اثربخشی درمان شناختی رفتاری بر نشخوار فکری، نگرانی و حساسیت اضطرابی در افراد با نشانه‌های اختلالات اضطرابی

نشریه علمی آموزش و ارزشیابی (فصلنامه)

دوره 14، شماره 53، خرداد 1400، صفحه 13-29   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jinev.2021.683359

نویسندگان

مهدیه تقوی قراملکی¹؛ نعیمه محب^{* 2}

¹دانش آموخته کارشناسی‌ارشد، گروه روان شناسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

²استادیار گروه روان‌شناسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

چکیده

پژوهش حاضر با هدف اثربخشی درمان شناختی رفتاری بر نشخوار فکری، نگرانی و حساسیت اضطرابی در افراد با نشانه­های اختلالات اضطرابی انجام شد. طرح پژوهش حاضر تحقیق موردی منفرد بود، شرکت کننده‌های پژوهش شامل 3 آزمودنی با نشانه‌های اختلالات اضطرابی با تشخیص روان پزشک مبنی بر داشتن نشانه‌های اختلالات اضطرابی به روش نمونه‌گیری هدفمند به عنوان شرکت‌کنندگان آزمایش انتخاب شدند.  ابزار جمع‌آوری اطلاعات شامل پرسشنامه حساسیت اضطرابی، پرسشنامه حالت نگرانی پنسیلوانیا و پرسشنامه نشخوار فکری نولن هوکسما و مارو  بود. قبل از شروع مداخله، هر 3 شرکت کننده در یک جلسه مورد ارزیابی با ابزارهای پژوهش قرار گرفتند. سپس 8 جلسه یک ساعته به مدت دو بار در هفته مداخله درمان شناخت رفتاری بر روی نمونه اجرا شد. لازم به ذکر است که هر شرکت کننده در ابتدای هر جلسه پرسشنامه­های پژوهش را تکمیل نمودند. به منظور بررسی فرضیه‌ها از آزمون شاخص­های درصدی به صورت مطالعه موردی  استفاده شد. نتایج  حاصل از شاخص درصد بهبودی بلانچارد و اسکوارز نشان داد که درمان شناختی رفتاری بر نشخوار فکری، نگرانی و حساسیت اضطرابی در افراد با نشانه­های اختلالات اضطرابی تأثیر دارد

کلیدواژه‌ها

درمان شناختی رفتاری؛ نشخوار فکری؛ نگرانی؛ حساسیت اضطرابی؛ نشانه‌های اختلالات اضطرابی

اصل مقاله

مقدمه

اختلالات اضطرابی شایع‌ترین اختلالات روانی در سطح جامعه هستند. به طوری که در ایالات متحده آمریکا سالانه بیش از 40  میلیون نفر به آن مبتلا می‌شوند و از هر چهار نفر، یک نفر با آن درگیر است (مورگان و هاف^[1]، 2011). اختلالات اضطرابی، اختلالاتی را شامل می‌شوند که در ویژگی­های ترس و اضطراب بیش از حد و اختلالات رفتاری مربوط، سهیم هستند. ترس، پاسخ‌های هیجانی به تهدید واقعی یا تصور تهدید قریب‌الوقوع است، در حالی که اضطراب پیش بینی تهدید آینده است(انجمن روان پزشکی آمریکا، 1394). این اختلالات آثار فراوانی بر فرد و زندگی روزمره وی بر جای می‌گذارند و منجر به استفاده مفرط از خدمات مراقبت سلامت و اختلال عملکرد می‌شوند. اختلالات اضطرابی مزمن می‌توانند میزان مرگ و میر به علل قلبی-عروقی را افزایش دهند. یک نفر از هر چهار نفر، واجد معیارهای تشخیصی لازم برای حداقل یکی از اختلالات اضطرابی است. زنان در این باره از مردان مستعدتر هستند، اما به نظر می‌رسد. شیوع این اختلالات با بالاتر رفتن سطح اقتصادی اجتماعی افراد کاهش می‌یابد (تلو بمابا^[2]، و همکاران^[3]، 2011).     

 از سوی دیگر حساسیت اضطرابی^[4] به عنوان یک متغیر واسطه­­ای میان استرس و بیماری، نقشی مهم و تعیین کننده در ایجاد و تداوم اختلالات روانی به ویژه اختلالات اضطرابی و افسردگی دارد(موریس^[5]، 2012). حساسیت اضطرابی باعث ایجاد انواعی از سوگیری­های شناختی در رابطه با محرک­های تهدید کننده شده و باعث افزایش توجه نسبت به محرک­های تهدید کننده شده و سطح تهدید کنندگی محرک‌‌های درونی یا بیرونی ادراک شده را  افزایش می‌دهد(کاشدان، بایروس، فورسیه و استجر^[6]، 2006).

عود افکار منفی یکی از ویژگی­های عمده­ی اختلالات اضطرابی است. این افکار را می­توان شکلی از نگرانی (موریس و همکاران، 2005) در نظر گرفت. بورکوویک و همکاران (1993) نگرانی را به عنوان زنجیره‌ای از افکار و تصاویر دارای درون­مایه­ عاطفی منفی نسبتاً کنترل ناپذیر تعریف کرده‌اند، که بر تلاش برای اشتغال به مسئله گشایی روانی درباره موضوعات واقعی یا خیالی دارد، پیامدهای آن نامعلوم است، اما شامل یک یا چند پیامد منفی می­شود. نتایج پژوهش‌های مختلف حاکی از آن است که نگرانی در ابتلا و تداوم اختلالات خلقی، اضطرابی و بی­خوابی نقش دارد. از جمله این که نگرانی پیش‌بینی کننده­ خلق افسرده، اختلال استرس پس از سانحه و شکایت­های مربوط به سلامت روان است (ورکوئیل، بروسچوتا و تاییر^[7]، 2007).

