جمله نظریه‌های غنای رسانه‌ای، حضور اجتماعی، نظریه استفاده و خشنودی و افسارگسیختگی برخط بهره برده است.
یافته‌ها: فضای مجازی و برخط دارای ویژگی‌های متمایزی است و اثراتی متفاوتی بر ذهن و رفتار آدمی می‌گذارد. درگیری کمتر حواس، فضای غالب نوشتاری، انعطاف در هویت، تغییر و تعدیل ادراکات، تعدد روابط ممکن، امکان تأخیر در پاسخگویی به مخاطب در ارتباطات مجازی، قابلیت کش آمدن زمان و قطع ارتباط رسانه‌ای، اضطرارآمیز بودن و همزمان بودن ارتباط از جمله این ویژگی‌هاست. این ویژگی‌ها عموماً حالات روانشناختی همچون خشم، اضطراب، نگرانی و ناامیدی را به همراه دارد. تعامل در فضای مجازی زمانی موثر واقع می‌شود که حاصل این تعامل ارتباطی، موجب استفاده و یا خشنودی فرد در محیط زیست روانی و اجتماعی او شود.
نتیجه‌گیری: بنابراین با توجه به ماهیت کار و پیچیدگی تعامل کتابدار و کاربر در طول فرایند مرجع، «رفتار مثبت و منفی کتابدار (مشاهده شده توسط کاربر) عامل و فاکتور مهمی در موفقیت یا شکست فرایند به حساب می‌آید. توجه به روانشناسی کاربران در فضای مجازی، تبعیت از استانداردها و رهنمودهای عملکرد رفتاری و مهارتی کتابداران و مجهز بودن به انواع مهارت‌های علمی و ارتباطی از عوامل موفقیت تراکنش‌های برخط محسوب می‌شود.

کلیدواژه‌ها

روانشناسی فضای مجازی؛ سایبرسایکولوژی؛ گفتگوی همزمان (چت)؛ خدمات مرجع مجازی

مراجع

جاری، س.؛ بلیاد، م. (1398). روانشناسی فضای مجازی (فرصت یا تهدید). تهران: بهنام قلم.

خانیکی، ه.؛ روحانی، ر. (1390). ارتباطات مجازی و سایبر سایکولوژی (مطالعه رابطه میان بهره‌مندی دانشجویان فنی دانشگاه تهران از وبلاگ با نگرش آنان درباره روابط مجازی). مجله مطالعات اجتماعی ایران،  5(3) ، 48-71.

دهنوئی، ف.؛ محمداسماعیل، ص. (1386). خدمات مرجع الکترونیک و نقش کتابداران مرجع و مهارت‌های لازم برای ارائه این خدمات در محیط‌های مجازی. پیام بهارستان، 70 (7): 2-10.

دیی، چ.؛ آلن، م. (1389). بررسی کاربردی بودن خدمات مرجع دیجیتالی بر وبگاه‌های کتابخانه دانشگاهی علوم پزشکی، ترجمه یوسفی،ن.؛ حبیبی،ا. کتاب ماه کلیات (اطلاعات، ارتباطات و دانش شناسی)، 5(149): 30-56. 

کاظمی، ا. و دیگران (1392). زندگی در فضای مجازی: جنبه‌های روانی- اجتماعی اینترنت. اصفهان: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد خوراسگان، معاونت پژوهشی.

نشاط، ن. (1386). زبان و هرمنوتیک در فرایند مرجع. تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاهی، 43 (39): 27-40.

نوروزی، ی.؛, جعفری‌فر، ن. (1395). مسوولیت اخلاقی کتابداران در فضای مجازی. اخلاق در علوم و فناوری، 2 (11): 29-38.

Ademodi, O. (2011). Reference Service in Academic Libraries: Accommodation of International Students. Available at: http://digitalcommons.unl.edu/libphilprac/524 (Accessed 22 October 2020)

Buckley, C.E. (2006). Golden Rule Reference: Face-to-Face and Virtual. The Reference Librarian, 45(93): 129-136. Available at: http://ir.library.illinoisstate.edu/fpml/40 (Accessed 22 October 2020).

Guidelines for Behavioral Performance of Reference and Information Service Providers (2013). Available at: http://www.ala.org/rusa/resources/guidelines/guidelinesbehavioral(Accessed 22 October 2020).

Guidelines for Business Information Responses (2013). Available at:

http://www.ala.org/rusa/resources/guidelines/business(Accessed 22 October 2020).

Guidelines for Implementing and Maintaining Virtual Reference Services (2017). Available at: http://www.ala.org/rusa/resources/guidelines/virtrefguidelines(Accessed 22 October 2020).

IFLA Digital Reference Guidelines (2002). Available at: https://www.ifla.org/files/assets/reference-and-information-services/publications/ifla-digital-reference-guidelines-en.pdf(Accessed 22 October 2020).

Meredith, J. (2020). Conversation analysis, cyberpsychology and online interaction. Social and Personality Psychology Compass, 14(5): 285-294.

Power, A.; Kirwan, G. (2014). Cyberpsychology and New Media: A Thematic Reader. New York: Psychology Press, Taylor & Francis Group.

Quan-liang, Y.U. (2011). Discussion about User′ s Psychology in Digital Reference Service. Journal of the Library Science Society of Sichuan, (5). Available at: https://en.cnki.com.cn/Article_en/CJFDTotal-TUSH201105016.htm (Accessed 2 November 2020).

Ruggiero, T.E. (2000). Uses and Gratifications Theory in the 21st Century. Mass Communication and Society, 3(1): 3-37. Available at: https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1207/S15327825MCS0301_02?needAccess=true(Accessed 22 October 2020).

Roesch, H. (2006). Digital Reference Services: State of the Art in the Focus on Quality. World library and information congress: 72ND IFLA general conference and council 20-24 August, Seoul, Korea. Available at:  https://archive.ifla.org/IV/ifla72/papers/098-Roesch-en.pdf(Accessed 22 October 2020).

RUSA (2008). Definitions of Reference. Available at: http://www.ala.org/rusa/guidelines/definitionsreference(Accessed 22 October 2020).

Tyckson, D.A. (2001). What the best model of reference service?. Library trends, 50(2): 183-196. Available at: https://www.ideals.illinois.edu/bitstream/handle/2142/8398/librarytrendsv50i2d_opt.pdf  (Accessed 22 October 2020).

Straw, J.E. (2014). A Virtual Understanding: The Reference Interview and Question Negotiation in the DigitalAge. Reference & User Services Quarterly, 39(4): 376-379. Available at: https://www.jstor.org/stable/20863843 (Accessed 22 October 2020).