تبیین روابط علی- معلولی و اولویت‌بندی مؤلفه‌های هویت مکانی با استفاده از مدل ترکیبی DANP (مطالعه موردی: بافت تاریخی شهر تهران)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 19، دوره 18، شماره 1 - شماره پیاپی 62، خرداد 1402، صفحه 271-282   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مانا طاهری¹؛ محمد سعید ایزدی^{* 2}؛ حمید ماجدی³؛ زهرا سادات سعیده زرآبادی⁴

¹دانشجوی دکتری شهرسازی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²استادیار گروه طراحی شهری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

³استاد گروه شهرسازی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

⁴دانشیار گروه شهرسازی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

با توجه به تغییرات عمیق و گسترده در جوامع کنونی و گذار از دوران سنتی به دوران مدرن و پستمدرن، هویت ثابتمدار و پیشساخته قدیم به امری پویا و برساخته که مدام در حال بازیابی است؛ تبدیل شده است که تحت تأثیر شبکه پیچیده‌ای از روابط علی و معلولی در زمینه‌های مختلف کالبدی، کارکردی، اجتماعی، معنایی و طبیعی قرار دارد. این مسئله در بعد مکانی هویت و به‌ویژه در بافتهای تاریخی به سبب تغییرات شدید اقتصادی و کالبدی اهمیت مضاعفی دارد چراکه این بافتها در حقیقت مهم‌ترین عنصر هویتی شهرها محسوب می‌شوند. بدین ترتیب بافت تاریخی شهر تهران به علت اهمیت مضاعف مولفههای اقتصاد سیاسی که موجب به حاشیه راندن عوامل فرهنگی و هویتی است؛ مورد بررسی قرار میگیرد.بر این اساس هدف این پژوهش تعیین روابط علی- معلولی و اولویت‌بندی مؤلفه‌های هویت مکانی است. به‌منظور تحقق این هدف ابتدا با استفاده پرسشنامه خبرگان با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند و متوالی و حجم نمونه 19 نفر، بر مبنای منطق مدل دیماتل در قالب یک ماتریس 32*32 روابط بین متغیرها تعیین می‌گردد و در ادامه با استفاده از مدل ترکیبی دیماتل و فرایند تحلیل شبکه اهمیت هر یک از آن‌ها مشخص می‌شود. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که معیار «اجتماعی» دارای بالاترین درجه اهمیت می‌باشد و پس‌ازآن معیارهای «معنایی» و «کالبدی» قرار دارند همچنین شاخص‌های «میزان سازگاری فضا با اقلیم»، «میزان خاطره‌انگیزی فضا»، «میزان جذابیت بصری»، «میزان وقوع رویدادهای خاص و منحصربه‌فرد» در مکان دارای بالاترین درجه اهمیت در شبکه بوده‌اند.با توجه به خروجی های مدل می توان این مدل ترکیبی را ابزاری مناسب جهت تحلیل مولفه های هویت مکانی دانست.

کلیدواژه‌ها

هویت مکانی؛ فرایند تحلیل شبکه؛ مدل دیماتل؛ مدل ترکیبی DANP؛ تهران

مراجع

عباس زادگان، مصطفی و آذری، عباس. (1388). بررسی نقش فضایی بازار در ساختار شهرهای ایرانی با بهره‌گیری از روش چیدمان فضا (نمونه‌های موردی: تهران، تبریز، کرمان و اصفهان). فصلنامه تخصصی شهرسازی و معماری آبادی، شماره 64.

افروغ، عماد. (1387). هویت ایرانی و حقوق فرهنگی. تهران: انتشارات سوره مهر.

علی دوست، ریحانه سادات؛ کریمی آذری، امیررضا و پرویزی، رضا. (1397). بررسی مولفه­های هویت و مکان در بافت‌های تاریخی با رویکرد پدیدارشناسانه، با هدف دست‌یابی به اصول طراحی بافت‌های جدید شهری، نمونه موردی: محله ساغری سازان رشت. معماری شهرسازی پایدار، 6(1)، سال ششم، 60-39.

احمدپور، سمیه؛ نوری، سیدعلی؛ فرزاد؛ بهتاش، محمدرضا و استعلاجی، علیرضا. (1401). مدیریت هوشمند شهری در بازآفرینی بافت‌های تاریخی با رویکرد مشارکت اجتماعی (مطالعه موردی: منطقه 12 تهران). مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی. انتشار آنلاین.