یکی از انواع الگوهای تفکر در افکار ناخواسته و نقش آن در دوام اختلالات اضطرابی، که در سال‌های اخیر مورد توجه پژوهشگران زیادی قرارگرفته است، نشخوار فکری^[8] است. نشخوار فکری به عنوان افکاری مقاوم و عود کننده تعریف می‌شود که حول یک موضوع معمول دور می‌زند. این افکار به صورت غیرارادی، وارد آگاهی می‌شوند و توجه را از موضوعات و اهداف مورد نظر فرد منحرف می­سازند (جورمن^[9]، 2006).

برای درمان اختلالات اضطرابی بر اساس دیدگاه­های رایج درمان‌های متفاوتی ارایه شده اما رایج‌ترین درمان اختلالات اضطرابی، درمان‌های شناختی رفتاری است(بورکوویک، نوومن و کاستون گوآی^[10]، 1993). در این نوع درمان به بیمار کمک می‌شود تا الگوهای تفکر تحریف شده و رفتارهای ناکارآمد خود را تشخیص دهد. برای اینکه بتواند این افکار تحریف شده و ناکارآمد خود را تغییر دهد از بحث­های منظم و تکالیف رفتاری دقیقاً سازمان یافته استفاده می‌شود(سادوک و سادوک^[11]، 2010). درمان شناختی-رفتاری پیوسته بر تغییرات درمانی معنی دار در طول زمان تأکید داشته است(هازلت استونز^[12]، 2008).تحقیقات انجام یافته در زمینه اثربخشی درمان‌های شناختی رفتاری بر درمان اختلالات اضطرابی مؤید اثربخشی این نوع از درمان‌ها در مبتلایان به اختلالات اضطرابی است در این راستا دهشیری (1391) در پژوهشی به این نتیجه دست یافت که درمان شناختی رفتاری به طور معنی­داری موجب کاهش نگرانی و اضطراب آزمودنی­های مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر می‌شود. کودال^[13] و همکاران (2018) به این نتیجه دست یافتند که درمان شناختی رفتاری باعث بهبود معنادار اختلالات اضطرابی در جوانان می‌شود، دوگاس و روبی چااود^[14] (2010) در پژوهشی به این نتیجه دست یافتند که درمان شناختی رفتاری باعث بهبود معنادار اختلال اضطراب فراگیر می­شود. اولاتونجی[15] و همکاران (2010) در پژوهشی به این نتیجه دست یافتند که درمان شناختی رفتاری بر اختلالات اضطرابی تأثیر معناداری ندارد. با توجه به حجم گسترده مطالعات مربوط به اثربخشی درمان‌های شناختی رفتاری بر علایم اختلالات اضطرابی و با عنایت به اینکه تحقیقات اندکی در رابطه با اثر بخشی درمان‌های شناختی رفتاری بر حساسیت اضطرابی و نشخوار فکری  انجام گرفته این پژوهش در صدد پاسخگویی به این سؤال بود که آیا درمان شناختی رفتاری بر نشخوار فکری، نگرانی و حساسیت اضطرابی در افراد با نشانه‌های اختلالات اضطرابی تأثیر دارد؟ براین اساس فرضیه­های زیر مطرح شد:

1-     درمان شناختی رفتاری بر نشخوار فکری در افراد با نشانه­های اختلالات اضطرابی تأثیر دارد.

2-     درمان شناختی رفتاری بر نگرانی در افراد با نشانه­های اختلالات اضطرابی تأثیر دارد.

3-     درمان شناختی رفتاری بر حساسیت اضطرابی در افراد با نشانه‌های اختلالات اضطرابی تأثیر دارد.

 

طرح پژوهش

     طرح پژوهش آزمایشی از نوع مطالعه موردی[16] می‌باشد.

 

جامعه ، نمونه و روش نمونه‌گیری

جامعه آماری پژوهش کلیه بیماران زن با نشانه‌های اختلالات اضطرابی می­باشند که از مهرماه سال 1397 تا خرداد ماه سال 1398 به مراکز روان پزشکی شهرستان تبریز مراجعه کرده بودند. نمونه این پژوهش شامل 3 بیمار زن با نشانه‌های اختلالات اضطرابی مراجعه کننده به مراکز روان پزشکی شهرستان تبریز بود که به روش نمونه‌گیری هدفمند و به عنوان شرکت کننده آزمایش انتخاب شدند. خصوصیات دموگرافیک: سه نفر به عنوان شرکت کننده آزمایش که نفر اول خانمی 35 ساله، دارای مدرک لیسانس و متأهل، خانه­دار و بدون فرزند بودند که فاقد هرگونه اقدامات دارویی و روانشناختی بود و آزمودنی دوم خانمی 29 ساله ، دارای مدرک دیپلم، متأهل، شاغل و دارای یک فرزند و فاقد هر گونه اقدامات دارویی و روانشناختی بودند. نفر سوم خانمی 20 ساله، مجرد، بیکار و فاقد هر گونه اقدامات دارویی و روانشناختی بودند.

