اثربخشی آموزش خلاقانۀ حل مسئله به روش تریز در ارتقای مهارتهای حل مسئله با تاکید بر نقش واسطه ای تفکر انتقادی و احساس تعلق به مدرسه

ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی

دوره 11، شماره 1 - شماره پیاپی 41، شهریور 1400، صفحه 161-188   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

نرگس بهرامی¹؛ سید علی حسینی المدنی^{* 2}؛ سعید متولی³؛ فاطمه خویینی⁴

¹دانشجوی دکتری روانشناسی تربیتی، دانشکده روانشناسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران ‏

²‏ استادیار، گروه روانشناسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران‏

³استادیار، گروه روانشناسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران‏

⁴استادیار، واحد شهریار، دانشگاه آزاد اسلامی، شهریار، ایران

چکیده

     زمینه: حل‌مسئله مهارتی ارزشمند است که ارتقای آن با استفاده از برنامۀ آموزش خلاقانۀ حل‌مسئله (تریز) می‌تواند پیامدهای مثبت تحصیلی و غیر تحصیلی برای دانش‌آموزان به همراه داشته باشد و آنها را برای رویارویی با چالش‌ها و مسئله‌های مختلف آماده سازد.
     هدف: هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی اثربخشی آموزش خلاقانۀ حل‌مسئله به روش تریز در ارتقای مهارت‌های حل‌مسئله با تأکید بر نقش واسطه‌ای تفکر انتقادی و احساس تعلق به مدرسه بود.
     روش: طرح پژوهش نیمه آزمایشی با پیش آزمون - پس آزمون و گروه گواه به همراه دورۀ پیگیری بود که در آن30  دانش‌آموز به روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند و به صورت کاملاً تصادفی در گروه گواه و آزمایشی گماشته شدند. جامعۀ آماری پژوهش شامل تمامی دانش‏آموزان دختر پایۀ ششم ابتدایی منطقه 5 شهر تهران در سال تحصیلی 99-1398 است. گروه‌ها در سه مرحلۀ پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری به پرسش­نامه­های مهارت‌های حل‌مسئله کسیدی و لانگ (2006)، تفکر انتقادی ریتکس (2003) و احساس تعلق به مدرسۀ بری، بتی و وات (2004) پاسخ دادند. برای تحلیل داده‌ها از الگوی چند نشانگر چند پاسخ در قالب حداقل مربعات جزئی استفاده شد.
     یافته‌ها: نتایج نشان داد که آموزش تریز می‌تواند به شکل مستقیم تفکر انتقادی و احساس تعلق به مدرسه را و به شکل غیرمستقیم مهارت‌های حل‌مسئله را ارتقاء دهد. در مجموع در مدل آزمایشی و مدل پیگیری کلیۀ ضرایب مسیر معنادار تشخیص داده شدند و مدل مفهومی پژوهش در مرحلۀ پس آزمون توانست 51 درصد از واریانس احساس تعلق به مدرسه، 41 درصد از واریانس تفکر انتقادی و 56 درصد از وایانس مهارت‌های حل‌مسئله را تبیین کند.
     نتیجه­­ گیری: نتایج پژوهش بیانگر اهمیت و تأثیر آموزش تریز در یک محیط تحصیلی بوده که به آموزگاران کمک می‌کند با استفاده از روش‌های آن زمینه را برای ارتقای مهارت‌های حل‌مسئله،  تفکر انتقادی و احساس تعلق به مدرسۀ دانش‌آموزان فراهم سازند. 

کلیدواژه‌ها

حل مسئله؛ تفکر انتقادی؛ تعلق به مدرسه؛ تریز

مراجع

ایزدی فرد، راضیه؛ و سپاسی، میترا. (1389). اثربخشی درمان شناختی - رفتاری با آموزش مهارت حل مسئله در کاهش علایم اضطراب امتحان، مجلۀ علوم رفتاری، 4(1)، 23-27. 

باباپورخیرالدین، جلیل؛ رسول‌زاده طباطبایی، سیدکاظم؛ اژه‌ای، جواد و فتحی آشتیانی، علی. (1383)، شیوه‌های حل‌مسئله با سلامتی روانشناختی، مجله روانشناسی، (7) 1، 3-16.

باقری، نیلوفر؛ و لطفی، زهره. (1400). اثربخشی مداخله بستۀ مغز برتر بر تمرکز، حافظه و خلاقیت دانش-آموزان مقطع دبستان شهر اصفهان، فصلنامۀ ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 10(4)، 63-86.

