ارزیابی و رتبه بندی کیفیت محیطی جاذبه های گردشگری (مورد پژوهی: مناطق 5 گانه شهر اردبیل)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 9، دوره 18، شماره 1 - شماره پیاپی 62، خرداد 1402، صفحه 125-138   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

علیرضا محمدی^{* 1}؛ محمدجواد عباسی²؛ آذر نوری³

¹دانشیار جغرافیا و برنامه‌‌ریزی شهری، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل. ایران

²دکتری جغرافیا و برنامه‌‌ریزی فضایی کارآفرینی مناطق روستایی، گروه جغرافیای انسانی و آمایش، دانشگاه شهید بهشتی تهران. ایران

³دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌‌ریزی روستایی، دانشکدۀ علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

شناخت و ارزیابی کیفیت محیطی جاذبه‌ها و ترجیحات گردشگران در راستای توسعه شهری و ارتقاء حضور گردشگران اهمیت بسزایی دارد. در پژوهش حاضر ضمن بررسی وضعیت پراکنش فضایی عناصر گردشگری شهر اردبیل، به ارزیابی و رتبه بندی مناطق پنج گانه شهر اردبیل از منظر شاخص‌های کیفیت محیطی جاذبه‌های گردشگری از دیدگاه گردشگران پرداخته است. پژوهش از نظر هدف؛ کاربردی، از نظر ماهیت توصیفی- تحلیلی و از نظر پارادایمی در زمره پژوهش های کمی می‌باشد. روش جمع‌آوری اطلاعات میدانی و کتابخانه‌ای )مصاحبه و پرسشنامه) می باشد. جامعه آماری پژوهش حاضر؛ گردشگران مناطق پنج گانه شهر اردبیل است. حجم نمونه از فرمول کوکران جهت تکمیل پرسشنامه ها 384 نفر محاسبه و با روش نمونه گیری تصادفی توزیع گردید. در راستای تجزیه و تحلیل داده ها؛ در گام اول با بررسی پراکنش فضایی عناصر گردشگری شهر اردبیل؛ از نرم‌افزار (GIS) از استفاده گردید. در گام دوم، تجزیه و تحلیل نتایج پرسشنامه گردشگران (با پایایی 738/0 در ضریب آلفای کرونباخ و روایی 721/0؛ روش فرم موازی) با نرم‌افزار SPSS و بررسی تفاوت رتبه معناداری معیارهای کیفیت محیطی شهر اردبیل از طریق آزمون فریدمن تحلیل شد. همچنین، سنجش و رتبه‌بندی مناطق پنج گانه شهر اردبیل از نظر شاخص های کیفیت محیطی جاذبه‌های گردشگری با استفاده از تکنیک Vikor در نرم افزارEXCEL انجام شده است. نتایج بررسی تفاوت رتبه عوامل کیفیت محیطی جاذبه‌های گردشگری در شهر اردبیل نشان داد که بطور کلی شاخص خدمات عمومی شهری با میانگین عددی 00/4 رتبه اول و شاخص محیط زیست شهری با میانگین عددی 87/3 رتبه دوم را از نظر بازدیدکنندگان دارد. همچنین؛ در بحث رتبه بندی مناطق پنج گانه شهر از نظر شاخص های کیفیت محیطی جاذبه های گردشگری؛ نابرابری وجود دارد؛ بطوریکه عناصر و جاذبه‌های منطقه دو که بیشتر از نوع طبیعی- تفریحی هستند؛ با مقدار عددی صفر در الویت اول و بالاترین رتبه هستند و جاذبه‌های منطقه چهار با مقدار عددی 752/0 در در پایین ترین رتبه و اولویت‌ آخر از نظر گردشگران قرار دارند که این یافته ها، راهنمای مناسبی جهت آسیب شناسی، سیاستگذاری و برنامه‌ریزی‌ مناسب توسعه شهری محدوده مورد مطالعه با محوریت گردشگری خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

پراکنش فضایی؛ عناصر گردشگری؛ کیفیت محیطی؛ شهر اردبیل

مراجع

آمار، تیمور. (1393). الزامات و ضرورت­های برنامه­ریزی کاربری زمین در سکونتگاه­های روستایی شهرستان رودبار. فصلنامه مطالعات برنامه­ریزی   سکونتگاه­های انسانی، 9(28)، 85-101.

امانپور، سعید؛ علیزاده، هادی و قراری، حسن. (1392). تحلیلی بر مکانیابی جهات بهینه توسعۀ فیزیکی شهر اردبیل با استفاده از مدل AHP. فصلنامۀ علمی برنامه­ریزی منطقه­ای، 3(10)، 83-96.

بیگدلی، اعظم؛ عینالی، جمشید؛ رابط، علیرضا و عباسی، فریبا. (1397). ارزیابی اثرات گردشگری خانه‌های دوم بر روی کیفیت زندگی ساکنین دائمی (مطالعۀ موردی: دهستان سعیدآباد، شهرستان ایجرود). فصلنامه مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 13(1)، 199-216.