 

ابزارهای پژوهش

برای گردآوری داده­ها از از پرسشنامه‌های زیر استفاده شد:

 

مقیاس حساسیت اضطرابی: تیلور و کاکس ( 1998) این پرسشنامه را برای ارزیابی میزان ترس از علایم و پیامدهای اضطراب طراحی کرده‌اند(کاکس، بورگر، تیلور، فیونتس و راس^[17]، 1999). این ابزار یک مقیاس36 ماده­ای خودگزارشی است که برای اندازه‌گیری شش موضوع اختصاصی حساسیت اضطرابی، شامل ترس از نشانه­های قلبی عروقی(6 ماده)، ترس از نشانه­های تنفسی (7 ماده)، ترس از نشانه­های قابل مشاهده برای عموم (8 ماده)، ترس از نشانه­های معده و روده (4 ماده)، ترس از نشانه­های تجزیه‌ای و عصبی (6 ماده) و ترس از نشانه­های نداشتن کنترل شناختی (5 ماده) طراحی شده است. طراحی این آزمون براساس مقیاس لیکرت پنج درجه‌ای از صفر برای بسیار کم تا چهار برای بسیار زیاد صورت گرفته که نمرات کل آزمودنی را در دامنه‌ای از صفر تا 144 قرار می‌دهد. تیلور و کاکس در بررسی همسانی درونی این مقیاس ضرایب آلفای بین 83/0 تا 94/0 را گزارش کرده‌اند (نقل از فلت، گرین و هویت^[18]، 2004). پژوهشگران در یک مطالعه طولی ده ماهه شواهدی در حمایت از سلسله مراتب ساختار عاملی این مقیاس، ثبات و همسانی درونی، پایایی بازآزمایی، روایی افتراقی این مقیاس ارائه کرده‌اند (رودریگوئز، بروس، پاگانو، اسپنسر و کیلر^[19]، 2004). در یک بررسی با یک نمونه 275 نفری در جزیره پرتوریکو شواهد قابل ملاحظه‌ای در حمایت از روایی همگرا و افتراقی برای این مقیاس فراهم شد (سینترون، کاتر، سوچدی، اسبروکو و گری^[20]، 2005).

    در مطالعه دیگری پژوهشگران با استفاده از یک نمونه 2741 نفری از کشورهای مختلف و با بهره‌گیری از روش تحلیل عاملی شواهد گسترده‌ای در حمایت از روایی عاملی^[21] نسخه 36 سؤالی این آزمون فراهم کردند (برنشتاین، زوولنسکی، کوتوف، آریندل، تیلور و همکاران^[22]، 2006). علاوه بر آن در پژوهشی در ترکیه روایی و پایایی نسخه ترکی این آزمون نیز مورد حمایت قرار گرفته (منتر، یمیز و آلکین^[23]، 2010). در ایران مطالعه در زمینه روایی و پایایی این آزمون از سه روش همسانی درونی، تنصیف و بازآزمایی برای آزمون روایی این آزمون استفاده شده که برای کل آزمون و برای خرده مقیاس­ها، ضرایب به دست آمده با روش همسانی درونی در دامنه‌ای از 82/0 تا 93/0، با روش تنصیف از 76/0 تا 90/0 و با روش بازآزمایی از 92/0 تا 96/0 قرار داشتند (مرادی منش، 1384). قاسمی (1391) نیز پایایی درونی با آلفای کرونباخ را برای خرده مقیاس­های ترس از نشانه­های قلبی عروقی 85/0، ترس از نشانه­های تنفسی 88/0، ترس از نشانه­های قابل مشاهده برای عموم 90/0، ترس از نشانه­های معده و روده 88/0، ترس از نشانه­های تجزیه‌ای و عصبی 86/0 و ترس از نشانه­های نداشتن کنترل شناختی 87/0 و برای کل آزمون 89/0 با نمرات آزمودنی‌های اصلی به دست آورد.

    پرسشنامه حالت نگرانی پنسیلوانیا: این پرسشنامه یک پرسشنامه خودگزارش دهی است که توسط مایر^[24] و همکاران ( 1990 )ساخته شده و 16 آیتم دارد و گرایش افراد به نگرانی را در حالت کلی و بدون در نظر گرفتن موضوع نگرانی خاصی می­سنجد (مایر و همکاران، 1990). روش نمره گذاری به روش لیکرت 5 درجه ای از بسیار صادق است (1) تا اصلا صاق نیست(5) می‌باشد. حد پایین نمرات 16، حد متوسط نمرات 48 و حد بالای نمرات 80 می‌باشد. نمره بین 16 تا 32 نشان دهنده شدت نگرانی کم، نمره بین 32 تا 48 نشان دهنده­ی شدت نگرانی متوسط و نمره بالاتر از 48 نشان دهنده شدت نگرانی زیاد در فرد می‌باشد. روایی و پایایی این مقیاس در نمونه ایرانی (عدالتی شاطری و همکاران، 2009) به روش آلفای کرونباخ 92/0 گزارش شده است.

   پرسشنامهنشخوار فکری: نولن هوکسما و مارو (1991) پرسشنامه‌ای خودآزما تدوین کردند که چهار نوع متفاوت از واکنش به خلق منفی را مورد ارزیابی قرار می‌داد. نحوه نمره گذاری: پاسخ‌های نشخواری 22 عبارت دارد که از پاسخ دهندگان خواسته می‌شود هر کدام را در مقیاسی از 1 (هرگز) تا  4 (اغلب اوقات) درجه‌بندی کنند (ترینر، گنزالز و نولن هوکسما^[25]، 2003). دامنه نمرات این پرسشنامه بین 22 تا 88 متغیر می­باشد. نمره کل نشخوار فکری از طریق جمع ماده­ها محاسبه می‌شود. این پرسشنامه در ایران توسط منصوری و دیگران (1389) مورد بررسی قرار گرفته و روایی آن مورد تأیید قرار گرفته است. آلفای کرونباخ در پژوهش منصوری و دیگران (1389) 90/0 به دست آمد. اعتبار پیش بین مقیاس پاسخ‌های نشخواری می‌تواند شدت افسردگی را در دوره­های پیگیری در نمونه­های بالینی و غیربالینی با کنترل متغیرهایی مانند سطح اولیه افسردگی و یا عوامل استرس­زا پیش‌بینی کند (منصوری و دیگران، 1389). همبستگی درون طبقه­ای پنج دفعه اندازه‌گیری شد و 75/0 گزارش گردید. لطفی‌نیا (1386) ضرایب پایایی آن را با اجرا بر روی 54 نفر دانشجو با فاصله زمانی سه هفته 82/0 محاسبه نمودند. بر پایه شواهد تجربی، مقیاس پاسخ‌های نشخواری، پایایی درونی بالایی دارد. ضریب آلفای کرونباخ در دامنه 88/0 تا 92/0 قرار دارد. پژوهش‌های مختلف نشان می دهند همبستگی بازآزمایی برای مقیاس پاسخ‌های نشخواری 67/0 است (لامینت^[26]، 2004). پرسشنامه پاسخ‌های نشخواری برای اولین بار توسط باقری نژاد، صالحی فدردی و طباطبایی (1389)، بر پایه شواهد تجربی از پایایی درونی بالایی برخوردار بود، آلفای کرونباخ 67/0 قرار داد.

