تبیین رابطه ساختاری بین صفات شخصیت و خلاقیت براساس نقش میانجیگر هوش و دانش

ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی

دوره 11، شماره 1 - شماره پیاپی 41، شهریور 1400، صفحه 189-212   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

مرضیه دهقانپور فراشاه¹؛ مهرداد ثابت^{* 2}؛ بهشته نیوشا³

¹دانشجوی دکتری روانشناسی تربیتی، دانشکده علوم انسانی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران

²‏ استادیار، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران ‏

³دانشیار،‏ واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران

چکیده

      زمینه: تغییراتی که در جهان کنونی روی داده است، آن را به سویی برده است که خلاقیت و نوآوری بخش جدا نشدنی از آموزش است. اما جهت افزایش خلاقیت داشتن ویژگی‌های شخصیتی خاص و دانش و هوش ضروری است.
 هدف: هدف از انجام پژوهش تبیین رابطه ساختاری بین صفات شخصیت و خلاقیت براساس نقش میانجی‌گر هوش و دانش است.
      روش: پژوهش حاضر یک طرح توصیفی از نوع همبستگی است. نمونه شامل 300 نفر از دانش‌آموزان مقطع متوسطه دوم شهرستان کرج است که به روش تصادفی – طبقه‌ای انتخاب شدند. چگونگی برازش مدل با داده‌های گردآوری شده، به کمک روش تحلیل مدل‌یابی معادلات ساختاری و با استفاده از نرم‌افزار AMOS 24.0 و برآورد بیشینه احتمال (ML) مورد بررسی قرار گرفت.
      یافته‌ها: یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که ضریب مسیر بین عامل گشودگی شخصیت و خلاقیت با میانجی‌گری هوش مثبت و در سطح0/01 معنادار است. اگرچه ضریب مسیر بین عامل وظیفه‌شناسی شخصیت و خلاقیت با میانجی‌گری هوش در سطح 0/05 معنادار نبود . با وجود این ضریب مسیر غیر مستقیم مزبور در سطح 07/0 معنادار است. بر این اساس مشخص شد که هوش به صورت مثبت و معنادار رابطه بین صفات شخصیت گشودگی و با کمی اغماض، وظیفه‌شناسی با خلاقیت را میانجی‌گری می‌کند. که ضریب مسیر غیر مستقیم بین عامل گشودگی شخصیت و خلاقیت از یک سو و ضریب مسیر غیرمستقیم بین عامل وظیفه‌شناسی شخصیت و خلاقیت از سوی دیگر مثبت و در سطح0/01 معنادار است. این موضوع بیانگر آن است که دو متغیر هوش و دانش رابطه بین دو عامل گشودگی و وظیفه‌شناسی با خلاقیت را میانجی‌گری می‌کند.
      نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش نشان می‌دهد که صفات شخصیت هم به صورت مستقیم و هم با میانجی‌گری متغیرهای دانش و هوش، خلاقیت را پیش بینی می‌کند.

کلیدواژه‌ها

خلاقیت؛ صفات شخصیت؛ هوش؛ دانش

مراجع

اکبری بورنگ، محمد، عادلی­پور، زکیه، و غلامی بورنگ، فاطمه. (1395). بررسی تعلل تحصیلی دانشجویان در خصوص پنج عامل شخصیت و جهت­گیری هدف. فصلنامه پژوهش و برنامه­ریزی در آموزش عالی، 1(1)، 1-18.

باقری، زهرا، و چوپانی، حیدر. (1395). موانع و چالش­های خلاقیت و نوآوری در سازمان­ها و ارائه راهکارهایی جهت بهبود آن. سومین کنفرانس ملی خلاقیت­شناسی، تبریز TRIZ و مهندسی و مدیریت نوآوری ایران. تهران. خانه معلم تهران.

