تحلیل شاخصه‌های هوش معنوی در مثنوی مولوی با تأکید بر نظریۀ رابرت ایمونز

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 5، دوره 12، شماره 46، شهریور 1399، صفحه 113-128   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسندگان

تهمینه مستعلی زاد¹؛ فاطمه شیخلووند^{* 2}؛ محمد فرهمند¹؛ عذرا غفاری³

¹گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران

²گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران (نویسنده مسؤول)

³گروه روانشناسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران

چکیده

هوش معنوی زمینۀ تمام آن چیزهایی است که ما به آن‌ها اعتقاد و باور داریم. توجه به معنویت، امروزه در رشته‌های متنوعی از قبیل روان‌شناسی، در حال پیشرفت است؛ اما در این میان، اهمیت موضوع زمانی آشکار می‌شود که بدانیم مصادیق و مباحث مربوط به هوش معنوی بسیار پیش‌تر از آنکه در علوم روان‌شناسی نوین مطرح شود، در ادبیات عرفانی ما به فراوانی مطرح شده است‌. این تحقیق قصد دارد اشعار مولانا را این بار از نگاهی متفاوت و با توجه به شاخصه‌های هوش معنوی نظریۀ رابرت ایمونز بررسی کند. رابرت ایمونز یکی از محققانی است که نظریۀ خود را در رابطه با هوش معنوی ارائه کرده و آن را در رابطۀ مستقیم با هوش دینی و معنوی نشان داده است. ایمونز ایمان، صلح‌، نوع‌دوستی و کاربرد صحیح آن در زندگی و سازگاری با ناملایمات دنیای واقعی را از دغدغه‌های هوش معنوی معرفی کرده است. لذا این پژوهش تلاش دارد به این سؤال پاسخ دهد که مهم‌ترین شاخصه‌های هوش معنوی در مثنوی مولوی با تأکید بر نظریۀ رابرت ایمونز چه می‌باشد؟ نتایج نشان می‌دهد که توجه به همدلی، نوع‌دوستی، عشق، ایثار، مدارا و تساهل و تسامح از ویژگی‌های مشترکی است که به‌عنوان مولفه‌های بارز هوش معنوی در ادبیات عرفانی و اندیشۀ مولانا مطرح شده است.

کلیدواژه‌ها

هوش معنوی؛ رابرت ایمونز؛ مثنوی معنوی

مراجع

1. اعوانی، شهین (1389)، «گوش هوش، نگاهی به دیدگاه مولوی دربارۀ مراتب فهم و ادراک»، مجلۀ اشراق، سال سوم، شمارۀ 6 و 7، 137ـ۱۶۴.

2. برادبری، تراویس (1384)، هوش هیجانی، ترجمۀ مهدی گنجی، تهران: نشر ساوالان.

3. حسینی شاهرودی، سید مرتضی و شایسته، ریحانه (1396)، «هوش معنوی، مؤلفه‌ها و مبانی آن در حکمت متعالیه»، مجلۀ پژوهش‌های فلسفی و کلامی، دورۀ 19، شمارۀ 1 (پیاپی 71)، 7ـ۳۲.

4. دوبونو، ادوارد (1389)، درس‌های درست اندیشیدن، ترجمۀ ملک‌دخت قاسمی نیک‌منش، تهران: نشر آمه.

5. زرین‌کوب، عبدالحسین (1377)، پله پله تا ملاقات خدا، تهران: سخن.

6. ساغروانی، سیما (1388)، هوش معنوی بُعد ناشناختۀ بشر، مشهد: انتشارات آهنگ قلم.

7. سلطان القرائی، خلیل و سلیمان‌نژاد، اکبر (1387)، تفکر انتقادی و ضرورت آموزش آن در کلاس درس، دورۀ 3، شمارۀ 6، 181ـ۱۹۵.

8. سهرابی، فرامرز و ناصری، اسماعیل (1391)، هوش معنوی و مقیاس‌های سنجش آن، تهران: انتشارات آوای نور.

9. شقاقی، فرهاد و رضایی کارگر، فلور (1387)، «تأثیر آموزش مهارت‌های تفکر خلاق و نقادانه بر بهزیستی روان‌شناختی نوجوانان»، فصلنامه تحقیقات روان‌شناختی، شمارۀ 5، 44ـ۶۹.

10. فروزانفر، بدیع‌الزمان (1394)، رساله در تحقیق احوال و زندگانی مولانا جلال‌الدین محمد مشهور به مولوی، به‌کوشش محمود جنیدی جعفری، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

11. عباسی، عبدالله و مشهدی، محمدامیر (1389)، سبک‌شناسی فکری رباعیات مولانا، شمارۀ 9، 137ـ۱۵۳.

12. کاپلان، پاول (1386)، روان‌شناسی رشد؛ سفر پرماجرای کودک، ترجمۀ فیروزبخت مهرداد، تهران: انتشارات رسا.

13. لوپارت، جودی (1374)، «تیزهوشیِ پنهان»، مجلۀ استعدادهای درخشان، ترجمۀ فاطمه یزدانی، سال چهارم، شمارۀ ۳، ۲۶۱ـ۲۷۹.

14. مهرابی، ابراهیم (1392)، «اقترای (پیشنهادی) در متافیزیک هوش معنوی در الام»، مجلۀ انسان‌پژوهی دینی، دورۀ 10، شمارۀ 29، 5ـ۳۰.

15. مولوی، جلال‌الدین محمد (1360)، مثنوی معنوی، تهران: چاپ رینولد آلن نیکلسون.

16. واعظ کاشفی، ملاحسین (1375)، لب لباب، تهران: مؤسسۀ فرهنگی صراط.

17. هدایتی، مهرنوش و زریباف، مژگان (1397)، پرورش هوش معنوی از طریق برنامۀ فلسفه برای کودکان، www.amoozak.org.

18. یدالله‌پور، محمدهادی و فاضلی کبریا، مهناز (1393)، «بررسی تطبیقی مفهوم هوش معنوی از منظر روان‌شناسی و اسلام»، نشریۀ اسلام و سلامت، دورۀ 1، شمارۀ 1، 48ـ۵۷.

19. Emmons, R.A. and et al. (1999), The psychology of ultimate concern: Motivation and spirituality in personality, New York: Guilford Press.

20. Emmons, R.A. (2000), Is spirituality an intelligence? Motivation, cognition, and the psychology of ultimate concern. The International Journal for the Psychology of Religion, 10, 3-26.

21. Sisk, D.A. & Torrance, E.P. (2001), Spiritual Intelligence: The Tenth Intelligence that integrates all other Intelligence. Gifted Education International, 16 (3), 208-212.