 

پکیج درمان شناختی رفتاری بک(1996)

جلسه اول: ارزیابی و آموزش روانی

جلسه دوم: آموزش آرامیدگی

جلسه سوم: حساسیت زدایی

جلسه چهارم: مدیریت نگرانی

جلسه پنجم: کاهش استرس و حل مسئله

  جلسه ششم: آموزش مهارت ابراز وجود و جرات مندی

جلسه هفتم: آموزش نحوه بروز هیجانات و کنترل آن ها و آگاهی از افکار اضطراب زا.

جلسه هشتم: آموزش پاسخدهی منطقی جهت غلبه بر افکار و مرور  افکار خودآیند و فرض‌های آموخته شده

 

روش‌های تحلیل آماری

جهت تجزیه و تحلیل داده­ها از شاخص­های درصد بهبودی بلانچارد^[27]و اسکوارز (نقل از اوگلز، لونر و بونستیل[28]، 2001) و اندازه اثر (شاخص کوهن) استفاده شد.

X 100	پیش آزمون – پس آزمون	= درصد بهبودی
	پیش آزمون

یافته‌ها

    پژوهش حاضر به صورت تک موردی، 3 آزمودنی را شامل می‌شود. آزمودنی اول که مداخله بر روی آن اجرا شده خانمی 35 ساله دارای تحصیلات لیسانس که اقدامات روانشناختی و دارو درمانی نداشته است. آزمودنی دوم خانمی 29 ساله و دیپلم که اقدامات روانشناختی و دارو درمانی نداشته است و آزمودنی سوم خانمی 20 ساله و دیپلم که اقدامات روانشناختی و دارو درمانی نداشته است، بود.

فرضیه 1: درمان شناختی رفتاری بر نشخوار فکری در افراد با نشانه‌های اختلالات اضطرابی تأثیر دارد.

 

جدول 1: نتایج مقیاس  نشخوار فکری در خط پایه و جلسات دوم تا هشتم

Table 1

Results of rumination scale at baseline and second to eighth sessions

نشخوار فکری Rumination	خط پایه Base line	جلسه دوم Second session	جلسه سوم Third session	جلسه چهارم Forth session	جلسه پنجم Fifth session	جلسه ششم Sixth session	جلسه هفتم Seventh Session	جلسه هشتم Eighth Session	درصد بهبودی percentage of recover	اندازه اثر Effect size
آزمودنی اول First subject	69	45	45	43	43	39	35	32	%53.62	1.3
آزمودنی دوم Second subject	56	48	46	41	41	40	40	33	%41.07	1.6
آزمودنی سوم Third subject	60	58	54	45	41	40	35	32	%46.67	1.7

آزمودنی اول از جلسه اول تا اتمام درمان 62/53 درصد بهبودی ، آزمودنی دوم 07/41 درصد بهبودی و آزمودنی سوم 67/46 درصد بهبودی نسبت به جلسه پایه کسب کرده است. بنابراین می­توان نتیجه گرفت درمان شناختی رفتاری بر نشخوار فکری در افراد با نشانه­های اختلالات اضطرابی تأثیر دارد.

 

نمودار 1 : نمره نشخوار ذهنی هر سه آزمودنی

Figure 1

Mental rumination score of all three subjects

 

نمودار نشان می‌دهدکه نمرات  روند نزولی داشته است. در یک دید کلی ارقام جداول و نمودار نشان از بهبودی آزمودنی­­ها دارد.

فـرضیـه دوم: درمان شناختی رفتاری بر نگرانی در افراد با نشانه­های اختلالات اضطرابی تأثیر دارد.

 

جدول 2:  نتایج مقیاس نگرانی در خط پایه و جلسات دوم تا هشتم

Table 2

Results of Worry Scale at baseline and sessions two through eight

نگرانی Worry	خط پایه Base line	جلسه دوم Second session	جلسه سوم Third session	جلسه چهارم Forth session	جلسه پنجم Fifth session	جلسه ششم Sixth session	جلسه هفتم Seventh Session	جلسه هشتم Eighth Session	درصد بهبودی percentage of recover	اندازه اثر Effect size
آزمودنی اول First subject	70	67	61	63	56	48	45	40	%42.85	1.43
آزمودنی دوم Second subject	76	65	64	56	58	57	51	42	%44.73	1.53
آزمودنی سوم Third subject	75	71	62	64	58	54	48	41	%45.33	1.43

براساس نتایج (جدول 2) آزمودنی اول 85/42 درصد بهبودی آزمودنی دوم 73/44 درصد بهبودی و آزمودنی سوم از جلسه اول تا اتمام درمان 33/45 درصد بهبودی نسبت به جلسه پایه کسب کرده است.

 

نمودار 2: نمره نگرانی هر سه آزمودنی

Figure 2

Anxiety scores of all three subjects

   

نمودار  نشان می دهدکه نمرات روند نزولی داشته است.  در یک دید کلی ارقام جداول و نمودار نشان از بهبودی آزمودنی ها دارد.