بیات، بهرام و آزادواری، علی‌اکبر. (1389). تاثیر جهانی‌سازی بر هویت ملی و هویت جهانی (با تاکید بر رسانه‌های ارتباطی نوین). فصلنامه مطالعات امنیت اجتماعی، شماره 22، 104-83.  

اقبالی، سیدرحمان؛ زینالی، راضیه و اسماعیلی، الناز. (1395). ارزیابی مقایسه‌ای حس تعلق شهروندان به میدان ایالت ارومیه و میدان حسن‌آباد تهران با بررسی هویت مکانی. هویت شهر، 10(28)، 40-29.  

گودرزی، حسین و بختیاری، مهدی. (1395). میزان توجه به مولفه­های هویت ملی در نام‌گذاری معابر اصلی شهر تهران. فصلنامه مطالعات ملی، 17(1)، 70-53.

عامری سیاهویی، حمیدرضا؛ بیرانوندزاده، مریم و رستم گورانی، ابراهیم. (1391). رتبه بندی عوامل هویت بخش بافت تاریخی شهر خرم­آباد با استفاده از تکنیک­های (AHP و TOPSIS). هویت شهر،  6(11)، 84-75.   

حبیب­زاده کوزه کنائی، سید جواد و عبدالله­زاده، اکرم. (1395). طراحی شهری خیابان در جهت ارتقای حس مکان؛ مطالعه موردی: خیابان گلش راز شبستر. نشریه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 7(25)، 124-105.

 جوان فروزنده، علی و مطلبی، قاسم. (1390). مفهوم حس تعلق به مکان و عوامل تشکیل‌دهنده آن. نشریه هویت شهر، 5(8)، 37-27.

کارکنان نصرآبادی، محمد. (1387). شهر، هویت شهری و شهرداری‌ها، از محله گرایی تا جهانی‌شدن. ماهنامه شهرداری‌ها، شماره 89، 22-18.

لطیفی، غلامرضا؛ فیضی چشمه گلی، قاسم و باجلال، راحله. (1394). تبیین و ارزیابی شاخص‌های موثر در هویت شهری (نمونه موردی محله نوغان در شهر مشهد). خراسان بزرگ، 6(20)، 42-25.

مهدوی نژاد، محمدجواد؛ بمانیان، محمدرضا و خاکسار، ندا. (1389). هویت معماری؛ تبیین معنای هویت در دوره‌های پیشامدرن، مدرن و فرامدرن. نشریه هویت شهر، 5(7)، 122-113.

بحرینی، حسین. (1394). تحلیل فضاهای شهری در رابطه با الگوهای رفتاری استفاده‌کنندگان و ضوابطی برای طراحی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

منتظرالحجه، مهدی؛ شریف نژاد، مجتبی و دهقان، سهیلا. (1395). ارزیابی و سنجش عوامل موثر بر ایجاد حس مکان در مراکز محله‌های شهری؛ مطالعه موردی: مراکز محله‌های شیخداد و شهرک دانشگاه در شهر یزد. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 7(26)، 54-43.

مظفر، فرهنگ؛ ندیمی، هادی و صالحی، ابوذر. (1395). هویت مکان‌های تاریخی در بستر تغییر؛ تحقیق در مبانی نظری مواجهه هویت مکان‌های تاریخی با تغییر. دوفصلنامه مرمت و معماری ایران. 6(11)، 12-1.

نوذری، حسینعلی. (1385). نگاهی تحلیلی به روند تحول مفهوم هویت در قالب‌های سه‌گانه هویت سنتی، مدرن و پست‌مدرن. فصلنامه مطالعات ملی، 7(2)، 148-127.

رستم­پور، کاوه؛ مسافرزاده، غزال و نظیف، حسن. (1392). تحول هویت اجتماعی، پیامد معماری و شهرسازی نوگرا در شهرهای نفتی خوزستان، باغ نظر. فصلنامه مرکز پژوهشی هنر معماری و شهرسازی نظر، 11(29)، 22-11.

سرمست، علی و متوسلی، محمدمهدی. (1389). بررسی و تحلیل نقش مقیاس شهر در میزان حس تعلق به مکان (مطالعه موردی: شهر تهران). مدیریت شهری، 8(26)، 146-133.

