بسوی موازنه توزیع قدرت کنشگران تولید فضای شهری- تدوین نظریه ی PIUS (مدل مشارکت مردم –فضا- دولت)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 7، دوره 18، شماره 2 - شماره پیاپی 63، شهریور 1402، صفحه 93-113   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

نیّر فارابی اصل^{* 1}؛ مجتبی رفیعیان²؛ محمدرضا خطیبی³

¹دانشجوی دکتری گروه شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

²استاد گروه شهرسازی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

³استادیار گروه شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

چکیده

مقدمه: توسعه شهر به تولید فضاهای شهری و هردو در هم تنیده با مساله قدرت هستند. ساختارها و فرایندهای قدرت در اغلب مواقع باعث حذف تدریجی گروهها و منافع غیرمتشکل به نفع گروهها و منافع متشکل و مسلط بر منابع می شود. فشار قدرت هایی که هستند مساله­زا و خلاء قدرت­هایی که نیستند باعث بروز عدم تعادل­هایی درجامعه می­گردد. تجزیه وتحلیل این روابط قدرت به تصمیم­سازان و تصمیم­گیران شهری کمک می­کند تا راه­حل بهتری برای مسائل شهری پیدا کنند. این پژوهش به دنبال تحلیل و سنجش روابط قدرت کنشگران تولید فضای شهری و ارائه راهکار برای حل معادله توزیع قدرت کنشگران و به عبارتی تعادل سازی در سهم­های قدرت کنشگران (نظریه سازی برگرفته از تجربه) است.
روش‌شناسی تحقیق: کنشگران تولیدفضای شهری موردنظر با مصاحبه نیمه ساخت یافته با روش نمونه­گیری گلوله­برفی برای دستیابی به­خبرگان جامعه هدف و مشاهدات مکرر میدانی و بررسی اسنادی جهت تکمیل و تدقیق شناسایی شده اند. روابط قدرت بین این کنشگران از طریق روش تحلیل جریان با بهره­گیری از نرم افزار یوسینت (UCINET) و میزان قدرت کنشگران از طریق روش تحلیل اثرات متقابل با بهره­گیری از نرم­افزار میک­مک (MICMAC) سنجش و تحلیل گردید.
قلمرو جغرافیایی پژوهش: محدوده مورد پژوهش، فضای شهری منحصربه فرد و بسیار باارش اراضی عباس­آباد به وسعت 554 هکتار واقع در بخش مرکزی کلانشهر تهران است.
یافته­ ها: خروجی تحلیل نرم‌افزارها و تدقیق نتایج، یک سطح‌بندی از میزان ارتباطات و میزان قدرت کنشگران تولید فضای شهری عباس­آباد بدست داد که مشخص نمود تعادل در قدرت کنشگران وجود ندارد و شهروندان در پایین­ترین سطح تأثیرگذاری قرار داشته و  نقش و تأثیرگذاری در هیچ‌یک از مراحل تهیه و تصویب و اجرای طرح نداشتند و نیز  بخش خصوصی مستقل نیز در این فرایند حضور ندارد.
 نتایج: از نتایج و نوآوری‌های این پژوهش 1. استفاده از دو نرم‌افزار میک مک و یوسینت برای شناسایی و تحلیل قدرت کنشگران تولید فضای شهری در یک نمونه مطالعاتی. 2. در حوزه توسعه دانش موجود در برنامه‌ریزی شهری، در راستای شهروندمدارتر شدن تولید فضاهای شهری، با بهره‌گیری از جدیدترین اندیشه‌های اندیشمندان حوزه برنامه‌ریزی شهری و قدرت، پیشنهاد مدل "دولت- فضا- مردم" وتشکیل "نهاد عمومی فضاداران شهری" (اجرایی-عملیاتی) و ارائه نظریه PIUS پیشنهاد است.