فرضیه3: درمان شناختی رفتاری برحساسیت اضطرابی در افراد با نشانه‌های اختلالات اضطرابی تأثیر دارد.

 

جدول 3: نتایج مقیاس حساسیت اضطرابی در خط پایه و جلسات دوم تا هشتم

Table 3

Results of the Anxiety Sensitivity Scale at baseline and second to eighth sessions

حساسیت اضطرابی Anxiety sensitivity	خط پایه Base line	جلسه دوم Second session	جلسه سوم Third session	جلسه چهارم Forth session	جلسه پنجم Fifth session	جلسه ششم Sixth session	جلسه هفتم Seventh Session	جلسه هشتم Eighth Session	درصد بهبودی percentage of recover
آزمودنی اول First subject	120	108	96	87	85	65	62	53	%55.83
آزمودنی دوم Second subject	107	85	64	61	60	57	54	39	%63.55
آزمودنی سوم Third subject	103	98	94	96	97	95	98	98	%51.79

آزمودنی اول 83/55 درصد بهبودی ،آزمودنی دوم 55/63 درصد بهبودی و آزمودنی سوم از جلسه اول تا اتمام درمان 6/2 درصد بهبودی نسبت به جلسه پایه کسب کرده است.

 

نمودار 3 : نمره حساسیت اضطرابی هر سه آزمودنی

Figure 3

Anxiety sensitivity scores of all three subjects

بحث و نتیجه گیری

    نتیجه حاصل از پژوهش در فرضیه­ اول نشان داد، درمان شناختی رفتاری بر نشخوار فکری در افراد با نشانه­های اختلالات اضطرابی تأثیر دارد. نتیجه بدست آمده با یافته­های دنیس و  برکر(2015) و جورج (2014)، طبیب زاده و سپهریان آذر (1395)، صداقت سروندانی و همکاران (1395)، حسن‌زاده و سرابندی (1394)، مقتدر(1395) همسو می‌باشد.

در تبیین یافته­ فوق می­توان گفت، نشخوار فکری از جمله ویژگی­های افراد با نشانه‌های احتلالات اضطرابی است و این مسئله همچنان به افزایش اضطراب در آنان منجر می­شود، از سویی دیگر درمان شناختی رفتاری، از طریق تشخیص خطاهای شناختی، چالش با آنها و آزمایش رفتاری، منجر به تغییر محتوای نشخوار ذهنی بیماران شد. در تبیینی دیگر احتمالاً صلاح طرح­های شناختی این افراد از طریق سازماندهی فرآیند افکار، مشکلات هیجانی و نگرانی­های همراه با اضطراب (اجتناب نمودن، وابستگی، درماندگی نسبت به تغییر و پاسخ‌های نشخواری) که موجب تداوم هیجان منفی و تقویت باورهای منفی می‌شود باعث کاهش نشخوارهای فکری بیماران اضطرابی شد در نتیجه می­توان گفت مداخله درمان شناختی رفتاری بر کاهش نشخوار فکری در افراد با نشانه­های اختلالات اضطرابی مؤثر می‌باشد.

نتیجه دیگر پژوهش نشان داد، درمان شناختی رفتاری بر نگرانی در افراد با نشانه‌های اختلالات اضطرابی تأثیر دارد. نتیجه به دست آمده از این پژوهش با نتایج حسن‌زاده و سرابندی (1394)، دهشیری (1391) همسو می‌باشد.

    در تبیین یافته­ی بدست آمده می­توان گفت، درمان شناختی رفتاری با افزایش انعطاف‌پذیری موجب کاهش نگرانی می‌شود. همچنین این رویکرد می­تواند در رهاسازی افراد از افکار ناخواسته، عادت‌ها و الگوهای رفتاری ناسالم کمک کند. از این رو بیمار به توانایی‌های خود پی می­برد و با تعویض نقش در زندگی، نگرانی او کاهش می­یابد. مبنای نظری درمان شناختی-رفتاری بر این اصل استوار است که خودکنترلی^[29] رفتاری در نتیجه افزایش مهارت‌های شناختی و فراشناختی بهبود یافته و فرد با استفاده از این مهارت‌ها می‌تواند تکانه‌های خود را کنترل کند و رفتارهای خود را جهت دهد (توپلاک، کانورز، شاستر، نزویس و پارکس^[30]، 2008). هزلت^[31]درمان شناختی رفتاری را مداخله‌ای درمانی از طریق کاهش فراوانی و شدت پاسخ‌های سازش نایافته­ی درمان جویان و آموزش مهارت‌های جدید شناختی رفتاری آنها می‌داند که موجب کاهش معنی‌دار در رفتارهای ناخواسته و افزایش معنی‌دار در رفتارهای سازش یافته‌تر می­شود (فرقانی و همکاران 1391). بنابراین کاهش نگرانی شرکت‌کنندگان آزمایشی مورد انتظار بوده است.

آموزش مهارت­های شناختی رفتاری و آموزش شیوه‌های مختلف چالش با افکار، نگرش­های خودآیند منفی را  کاهش می‌دهد و در نتیجه نگرانی کاهش می‌یابد. از طرفی این روش به افراد کمک می‌کند تا با شناخت افکار ناکارآمد و چالش با خطاهای شناختی و اصلاح باورهای منفی درباره خود، دیگران و آینده، خلق منفی خویش را کاهش دهند و احساس بهتری پیدا کنند و این  امر موجب کاهش نگرانی در آنان می­گردد. آموزش‏های شناختی-رفتاری با داشتن منبع غنی از تمرینات رفتاری این پتانسیل را دارد که با تقویت و آموزش ویژگی‏های مثبت و بالقوه افراد، احساس خودکارآمدی را در افراد ارتقاء بخشد و از این طریق باعث کاهش نگرانی شود. ضمن این‏که در رویکرد شناختی- رفتاری فرض زیربنایی آن است که تغییر شناخت، منجر به تغییر‌های رفتاری و هیجانی نیز می‌شود،  بنابراین با توجه به این که نگرانی یک هیجان منفی است که موجب خستگی افراد می‏شود، این رویکرد از طریق اصلاح و تغییر مؤلفه‌های شناختی ناکارآمد، می‌تواند موجب تغییرات هیجانی و رفتاری شده و نگرانی را کاهش دهد.