پاک مهر، حمیده؛ میردورقی، فاطمه؛ غنایی چمن آباد، علی؛ و کرمی، مرتضی. (1392). رواسازی، اعتباریابی و تحلیل عاملی مقیاس گرایش به تفکر انتقادی ریکتس در مقطع متوسطه، فصلنامۀ اندازه‌گیری تربیتی، 11(4)، 33-53.

رستگار، سحر. (1396). اثربخشی آموزش حل‌مسئله بر خلاقیت و تفکر انتقادی دانش‌آموزان پایه ی چهارم ، فصلنامۀ مطالعات روانشناسی و علوم تربیتی، 3(4): 189- 200.

سجادی، میره سادات؛ شاه مرادی، مرتضی؛ و سلیمی، مهتاب. (1399). تأثیر آموزش سازه‌های رباتیک بر تفکر انتقادی و خلاقیت و یادگیری درس ریاضی دانش‌آموزان متوسطه اول شهر تهران، فصلنامۀ ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 10(3)، 17-40. 

عبد اللهی، عدلی؛ انصار، وحیده؛ فتحـی آذر، اسکـندر؛ عبداللهی؛ نیدا. (1394). ارتباط تـفکر انتـقادی با خلاقیت ، باورهای خودکارآمدی و عملکرد تحصیلی دانشجو معلمان ، فصلنامه ی پژوهش در یادگیری آموزشگاهی و مجازی، 2(7)، 41- 52.

عبدالتاجدینی، پرویز؛ دلاور، علی؛ احدی، حسن؛ بهرامی، ‌هادی. (1395). معرفی روش آموزش خلاقیت پریز و ارزیابی اثر آن بر تفکر خلاق در مقایسه با روش‌های آموزش خلاقیت تریز و بارش فکری،  فصلنامه ی علوم تربیتی، 9(36)، 147-170.

محمدی، فریده؛ و صاحبی، علی. (1380). بررسی سبک حل‌مسئله در افراد افسسرده و مقایسه با افراد عادی، مجلۀ علوم روانشناختی، 1(1)، 24-42.

مکیان، راضیه السادات، کلانتر کوشه، سید محمد. (1394). ویژگی‌های روان سنجی پرسش‌‍نامه احساس تعلق به مدرسه و ارتباط آن با فرسودگی تحصیلی و انگیزش پیشرفت تحصیلی در میان دانش‌آموزان شهر تهران، فصلنامه اندازه­گیری تربیتی، 5 (20)، 119-138.

میرزاصفی، اعظم السادات؛ و یعقوبی، ابوالقاسم. (1400). تأثیر آموزش از طریق لگو بر میزان خلاقیت کودکان پیش دبستان، فصلنامۀ ابتکارو خلاقیت در علوم انسانی، 10(4)، 179-198.

نیازی، مرید؛ عظیمی شهرستانی، رضا؛ شفیعی کردشولی، صابر؛ شکیبا، محمد رضا. (1397). چگونگی پرورش خلاقیت در آموزش و پرورش، تهران: ششمین همایش علمی پژوهشی علوم تربیتی و روانشناسی.

یعقوبی، ابوالقاسم؛ و جهان، فائزه. (1394). مقایسه اثربخـشی آموزش تریز و بارش فکری برخلاقیـــــــــت دانش‌آموزان، فصلنامه ی اندیشه‌های نوین تربیتی، 11 (1)، 103- 122.

 

Afari, E. (2018). The effect of gender on mathematics attitudes among elementary school students: a multiple indicators, multiple causes (MIMIC) modelling. International Journal of Quantitative Research in Education. 4(3), 191-207.

Ben Moussaa, F. Z., Rasovskab, I., Duboisc, S., Guioc, S., & Benmoussaa, R. (2017). Reviewing the use of the theory of inventive problem solving (TRIZ) in green supply chain problems. Journal of Cleaner Production. 142(4), 2677-2692.

Brew, C., Beatty, B., & Watt, A. (2004). Measuring students’ sense of connectedness with school. Melbourne: Australian Association for Research in Education Annual Conference.

Cassidy, T., & Long, C. (1996). Problem-solving style, stress and psy-chology illness: Development of multifactorial measure, British Journal of Clinical Psychology, 35(2), 265-277.

Ekmekci, I., & Koksal, M. (2015). Triz methodology and an application example for product development, Procedia - Social and Behavioral Sciences, 195(10), 2689 – 2698

Gadd, K. (2011). TRIZ for engineers: Enabling inventive problem solving. Chichester, UK: John Wiley & Sons.