بزرگمهری­بوذرجمهری، خاطره، حافظی، فریبا، عسکری، پرویز، مکوندی، بهنام، و پاشا، رضا. (1397). اثربخشی آموزش هوش­افزایی مبتنی بر نظریه هوش‌های چندگانه گاردنر بر هوش هیجانی و خلاقیت دانش‌آموزان دختر پایه پنجم و ششم شهر اصفهان. علمی-پژوهشی (وزارت علوم)، 73، 50-61

بست، جان. (1390). روش­های تحقیق در علوم تربیتی و رفتاری. ترجمه حسن پاشا شریفی و نرگس طالقانی، تهران: رشد.

بیابانگرد، اسماعیل. (1392). روش­های تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی. تهران: دوران.

بیگدلی، محمد. (1392). بررسی رابطه روش­های مطالعه و ساختار انگیزشی با خلاقیت دانش‌آموزان سال اول متوسطه. کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر.

حاجی محمدی، ناهید، و سلیمانی، نادر. (1393). رابطه مدیریت دانش و خلاقیت در میان معلمان مقطع ابتدایی شهرستان ورامین. (36)، 7-17.

حافظی، فردین. (1395). تعیین رابطه بین صفات شخصیت و خلاقیت در مدیران مالی. ماهنامه پژوهش ملل، 2(13)، 8-19.

درگاهی، حسین، اسدی، صدیقه، محمودی، محمود. (1397). بررسی رابطه بین مدیریت دانش با خلاقیت و نوآوری سازمانی در کارکنان بیمارستان‌های آموزشی دانشگاه علوم پزشکی تهران. فصلنامه بیمارستان، 17(۱)، 97-108.

دلاور، علی. (1387). روش­های آماری در روانشناسی و علوم تربیتی. دانشگاه پیام نور.

رابینز، استیفن بی. (1391). مبانی رفتار سازمانی. ترجمه علی پارساییان و سیدمحمد اعرابی. تهران: دفتر پژوهش‏های فرهنگی.

رحمانی، سوده. (1395). پیش­بینی خلاقیت بر مبنای متغیرهای فردی و بافتی نظریه سرمایه­گذاری استرنبرگ. پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران.

رضایی کلانتری، مرضیه، عرب­زاده طوسی، زکیه. (1397). بررسی ارتباط بین تیپ شخصیتی و خلاقیت در دانشجویان دانشگاه آازاد اسلامی واحد نکا. مجله سلامت و مراقبت، 20(2)، 148-155.

رضایی، علی­محمد، ابراهیمی قوام، صغری، دلاور، علی، و رضایی­نور، محمد. (1393). پیش­بینی خلاقیت بر اساس ویژگی‌های شخصیتی. دانشکده روان­شناسی و علوم تربیتی. دانشگاه سمنان. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 3(4)، 1-20.

رمضانی، عباس. (1388). بررسی خلاقیت دانش‏آموزان با نگرش‏های فرزندپروری والدین در مدارس مقطع راهنمایئی پسرانه و دخترانه استعدادهای درخشان شهر ارومیه. پایان‏نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه ارومیه.

زهره، بازرگان، و حجازی، الهه. (1394). روش­های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: آگاه.

سیف، علی­اکبر. (1391). روانشناسی پرورشی (روانشناسی یادگیری و آموزش). تهران: آگاه.

شریفی، محمد. (1387). مقایسه دو روش پرورش خلاقیت (بارش فکری، ارتباط اجباری) در افزایش خلاقیت دانش­آموزان دوره راهنمایی. پایان­نامه دکترا. دانشگاه شهرکرد.

صادقی، عباس، مشکبید حقیقی، محسن، یوسفی، آرام، و خدمتی، زهرا. (1398). رابطه مدیریت دانش و هوش هیجانی با خلاقیت کارکنان در اداره کل آموزش و پرورش استان گیلان. علمی-ترویجی (وزارت علوم)، (41)، 231-238.