    درمان شناختی- رفتاری به فرد می‏آموزد که شناخت‏ها و افکار خود را مورد کاوش، ارزیابی و تغییر قرار دهد و افراد دارای اختلال اضطرابی نیز همین کار را در خصوص عوامل اضطراب‌زا و نگران کننده انجام می‌دهد. همچنین، این کاوش و ارزیابی افکار و شناخت‏ها و نظم دادن به آن‏ها به ارتقاء توانایی فراشناخت فرد کمک می‏کند و استراتژی‏های فراشناختی و پردازش عمیق را تقویت می‌کند، در نتیجه با تغییر باورها و شناخت‏های نادرست، میزان نگرانی کاهش می­یابد.

    آخرین یافته حاصل نشان داد، درمان شناختی رفتاری بر حساسیت اضطرابی در افراد با نشانه­های اختلالات اضطرابی تأثیر دارد. نتیجه بدست آمده با یافته­های علی مهدی و همکاران (1394) همسو می­باشد. همچنین نتایج پژوهش حاضر با برخی یافته­ها از جمله بارلو و همکاران(1989)، اسچمیت و همکاران، (2010) همسو است. حساسیت اضطرابی در بیشتر پژوهش‌های انجام گرفته به عنوان متغیری ویژه در تجربه اضطراب شدید و اختلالات اضطرابی مورد توجه ویژه­ای قرار گرفته است(اولاتونجی و همکاران، 2009).

     در تبیین یافته­ی بدست آمده می‌توان بیان کرد، برنستین و زاوالنسکی(2007) معتقدند که حساسیت اضطرابی در موقعیت‌های توأم با استرس و همچنین در پاسخ به فرآیند درمان، دچار تغییر می‌شود به طوری که در رویدادهای پر تنش حساسیت اضطرابی از شدت بیشتری برخوردار می‌شود و سطح آن بالا می‌رود و در مداخلات درمانی از جمله درمان شناختی رفتاری کاهش می‌یابد (مارشال، میلر و استوارت، 2010).

   انجام پژوهش صرفاً بر روی بیماران زن با نشانه­های اختلالات اضطرابی شهرستان تبریز، شرکت در تحقیق به صورت در دسترس، استفاده از ابزار خود گزارش دهی و استفاده از تعداد نمونه کم و نبود مرحله پیگیری از محدودیت­های پژوهش حاضر بود. با توجه به یافته های پژوهش پیشنهاد می‌شود، برای کاهش نشخوار فکری، نگرانی و حساسیت اضطرابی بیماران با نشانه‌های اختلالات اضطرابی از  درمان شناختی-رفتاری در درمان افراد با نشانه­های اختلالات اضطرابی به کار گرفته شود. همین طور پیشنهاد می‌شود مشابه این تحقیق در سایر جوامع آماری نیز اجرا و با نتایج تحقیق حاضر مقایسه شود، مشابه این تحقیق بر روی نمونه بزرگ‌تر که به روش تصادفی انتخاب شده است اجرا گردد و استفاده از مطالعات پیگیری در تحقیقات آتی جهت بررسی ماندگاری تأثیر مداخلات از دیگر پیشنهادات تحقیق حاضر است.

---

[1] Morgan & Hoff

[2] Tello-BernabÃ

[3] Del Cura-González, de Santiago-Hernando, Jurado-Sueiro & Fernández- GirÃn

[4] Anxiety sensitivity

[5] Muris

[6] Kashdan, Barrios, Forsyth & Steger

[7] Verkuila, Brosschota & Thayer

[8] Rumination

[9] Joormann

[10] Borkovec, Newman & Castonguay

[11] Sadock & Sadock

[12] Hazlett-Stevens

[13] Kodal

[14] Dugas & Robichaud

[15] Olatunji

[16] Single Case

[17] Cox, Borger, Taylor, Fuentes & Ross

[18] Flett, Greene & Hewitt

[19] Rodriguez, Bruce, Pagano, Spencer, Keller

[20] Cintron, Carter, Suchday, Sbrocco, Gray

[21] Factorial Validity

[22] Bernstein, Zvolensky, Kotov, Arrindell, Taylor, et al

[23] Mantanr, Yemez & Alkin

[24] Meyer

[25] Treynor, Gonzalez & Nolen-Hoeksema

[26] Luminet

[27] Blanchard & Schwars

[28] Ogles, Lunner, Bonesteel

[29] Self-Control

[30] Toplak, Connors, Shaster, Knezevic, & Parks

[31] Hazlet

مراجع

انجمن روان پزشکی آمریکا (1394). راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی. ترجمه: یحیی سید محمدی، تهران: نشر روان (تایخ انتشار به زبان اصلی، 2013).

باقری‌نژاد، مینا، صالحی‌فدردی، جواد و طباطبایی، سیدمحمود (1389).  رابطه بین نشخوار فکری و افسردگی در نمونه‌ای از دانشجویان ایرانی.  مجلهمطالعاتتربیتیوروانشناسی، 11(1)، 38-21.

دهشیری، غلامرضا، گلزاری، محمود، برجعلی، احمد و سهرابی، فرامرز (1389). خصوصیات روان­سنجی نسخه فارس پرسشنامه نگرانی ایالت پنسیلوانیا در دانشجویان، مجله روان شناسی بالینی، 1(4)، 75-67.