Hains-gadd, L. (2016). TRIZ For Dummies, United kingdom: John wiley and sons

Hair, J. F., Hult, G. T. M., Ringle, C. M., & Sarstedt, M. (2017). A primer on partial least squares structural equation modeling (PLS-SEM) (2nd ed.). Thousand Oaks, CA: Sage.

Henseler, J., Hubona, G., & Ray, P. A. (2018). Partial least squares path modeling: Updated guidelines. In H. Latan & R. Noonan (Eds.), Partial least squares structural equation modeling :Basic concepts, methodological issues and applications. New York: Springer.

Huang, C. M., Huang, C. J., & Tu, H. Y. (2015). The mediating role of critical thinking on motivation and peer interaction for motor skill performance, International Journal of Sport Psychology, 46(5), 391-408

İncebacak, B., & Ersoy, E. (2016). Problem solving skills of secondary school students, The China Business Review, 15(6), 275-285

Lucas, B. & E. Spencer (2017), Teaching Creative Thinking: Developing Learners Who Generate Ideas and Can Think Critically,  USA: Crown House Publishing,

Longworth, N. (1999).  Making Lifelong Learning Work. USA: Routledge Publication

Kock, N., & Moqbel, M. (2016). Statistical power with respect to true sample and true population paths: A PLS-based SEM illustration. International Journal of Data Analysis Techniques and Strategies, 8(4), 316-331.

Kock, N. (2017). WarpPLS User Manual: Version 6.0. Laredo, TX: ScriptWarp Systems.

Mandani, S., & Ochonogor, C. (2018). Comparative effect of two problem solving instructional strategies on students achievement in stoichiometry. Eurasia Journal of Mathematics, Science and Technology Education. 14(12), 1-9.

Marzano, R. J. (1988). Dimensions of thinking: A framework for curriculum and instruction. VA: The Association for Supervision and Curriculum Development

Moehrle, M. G. (2005a). What is TRIZ? From conceptual basics to a framework for research. Creativity and Innovation Management, 14(1), 3–13

Orloff, M. A., (2020). Modern TRIZ Modeling in Master Programs - Introduction to TRIZ Basics at University and Industry, Berlin: Springer Publishing

Savransky, S. D. (2000). Engineering of creativity: Introduction to TRIZ methodology of inventive problem solving. Boca Raton, FL: CRC Press.

Schumacker, R. E., & Lomax, R. G. (2016). A beginner's guide to structural equation modeling (3rd ed.). New York, NY, US: Routledge/Taylor & Francis Group.

Shaughnessy, M. (2013). Mathematics in a STEM context. Mathematics Teaching in the Middle School,18(6), 324-340.

Silva, R. H. D., Kaminski, R. C., & Armellini, F. (2020). Improving new product development innovation effectiveness by using problem solving tools during the conceptual development phase: Integrating Design Thinking and TRIZ, Creativity and Innovation Management, 1(1), 1-16

Soh, K. (2017). Fostering student creativity through teacher behaviors, Thinking Skills and Creativity, 23, 58-66.

Teo, T., & Milutinovic, V. (2015). Modelling the intention to use technology for teaching mathematics among pre-service teachers in Serbia’, Australasian Journal of Educational Technology, 31(4), 363–380.

Todd, C. L., Ravi, K., & McCray, K. (2019). Cultivating critical thinking skills in online course environments: Instructional techniques and strategies, International Journal of Online Pedagogy and Course Design, 9(1), 19-37.

Vargas, C. (2016). Critical thinking and problem solving, 13th International Congress on Mathematical Education,   Hamburg: Germany.

Vinzi, V. E., Chin, W. W., Henseler, J., & Wang, H. (2010). Handbook of partial least squares (Vol. 201, No. 0). Berlin: Springer.

Ülger, K. (2016). A comparison study for thinking skills of higher education students in terms of visual arts education. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(36), 1-16

Yates, E., & Twigg, E. (2017). Developing creativity in early childhood studies students. Thinking Skills and Creativity, 23(4), 42-57.

Zlotin, B., Zusman, A., Kaplan, L., Visnepolschi, S., Proseanic, V., & Malkin, S. (2001). TRIZ beyond technology: The theory and practice of applying TRIZ to non-technical areas. The TRIZ Journal, 22(8), 565-581.

Zubaidah, S., Fuad, N., Mahanal, S., & Suarsini, E. (2017). Improving creative thinking skills of students through differentiated science inquiry integrated with mind map. Journal of Turkish Science Education, 14(4), 77–91.