عاشقی، منصور. (1394). بررسی اثرات خلاقیت، هوش و ویژگی­های شخصیتی بر میزان درک و فهم جوانان 17 تا 18 ساله مجرد و مذکر در دو کشور ایران و آذربایجان نسبت به دو بیتی­های شهریار و وهاب­زاده. کارشناسی ارشد، گروه علوم تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن.

غفوری­آثار، مریم، میرهاشمی، مالک، و گنجی، حمزه. (1395). سهم هوش هیجانی، ویژگی‌های شخصیتی و عوامل جمعیتی با میانجی گری انگیزش پیشرفت در تبیین خلاقیت دانش‌آموزان دوره متوسطه. علمی- پژوهشی، 1(6)، 91-108.

فروغی، احمدعلی، و مشکلانی، پروانه. (1384). تأثیر روش تدریس بحث گروهی بر خلاقیت دانش‌آموزان سال دوم مدارس راهنمایی ناحیه سه اصفهان در درس علوم اجتماعی. دانش و پژوهش در علوم تربیتی، 5(6)، 45-58.

فولادوند منصوری، سکینه، محمدی­فر، محمدعلی، و نجفی، محمود. (1394). نقش پنج عاملی شخصیت، هوش هیجانی و مدیریت زمان در پیش­بینی خلاقیت. دانشگاه روان­شناسی و علوم تربیتی سمنان. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی. علمی و پژوهشی، 5(1)، 135-156.

کرمی، بختیار، الله­ کرمی، آزاد، و هاشمی، نظام. (1392). اثربخشی آموزش راهبردهای شناختی و فراشناختی بر خلاقیت، انگیزه پیشرفت و خودپنداره تحصیلی. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 2(4)، 121-139.

گنجی، کامران، تقوی، سعیده، عظیمی، فتانه. (1394). فراتحلیل متغیرهای همبسته با خلاقیت. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 4(4)، 1-49.

مرادی، مرتضی، علیزاده، محسن، بارانیان، سحر، و زغیبی قناد، سیمین. (1395). پنج عامل بزرگ شخصیت و بهزیستی روان‌شناختی: نقش واسطه‌ای حرمت خود. مجله روانشناسی تحولی، 13(49)، 79-93.

مظفری، محدثه، بیگدلی، ایمان­اله، حمزییان، عظیم. (1394). ارتباط ویژگی­های پنجگانه شخصیتی نئو و خلاقیت دانش­آموزان. علمی و پژوهشی (72)، 422-408.

ملکی، حمید. (1395). بررسی رابطه بین هوش هیجانی و خلاقیت در بین دانش‌آموزان دوره متوسطه. علمی-پژوهشی (وزارت علوم)، (33)، 127-116.

موسوی خطیر، سیدجلال، نادری، ابوالقاسم، و ابیلی، خدایار. (1395). نقش مکانیزم­های مدیریت دانش جهت بهبود نوآوری در دانشگاه­های دولتی شهر تهران. فصلنامه علمی، پژوهشی ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 3(6)، 179-212.

موسوی، سیده الهام، ومحمودی نودژ، مجتبی. (1396). بررسی رابطه ویژگی‌های شخصیتی با خلاقیت در بین دانش­آموزان دختر دوره متوسطه اول ناحیه دو شهرستان بندرعباس. همایش تازه­های روانشناسی مثبت نگر.

میرکمالی، سیدمحمد، و خورشیدی، علی. (1395). عوامل مؤثر در پرورش خلاقیت دانش‌آموزان دوره ابتدایی استان گیلان. مجله روانشناسی و علوم تربیتی، 39(2)، 51- 75.

Ahola, K., & Hakanen, J. (2007). Job strain, burnout, and depressive symptoms: A prospective study among dentists. Journal of affective disorders, 104(1), 103-110.

Aljoscha,.C. (2018). Neubauer khatuna Mart Martskvishvill. Creativity and Intelligence: A link to different Levels of human needs hierarchy?

Amabile, T. M. (1999). How to kill creativity. In Harvard business Review on breakthrough thinking. 1-28. Cambridge, MA: Harvard.