طبیب زاده، فریناز و سپهریان آذر، فیروزه (1396). اثربخشی درمان شناختی رفتاری بر تاب آوری و نشخوار ذهنی بیماران مولتیپل اسکلروزیس. مجله مطالعات ناتوانی، 7،(14) 1-9.

علی مهدی، منصور، احتشام‌زاده، پروین، نادری، فرخ، افتخار صعادی، زهرا و پاشا، رضا (1394). اثربخشی درمان شناختی-رفتاری بر عدم تحمل بلاتکلیفی و حساسیت اضطرابی افراد مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر.  اندیشه و رفتار، 10(38)، 43-49.

فرقانی طرقی، ام البنین، جوانبخت، مریم، بیاضی، محمدحسین، صاحبی، علی، وحیدی، شعیب و دروگر، خدیجه (1391). مقایسه­ی اثربخشی آموزش گروهی شناختی رفتاری و واقعیت درمانی بر عزت نفس دانش آموزان دبیرستانی، مجله­ی اصول بهداشت روانی، سال 14(2)، 180-172.

قاسمی، نوشاد (1391). مقایسه حساسیت اضطرابی و شادکامی بیماران سندرم روده تحریک‌پذیر با افراد سالم در شیراز، مجله دانشگاه علوم پزشکی فسا، 2(6)، 112-101.

مرادی‌منش، فاطمه (1386). حساسیت اضطرابی: مفاهیم و دیدگاه‌ها. تازه‌های روان درمانی. 11 (39 و 40)، 42-28.

مقتدر،  لیلا (1395). بررسی اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر کاهش نشخوار فکری، نگرش ناکارآمد و افکار خودآیند منفی در افراد مبتلا به اضطراب فراگیر. مجله پزشکی ارومیه. ۲۷ (۹)، ۸۲۵-۸۳۵.

منصوری، احمد،  فرنام، علیرضا، بخشی‌پور رودسری، عباس و محمودعلیلو، مجید (1389). مقایسه نشخوار فکری در بیماران مبتلا به اختلال افسردگی عمده، اختلال وسواس-اجبار، اختلال اضطراب فراگیر و افراد بهنجار. مجلهدانشگاهعلومپزشکیسبزوار، 17(3)، 195-189.

Ali Mehdi, M., Ehteshamzadeh, P., Naderi, F., Eftekhaesaadi, Z., & Pasha, R. (2015). The effectiveness of cognitive-behavioral therapy on uncertainty intolerance and anxiety sensitivity in people with generalized anxiety disorder. Thought and Behavior, 10(38): 43-49 [In Persian].

Bagheri Nejad, M., Salehi Fadredi, J., & Tabatabai, S. M. (2010). The relationship between rumination and depression in a sample of Iranian students. Journal of Educational Studies and Psychology, 11(1): 38-21 [In Persian].

Barlow, D. H., Craske, M. G., Cerney, J., & Klosko, J. (1989). Behavioral treatment of panic disorder. Journal Behavior Therapy, 20(2): 261–282.

Beck, A. T. (1996). Cognitive therapy. In R. J. Corsini & D. Wedding (Eds)., Current Psychotherapies.

Bernstein, A., & Zolensky, M. J. (2007). Anxiety sensitivity: Selective review of promising research and future directions. Expert Review of Aerotherapeutics, 7(2): 97–101.

Bernstein, A., Zvolensky, M. J., Kotov, R., Arrindell, W. A., Taylor, S., Sandin, B., Cox, B.J., Stewart, S. H., & Bouvard M. (2006). Taxonicity of anxiety sensitivity: a multi-national analysis. Anxiety Disorders, 20(1): 1–22.

Borkovec, T. D., Newman, M. G., & Castonguay L.G. (1993). Cognitive-behavioral therapy for generalized anxiety disorder with integrations from interpersonal and experiential therapies. CNSSpectr. 8(5): 382-389.

Cintron, J. A., Carter, M. M., Suchday, S., Sbrocco, T., & Gray J. (2005). Factor structure and construct validity of the Anxiety Sensitivity Index among island Puerto Ricans. Anxiety Disorders 19(1), 51–68.

Cox, B. J., Borger, S. C., Taylor, S., Fuentes, K., & Ross, L. M. (1999). Anxiety sensitivity and the five factor model of personality. Behavior Research and Therapy, 37(7), 633-641.

Davey G. C. L& Wells A, (2006). Worry and its psychological disorders. John Wiley & Sons.

Dehshiri, Gh., Golzari, M., Borjali, A., & Borjali, F. (2009) Psychometrics Particularity of Farsi Version of Pennsylvania State Worry Questionnaire for College Students, Clinical Psychology, 1(4): 67-75[In Persian].

Denis, K., & Beker, R (2015). The effect of cognitive behavioral therapy on the irrational beliefs and anxiety in M.S. Journal of Personality assessment, 63(2): 262 - 274.

Dugas, M. J., & Robichaud, M. (2010). Cognitive-behavioral treatment for generalized anxiety disorder: from science to practice. New York: Routledge.

Flett, G. L., Greene, A., & Hewitt, P. L. (2004). Dimensions of perfectionism and anxiety sensitivity. Rational Emotive & Cognitive- Behavior Therapy, 22(1): 39-57.

Forghani Toroghi, O., Javanbakht, M., Bayazi, M. H., Sahebi, A., Vahidi, Sh., & Derogar Kh. (2012)The effectiveness of group cognitive-behavioral training and group reality therapy (based on choice theory) on self-esteem of high school students. Journal of Fundamentals of Mental Health 14(2): 172-80 [In Persian].

Ghasemi, N. (2012).The Comparison of Anxiety Sensitivity and Happiness in Irritable Bowel Syndrome Patients with Normal Matched Group in Shiraz. Journal of Fasa Univercity Medical Sciemce, 2(2):101-112 [In Persian].