سرور، هوشنگ؛ کاشانی اصل، امیر؛ صلاحی ساریخان بیگلو، وحید و افضلی گروه، زهرا. (1396). سنجش بازار سرپوشیده اردبیل به لحاظ برخورداری از مولفه­های پویایی فضای شهری. نشریه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 8(30)، 64-51.

شیانی، ملیحه و هاشمی، سمیه. (1392). تجربه گردشگری و هویت ملی (مطالعه موردی: شهروندان شهر شیراز). مجله جامعه‌شناسی ایران، 14(2)، 78-57.

سلیمانی، محمدرضا؛ اعتصام، ایرج و حبیب، فرح. (1395). بازشناسی مفهوم و اصول هویت در اثر معماری. هویت شهر، 10(25)، 26-15.

ذاکری، مختار؛ شمشیری، بابک و خرمایی، فرهاد. (1394). بررسی پدیدارشناسانه مفهوم هویت: تلاشی در ارائه مدل فرایندهای هویتی. روش‌ها و مدل‌های روش‌شناختی، 6(21)، 71-59.

مهندسین مشاور باوند. (۱۳۸۶). طرح تفصیلی منطقه ۱۲ تهران.

زمانزاده دربان، زمزم. (1396). سنخیت شناسی عوامل تاثیرگذار بر هویت و حس مکان در سیر تحول نظریه محله با رویکرد فراتحلیل. مدیریت شهری، 16(۳)، 85-65.   

مینائی، آرین؛ ماجدی، حمید و زرآبادی، زهراالسادات. (1399). تحلیلی بر توان‌های بالقوّه برندسازی بندرانزلی، با تأکید بر مؤلفه‌های کالبدی و فضایی، از منظر تصاویر ذهنی سهامداران برند مکانی. مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، ۱۵(۱)، 315-295.

یزدانی، محمد حسن؛ علیپور، ابراهیم و محمودی، ایوب. (1398). بررسی و تحلیل هویت محلات شهری با تاکید بر حس تعلق به مکان (مورد مطالعه: محلات سیزده‌گانه حاشیه شهر اردبیل). جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی، 6(14)، 39-9.

حیدرخانی، هابیل؛ مختاری ملک آبادی، رضا؛ رستمی، مسلم و پرهیز، فریاد. (1396). تحلیل رابطه فرسودگی کالبدی و جرم در کلانشهرها       (نمونه موردی: منطقة 12 شهرتهران). مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، ۱۲(۳)، 658- 641.

Bae, Y., & Joo, Y.M. (2020). The Making of Gangnam: Social Construction and Identity of Urban Place in South Korea. Urban Affairs Review, 56(3), 1-32.

Carmona, M., Heath, T., Oc, T., & Tiesdell, S. (2006). Public Places-Urban Spaces. Architectural Press, Oxford.

Canter, D. (1971). The psychology of place. The Architectural press, London.

Connoly, William (2002). Identity/ Difference, Democratic Negotiations of Political Paradox. USA, Univesity of Minesota Press.

Dunbar, H., & Carter, B. (2020). Experiencing place identity and place belongingness at a children’s hospice: Parents’ perspectives. Journal of child health care, 24(1), 1-11.

Frost, D., & Catnet, G. (2019). Belonging and the intergenerational transmission of place identity: Reflections on a British inner-city neighbourhood. Urban studies journal, 16(56), 1-17.

Heidari. A. A., & Mirzaii, Sh. (2013). Place Identity and its informant parameters in Architectural studies. Journal of Novel Applied Sciences, 2(8), 260-268

Main, K., & Sandoval, G.F. (2015). Placemaking in a translocal receiving community: The relevance of place to identity and agency. Urban studies, 52(1), 71-86.

Norberg Schulyz, C. (2000). Architecture: Presence, Language, Place. Skira, Milan, Italy.

Punter, J.V (1991). Participation in the Design of urban space. Landscape Design, No.200, 24-27.

Relph, E. (2007). Spirit of Place and Sense of Place in Virtual Realities. Techne, 10(3), 17-25.

Rotenberg, R. L. (2012). Space, place, site and locality: the study of landscape in cultural anthropology. Exploring the boundaries of landscape architecture, No10, 233-258.

Wang, S., & Chen, J. S. (2015). The influence of place identity on perceived tourism impacts. Annals of Tourism Research, Vol 52, 16–28.

Wen Shiung, L., & Huang, A.Y (2011). Analysis of decision making factors for equity investment by DAMATEL and Analytic Network Process. Expert systems with applications, 7(38),8375- 8383.