Amabile, T. M. (1988). A model of and innovation in organization, in B.M. Staw and L. L. Cummings (eds). Research in Organizational Behaviour. Stamford, CT: JAI Press. 67-123 (10).

Amabile, T. M. (1983). Pelz and Andrews, (1966). Research strong link between intrinsic motivation and high levels of creativity of individuals. Intrinsic motivation has been characterized as an internal locus of control, a sense...

Averill, J. R. (1999). Individual differences in emotional creativity: Structure and correlates. Journal of personality, 67, 331-371.

Averill, J. R. (2003). Emotional creativity: “Towardspiritualizing the passions.” In C. R. Synder & S. J. Lopez (Eds.), Handbook of Positive Psycholog, 172-185. New York: Oxford University.

Averill, J. R. (2005). Emotions as mediators and as products of creative activity. In J. Kaufman & J. Baer (Eds.), Creativity across domains: Faces of the muse, 225- 243. Mahwah, NJ: Erlbaum.

Costa, P. T., & McCrae, R. R. (2008). Psycnet.apa.org In some respects, the Revised NEO Personality Inventory (NEO-PI-R) (Costa and McCrae, 1985b, 1989a, 1992b) is a cutting-edge instrument.

Costa, P. T., & Mccare, R. R. (2002). Pesined to mmeasure five majore deminsions or domainsof normal adult personality. Psychology assessment resource.inc.

Costa, P. T., & McCrae, R. R. (1991). Revised Neo Personality Inventory (NEO-PI-R) and the Five Factor Inventory (NEO-FFI). Professional Manual. Psychological Assessment Resources Inc., U.S.A.

Costa, P. T., & McCrae, R. R. (1992). Revised NEO personality inventory (NEOPI-R) Costa...p, t and NEO five factor inventory (NEO-FFI) professional manual Odessa. FI: Psychological Assessment Resources.

Craft, A. (2005). Creativity in schools: tension and dilemmas. Paper presented Creativity: Using it wisely? University of Cambridge. 22 April.

Chang, Z., & Zhag, L. F. (2012). Thinking Styles and Conceptions Creativity among university students. Educational Psychology.

Chiara, .S. H. (2005). Personality and Thinking Style in Different Creative Domains.University of Bern.Switzerland Educational psychology.

Ching, Y. S., & Chann, L. (2012). The relationship among creative, critical thinking and thinking style in Taiwan ltinght School Students. Journal of Instructional Psychology, 31(2), 257-269.

Chen, J. k., & Chen, I. S. (2010). Using a novel conjunctive MCDM Approach based on DEMATEL, fuzzy ANP and TOPSIS as an Innovation support system for Taiwanese higher education. Expert Systems with Applications, 37(3), 1981-1990.

Fuchs, G. L., Kumar, V. K., & Porter, J. (2007). Emotional creativity, Alexithymia, and styles of creativity, Creativity Research Journal, 25, (19), 233- 245.

Ghadiri Nezhdyan, F., & Abdi, B. (2010). Factor Structure of Emotional Creativity Inventory (ECI-Averill, 1999) Among Iranian Undergraduate students in Tehran Universities. Proncedia Social and Behavioral Sciences, 12(5), 1442-1446.

Green-Hennessy, S., & Reis, H. T. (1998). Openness in processing social information among attachment types. Personal Relationships, 5(3), 449-466.

Gutbezahl, J. & Averill, J. R. (1996). Individual differences in emotional creativity as manifested in words and pictures. Creativity Research Journal, 9(3), 327-337.

Hamarta, E., Deniz, M. E., & Saltali, N. (2009). Attachment Styles as a Predictor of Emotional Intelligence. Educational Sciences: Theory & Practice, 9(5), 213-229.

Hennessey, B. A. (2010). The creativity-motivation connection. In J. C. Kaufman & R. J. Sternberg (Eds.), Cambridge handbook of creativity 342-365. New York, NY: Cambridge UniversityPress.