Hazlett-Stevens H. (2008). Psychological approaches togeneralized anxiety disorder: A clinician’s guide to assessment and treatment. New York, NY: Springer.

Joormann, J. (2006). Differentioal effect of rumination and dysphoria on the inhibition of irrelevant emotional material: Evidance from a negative priming task. Cognitive and Research Therapy, 30(2): 149- 160.

Jorj, A. (2014). The effect of cognitive behavioral therapy on the intensity of insomnia and obsessive rumination of M.S. Cog Behave There; 39(1): 64-71.

Junwen, Chena., (2013). Mediators of the relationship between social anxiety and post-event rumination, Journal of Anxiety Disorders. 27(5): 480–486.

Kashdan, T. B., Barrios, V., Forsyth, J., & Steger, M. F. (2006). Experiential avoidance as a generalized psychological vulnerability: comparisons with coping and emotion regulation strategies. Behavior research and therapy. 44(9): 1301-1320.

Kodala., A., Fjermestadb, K., Bjellanda, I., Gjestadc, R., L. G., Östb., Jon, F. Bjaastadb, D. G., Bente, S. M. Hauglandb, D., Odd, E., Havikb, f., Heiervangb, E., & Gro Wergelanda, J. (2018). Long-term effectiveness of cognitive behavioral therapy for youth with anxiety disorders. Journal of Anxiety Disorders. 58(12): 58-67

Luminet, O. (2004). Measurment of Depressive Rumination and Associated Constructs. In C.

Mansouri, A., Bakhshipour roodsari, A., Mahmoud Alilo, M., Farnam, A. & fakhari, A. (2012). The compare of worry, obsession and rumination in individual with Generalized Anxiety Disorder (GAD), Obsessive-Compulsive Disorder (OCD), Major Depression Disorder (MDD), and normal individual, Psychological Studies, 7(4): 195-189 [In Persian].

Mantanr, A., Yemez, B., & Alkin, T. (2010). The validity and reliability of the Turkish version of the Anxiety Sensitivity Index-3. Turkish Journal of Psychiatry (Türk Psikiyatri Dergisi), 21(3): 225-234.

Marshall, G. N., Miles, J. N. V., & Stewart, S. H. (2010). Anxiety sensitivity and PTSD symptom severity are reciprocally-related: Evidence from a longitudinal study of physical trauma survivors. Journal of Abnormal Psychology, 119(1): 143–150.

Meyer, T. J., Miller, M. L., Metzger, R. L., & Borkovec, T. D. (1990). Development and Validation of the Penn State Worry Questionnaire. Behavioral Research and Therapy. 28(6): 487-495.

Moghtader, L. (2016). The effectiveness of mindfulness based therapy in reducing rumination, dysfunctional attitude and negative automatic thoughts in patients with generalized anxiety disorders. Journal of Urmia University Medical Scencei. 27(9): 825-835 [In Persian].

Moradimanesh, F. (2007). Anxiety Sensitivity. Concepts and Perspectives. Psychotherapy News. 11(39&40): 42-28 [In Persian].

Morgan, B., & Hoff, L. A. (2011).  psychiatric and mental health Essentialsin primary care. 698 wH, editor. New York.

Muris, P., Roelofs, J., Rassin, E., Franken, I., & Mayer, B. (2005).Mediating effects of rumination and worry on the links between neuroticism, anxiety and depression. Personality and Individual Differences 39(6): 1105-1111.

Muris, P. (2012). An expanded childhood anxiety sensitivity index. Its factor structure, reliablity and validity in a non-clinical adolescent sample.Behaviour Research and therapy, 40(3): 299-311.

Nolen-Hoeksema, S., & Morrow, J. (1991). Response styles and the duration of episodes of depressed mood. Journal of Abnormal Psychology, 102(1): 20-28.

Olatunji, B. O., Sawchuk, C. N., Arrindell, W., & Lohr, J. M. (2005).Disgust sensitivity as a mediator of the Sex Difference in Contamination fears. Personality and Individual Differences, 38(3: 713-722.

Psychiatrists Association of America. (2013). StatisticalManual of Mental Disorders and classification (DSM.5) Translated by Seyyed Mohammadi (1st ed). Tehran: ravan; 2013 [In Persian].

Rodriguez., B. F., Bruce, S. E., Pagano, M.E., Spencer, M.A., & Keller M.B. (2004). Factor structure and stability of the Anxiety Sensitivity Index in a longitudinal study of anxiety disorder patients. Behaviour Research and Therapy, 42(1): 79-91.

Schmidt, N. B., Keough, M. E., Mitchell, M. A., Reynolds, E. K., MacPherson, L., Zvolensky, M. J., & Lejuez, C. W. (2010). Anxiety sensitivity: Prospective prediction of anxiety among early adolescents. Journal of Anxiety Disorders, 24(5): 503–508.

Tabibzadeh, F., & Sepehrian azar, F., (2017). The Effect of Cognitive-Behavioral Therapy on the Resilience and Obsessive Rumination among Multiple Sclerosis (MS) Patients. MEJDS. 7 (3): 45-45[In Persian].

Tello-Bernabe. E, Sanz-Cuesta, T., Del Cura-Gonzalez, I., de Santiago-Hernando M, L., Jurado-Sueiro M, Fernandez- Giron M, et al. (2011).Effectiveness of a clinical practice guideline implementation strategy for patients with anxiety disorders in primary care: cluster randomized trial. Strategies. 95(6),12 25.

 Treynor, W., Gonzalez, R., & Nolen-Hoeksema. (2003). Ruminative Reconsidered: A Psychometric Analysis. Cognitive Therapy and Research. 21(9): 211-203.

Verkuila, B., Brosschota, J. F., & Thayer, J. F, (2007). Capturing worry in daily life: Are trait questionnaires sufficient? Behaviour Research and Therapy,45(8): 1835. 1844.