پوراحمد، احمد؛ زیاری، کرامت الله؛ حاتمی­نژاد، حسین و پارسا پشاه آبادی، شهرام. (1397). تبیین مفهوم و ویژگی‌های شهر هوشمند. باغ نظر، 15 (58)، 5-26.

تقوایی، مسعود و صفرآبادی، اعظم. (1390). مدیریت گردشگری شهری با تأکید بر برنامه­ریزی فضاهای شهری جاذب گردشگر (مطالعۀ موردی شهر کرمانشاه). فصلنامۀ برنامه­ریزی رفاه و توسعۀ اجتماعی، 9(3)،  207-183.

ترکزاد، نغمه؛ قاسمی، مروارید؛ پاکزاد، جهانشاه و ترابی، مرضیه. (1385). مبانی نظری و فرایند طراحی شهری. تهران: انتشارات شهیدی.

تقیلو، علی‌‌اکبر؛ افتاب، احمد و سلطانی، ناصر. (1396). امکان‌‌سنجی و سنجش برد سرمایه‌‌گذاری عرصه‌‌های گردشگری استان آذربایجان‌‌غربی. مجلۀ آمایش سرزمین، 9(2)، 363- 388.

حسام، مهدی. (1396). ارزیابی رضایتمندی گردشگران از مقصدهای گردشگری روستایی (مطالعۀ موردی: روستاهای شهرستان فومن). فصلنامه مطالعات برنامه‌‌ریزی سکونتگاه‌‌های انسانی، 12(4)، 803-819.

حسینی، سیدعلی؛ مبرهن قاسم آبادی، فاطمه؛ خوشدلان، مژگان و مهری، آزاده. (1395). تحلیل راهبردی شاخص‌های گردشگری (مطالعۀ موردی: شهر چابکسر، استان گیلان). فصلنامه مطالعات برنامه‌‌ریزی سکونتگاه‌‌های انسانی، 11(36)، 129-147.

رضوانی، محمدرضا؛ فرجی سبکبار، حسنعلی؛ دربان آستانه، علیرضا و کریمی، سیدهادی. (1396). تحلیل نقش عوامل و شاخص­های کیفیت محیطی مؤثر در برندسازی مقصدهای گردشگری روستایی. فصلنامه برنامه­ریزی و توسعۀ گردشگری، 6 (23)، 105-136.

زیاری، کرامت­الله و رخساری، حمید. (1398). اولویت‌بندی و دسته‌بندی جاذبه‌های توریستی براساس ترجیحات گردشگران (مطالعۀ موردی: شهر یزد). نشریۀ گردشگری شهری، 6 (3)، 17-31.

سازمان مدیریت و برنامه­ریزی استان اردبیل. (1398). سالنامه آماری استان اردبیل.

سازمان نقشه­برداری کشور .(1398).

سجاسی قیداری، حمدالله و صادقلو، طاهره. (1395). تحلیل و تبیین نقش کیفیت محیطی در جذب گردشگر به مقاصد گردشگری روستایی (مطالعۀ موردی: روستاهای گردشگری دهستان لواسان کوچک). فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی، ۳۱(۲)، ۳۲-۴۹.

سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل. (1400). جاذبه­های گردشگری استان اردبیل.

شیخی، حجت و رضایی، محمدرضا. (1396). ارزیابی کیفیت محیطی فضاهای شهری پیاده­مدار و پاسخ­دهی اجتماعی (نمونۀ موردی: خیابان فردوسی شهر ایلام). فصلنامۀ پژوهش و برنامه­ریزی شهری، 8(29)، 83-98.

صحنه، بهمن و معمری، ابراهیم. (1396). اولویت‌بندی امکانات توسعۀ گردشگری و توزیع فضایی آن (نمونۀ موردی: شهرستان‌های استان گلستان). فصلنامۀ برنامه­ریزی منطقه­ای، 7(26)، 15-24.

عباسی، محمدجواد؛ سجادی، ژیلا؛ عبدالهی، علی و رضویان، محمدتقی. (1401). تحلیل فضایی تسهیلات و خدمات گردشگری با تاکید بر برنامه­ریزی فضایی (مورد پژوهی: محور گردشگری زنجان- طارم- ماسوله). فصلنامه مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 17(3)، 773-791.

عباسی، محمدجواد. (1399). چارچوبی برای بررسی پیامدهای فضایی توسعۀ گردشگری روستایی با تأکید بر کارآفرینی (مطالعۀ موردی: منطقۀ شیت و شیرین­سو شهرستان طارم، استان زنجان). رساله دکتری جغرافیا و برنامه­ریزی فضایی کارآفرینی روستایی، به راهنمایی دکتر ژیلا سجادی و دکتر علی عبداللهی، دانشگاه شهید بهشتی تهران.