Hintsinger, E. T., & Leucken, L. J. (2004). Attachment relationships and health behavior: The mediation role of self-esteem. Psychology and Health, 19(4), 515-526.

Ivcevic, Z., Brackett, M., A & Mayer, J. D. (2007). Emotional intelligence and emotional creativity. Journal of Personality, 75(2), 199-235.

246. C., and Agars, M. D. (2007). “Examining creativity in Turkey: DoWestern findings apply?”. High Ability Studies, 18(2), 235–246.

Johnson-Laird, P. N. (1988). Freedom and constraint in creativity. In R. J. Sternberg (Ed.). The nature of creativity, 15(3), 202-219. New York, NY: Cambridge University Press.

Kaufmann, G. (2003). What to measure? A new look at the concept of creativity. Journal of educational research, 47 (3), 235-251.

Keras, K. (2010). From Sternberg, a new take on what makes kids Tufts - worthy. Tufts Daily, November.

Kim, H., Cramond, B., & VanTassel-Baska, J. (2010). The relationship between creativity and intelligence. In J. C. Kaufman & R. J. Sternberg (Eds.), Cambridge handbook of creativity, 12(4), 395-412. New York, NY: Cambridge University Press.

Kline, R. B. (2016). Principles and practice of structural equation modeling. Edition forth, Guilford press, New York & London.

Lee, M., & Erdogan, I. (2007). The effect of Science-Technology-Society Teaching on students' attitudes toward science and certain aspects of Creativity. International Journal of Science Education, 29(11), 1315-1327.

Liu, P., Zhang, X., & Shi, J. (2009). A Comparison of Perceptions onThe Investment Theory of Creativity between Chinese and American. In Natural Computation, 2009. Fifth International Conference on, 35(5), 217-221.

Lubart, T. I. (2010). Cross cultural perspectives on creativity. In J. C. Kaufman& R. J. Sternberg (Eds.). Cambridge handbook of creativity, 25(5), 265-278. New York, NY: Cambridge University Press.

Lubart, T. I., & Sternberg, R. J. (1995). An investment approach to creativity: Theory and data. In S. M.Smith, T. B. Ward & R. A. Finke (Eds.). The creative cognition approach, 17(3), 269-302. Cambridge, MA: MIT Press.

Luthans, F. (2012). Organizational behavior, New York: McGraw Hill Book Castells Manuel. British Journal of Sociology, 35(51), 15–24, London School of Economics.

Lord, R. G., Shondrick, S. J. (2011). Leadership and knowledge 2: Symbolic, connectionist and embodied perspectives. The Leadership Quarterly, 34(22), 207-222.

Mallinckrodt, B., Abraham, W. T., Wei, M., Russell, D. W. (2006). Advances in Testing the Statistical Significance of Mediation Effects. Journal of Counseling Psychology, 53(3), 372–378.

Mayer, R. E. (1999). Fifty years of creativity research. In R. J. Sternberg (Ed.), Handbook of creativity (p. 450). NY: Cambridge University Press.

Meyers, L. S, Gamest. G., & Goarin, A. J. (2006). Applied multivariate research, design and interpretation, thousand oaks. London. New Deihi, Sage publication.

Mellou, E. (1996). The two-conditions view of creativity. Journal of Creative Behavior, 30(2), 126-149.

Niu, W. (2007). Individual and environmental influences on Chinese student Creativity. The Journal of Creative Behavior, 41(3), 151-175.

Niu, W., & Sternberg, R. J. (2003). Societal and school influences on student Creativity: The case of China. Psychology in the Schools, 40(1), 103-114.

Reven, C. J. (1936). Mental tests used in genetic studies: the performances of related individuals in tests mainly eductive and main reproductive. Unpublished Master’s thesis, university of London.

Runco, M. A., & Chand, I. (2007). Cognition and creativity. Educational Psychology review, 19(7), 243-267.

Schank, R. C. (1988). Creativity as a mechanical process. In R. J. Sternberg (Ed.). The nature of creativity: Contemporary psychological perspectives 220-238. New York: Cambridge University Press.

Shokri, O., Kadivar, P., Farzad, V., & Daneshvarpour, V. (2008). The relationship between thinking styles and learning approaches with students' academic achievement. Quarterly Journal of New Cognitive Science, 30(2), 35-48 (in Persian).

Sternberg, R. J., & Lubart, T. I. (1996). Investing in creativity. American Psychologist, 51(7), 677–688.

Sternberg, R. J., Jarvin, L., & Grigorenko, E. L. (2011). Explorations in giftedness. New York, NY: Cambridge University Press.

Sternberg, R. J. (1997). Thinking styles. New York: Cambridge University Press.

Sternberg, R. J. (2012). The assessment of creativity: An investment-based Approach. Creativity Research Journal, 24(1), 3-12.

Sternberg, R. J. (2009). A three facet mode of creativity. The nature of creativity.cambriage university press.text Reading improvement. Cholas Vista, 43(1), 13-17.

Sternberg, R. J. (2006). Creativity is a habit. Education Week, 25(24), 47-64.

Sternberg, R. J., & Lubart, T. I. (1991). An investment theory of creativity and its development. Human Development, 34(1), 1-31.

Sternberg, R. J. & Lubart, T. I. (2013). Investing in creativity. American Psychologist, 51(7), 677-688.

Sternberg, R. J., & Williams, W. M. (2009). How to develop student creativity. Alexandria, VA: Association for Supervision and Curriculum Development.The nature of creativity. New York: Cambridge University Press.

Sternberg, R. J. (2003). Giftedness According the Theory of successful intelligence. In N.colonel 8 G Davis (Eds), Handbook of Gifted Education 88-99. Boston MA: Allyn and Bacon.

Srivastava, S., Childers, M. E., Baek, J. H., Strong, C. M., Hill, S. J., Warsett, K. S., Wang, P. W., Akiskal, H. S., Akiskal, K. K., & Ketter, T. A. (2010). Toward interaction of affective and cognitive contributors to creativity in bipolar disorders: a controlled study. Journal of affective disorders, 125(1-3), 27–34.

Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2007). Using multivariate statistics (5 th ed.). Boston: Allyn and Bacon.

Taymur, I., Budak, E., Demirci, H., Akdağ, H. A., Güngör, B. B., & Özdel, K. (2016). A study of the relationship between internet addiction, psychopathology and dysfunctional beliefs. Computers in Human Behavior, 61(4), 532–536

Torrance, E. P. (1979). An instructional model for enhancing incubation. Journal of Creative Behavior, 13(1), 23-35

Torrance, E. P. (1980). The Search for Satori and Creativity. Buffalo, NY: Bearly Limited. Administration, Scoring, and Norms Manual: Thinking Creatively in Action and Movement, 5th edn. Athens, GA: The University of Georgia, Georgia Studies.

Turban, E., Leidner, D. (2007). Information technology for management transforming organizations in the digital economy. John wiley & sons.

Wang, M. Z., Chen, W., Zhang, C., & Deng, X. L. (2017). Personality types and scholarly creativity in undergraduate students: The mediating roles of creative styles. Personality and Individual Differences, 105(3), 170-174

Weston, R., Gore, P. A. (2006). A Brief Guide to Structural Equation Modeling. The Counselling Psychologist, 34(5), 719-751.

Williamson, B. (2001). Creativity, the corporate curriculum and the future: A Case study. Futures, 33(6), 541-555.

Yeb, Puryear. Todd kettler, September. (2017). Relating Personality and Creativity: Considering what and how we Measure. March (2017).

Zhang, L. F. (2013). Conceptions of creativity among Hong Kong University Students. Educational psychology, 33(5), 521-539.

Zhang, L. F., & Sternberg, R. J. (2011). Revisiting the investment theory of Creativity. Creativity Research Journal, 23(3), 229-238.