فرجی ملایی، امین و علیوردیلو، هادی. (1394). تحلیل ماتریس فضایی گسست توسعة منطقه ای در استان مرکزی. مجلۀ آمایش سرزمین، 7(2)، 277-306.

گلکار، کوروش. (1386). مفهوم کیفیت سرزندگی در طراحی شهری. مجلۀ صفّه، 16(44)، 66-75.

منتظر، فرامرز؛ نظم­فر، حسین و یزدانی، محمدحسن. (1397). تحلیل توسعۀ فضایی شهر اردبیل در دورۀ زمانی (1335-1390). مطالعات عمران شهری، 2(5)، 120-136.

یوسفی شهیر، هانیه؛ حسین‌‌زاده دلیر، کریم و باقری، کریم. (1393). ارزیابی زیرساخت‌‌های گردشگری با تأکید بر محورهای ارتباطی و توقفگاه‌‌ها از دیدگاه گردشگران (منطقۀ تاریخی فرهنگی تبریز). نخستین سمینار علمی تخصصی جاذبه‌‌ها و دافعه‌‌های گردشگری آذربایجان شرقی، تبریز، خانۀ مطبوعات آذربایجان شرقی، شرکت ساربانان گردشگری.

Ashworth, G., & Page, S.J. (2011). Urban tourism research: Recent progress and current paradoxes. Tourism Management, 32(1), 1–15.

Andriani, K. (2017). Integrating the concepts of city branding and tourism event on behavioural intention in domestic urban tourism. Russian Journal of Agricultural and Socio-Economic Sciences, 65(5), 155-161.‏

Caber, M., Albayrak, T., & Matzler, K. (2012). Classification of the destination attributes in the content of competitiveness (by revised importance-performance analysis). Journal of Vacation Marketing, 18(1), 43-56.‏

Chen, C.M., Chen, S.H., & Lee, H.T. (2010). Assessing destination image through combining tourist cognitive perceptions with destination resources. International Journal of Hospitality & Tourism Administration, 11(1), 59-75.‏

Dwyer, L., Mellor, R., Livaic, Z., Edwards, D., & Kim, C. (2004). Attributes of destination competitiveness: A factor analysis. Tourism analysis, 9(1-2), 91-101.‏

Ginting, N. (2016). How self-efficacy enhance heritage tourism in Medan Historical Corridor, Indonesia. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 234, 193-200.‏

Gospodini, A. (2001). Urban design, urban space morphology, urban tourism: an emerging new paradigm concerning their relationship. European planning studies, 9(7), 925-934.

Hall, C. M., & Page, S. J. (2014). The geography of tourism and recreation: Environment, place and space. Published May 7, 2014 by Routledge. 470 Pages 62 B/W Illustration.

Kozak, M., & Rimmington, M. (1999). Measuring tourist destination competitiveness: conceptual considerations and empirical findings. International Journal of Hospitality Management, 18(3), 273-283.‏

Krešić, D., & Prebežac, D. (2011). Index of destination attractiveness as a tool for destination attractiveness assessment. Tourism: An International Interdisciplinary Journal, 59(4), 497-517.‏

Li, D., Zhou, X., & Wang, M. (2018). Analyzing and visualizing the spatial interactions between tourists and locals: A Flickr study in ten US cities. Cities, 74, 249-258.‏

Navickas, V., & Malakauskaite, A. (2009). The possibilities for the identification and evaluation of tourism sector competitiveness factors. Engineering economics, 61(1).‏

Pearce, D. (1998). Tourism Today: A Geographical Analysis. Harlow, Essex: Longman, 54(2), 55-56.

Ruetsche, J. (2006). Urban Tourism - University of Wisconsin, Extension.  Issue 117.

Ritchie, J.R., & Crouch, G.I. (2010). A model of destination competitiveness/sustainability: Brazilian perspectives. Revista de Administração Pública, 44, 1049-1066.‏

Sharma, R., & Newman, P. (2017). Urban rail and sustainable development key lessons from Hong Kong, New York, London and India for emerging cities. Transportation research procedia, 26, 92-105.‏

Seidl, A., Guiliano, F., & Pratt, L. (2006). Cruise tourism and community economic development in Central America and the Caribbean: The case of Costa Rica. PASOS revista de turismo y patrimonio cultural, 4(2), 213-224.‏

Van Truong, N., & Shimizu, T. (2017). The effect of transportation on tourism promotion: Literature review on application of the Computable General Equilibrium (CGE) Model. Transportation Research Procedia, 25, 3096-3115.‏

Yang, Y., & Fik, T. (2014). Spatial effects in regional tourism growth. Annals of Tourism Research, 46, 144-162.‏

Zhang, H., Gu, C.L., Gu, L.W., & Zhang, Y. (2011). The evaluation of tourism destination competitiveness by TOPSIS & information entropy–A case in the Yangtze River Delta of China. Tourism Management, 32(2), 443-451.‏