کلیدواژه‌ها

تولید فضا»؛ موازنه قدرت»؛ کنشگران»؛ مدل مشارکت»؛ «؛ نظریه پردازی»

مراجع

ایمانی شاملو، جواد و رفیعیان، مجتبی. (1395). قدرت و بازتعریف نظریه برنامه ریزی شهری )با تأکید بر دیدگاه اقتصاد سیاسی فضا). فصلنامه راهبرد، 25(80)، 287-319.

توکلی­‌نیا، جمیله و شمس پویا، محمدکاظم. (1395). قدرت و حکمروایی شهری، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.

توپچی خسروشاهی، مسعود؛ ثقفی اصل، آرش؛ ستارزاده، داریوش و ستاری ساربانقلی، حسن. (1402). تدوین چارچوب برنامه‌ریزی و طراحی توسعه‌ فضاهای عمومی شهری (مطالعه موردی: شهر تبریز). مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 18(4)، انتشار آنلاین. https://jshsp.rasht.iau.ir/article_699648.html

جاودانی، علی و پروین، حسین. (1394). مشارکت فضا و مردم یا اتصال امر سیاسی و فضای شهری (نمونه موردی: محله باب الوزیر و میدان التحریر قاهره). باغ نظر، 12(34)، 109-124.

حبیبی، محسن. (1391). قصه شهر تهران، نماد شهر نوپرداز ایرانی با تاکید بر دوره 1332-1299. تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

حسنی­پور، حانیه؛ کاظمی، علی و ثقفی، آرش. (1402). ارزیابی تأثیر مؤلفه نفوذپذیری بر ارتقای کیفیت در فضاهای باز عمومی با روش چیدمان فضا (Space Syntax) (نمونه مطالعاتی: محله باقرآباد شهر رشت. مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه های انسانی، 18(3). انتشار انلاین.

https://jshsp.rasht.iau.ir/article_690928.html

داروپناه، افشین. (1391). درآمدی بر مدیریت و کاربرد نمادها و نشانه ها در فضای شهری. تهران. ایران.انتشارات دریافت. 240صفحه.

صالحی، اسماعیل. (1385). نقش ضوابط و مقررات شهرسازی در تحقق شهر خوب و توسعه پایدار شهری مطالعه موردی: تهران. محیط شناسی، 32(40)، 51-62.

شاهین راد، مهنوش؛ رفیعیان، مجتبی و پورجعفر، محمدرضا. (1398). خوانش قصه های جامعه از متن فضای شهری: تقویت و تداوم حس مکان. معماری شهرسازی آرمانشهر. 12(27) ، 129-119.

شکوه­فر، فهیمه؛ داودپور، زهره و بیگدلی­راد، وحید. (1401). واکاوی چالش تفاوت­های جنسیتی و حق بر شهر (مطالعه موردی: شهر قزوین). مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 17(4)، 989-977.    

شیعه، اسماعیل؛ اصلانی، احسان و اصلانی، مریم. (1396). رویکرد شهروندی فضایی؛ چهارچوبی برای مشارکت شهروندان در فرآیندهای برنامه ریزی شهری. مجله کاربرد سیستمی اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور در برنامه­ریزی، 8(3)، 67-45.

فارابی اصل، نیّر؛ پورجعفر، محمدرضا و داوودپور، زهره. (1396). تبیین جایگاه شهروند خلاق- شهروندی فضایی درتحقق حق بر شهر. چهارمین کنفرانس ملی معماری و شهرسازی پایداری و تاب آوری از آرمان تا واقعیت. (صص 1-13). دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه آزاداسلامی واحد قزوین. قزوین. ایران.

قریشی، غزاله سادات؛ رفیعیان، مجتبی و فرج­زاده، منوچهر. (1395). ارزیابی الگوی تعاملات شهروندان با پروژه­های اراضی عباس آباد تهران با تاکید بر رویکرد شهروندی فضایی. نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی. 21(3)، 39-52.

کلگ، استوار. آر. (1383). چهارچوب­های قدرت. مترجم: مصطفی یونسی، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.

کرسول، جان دبلیو. (1398). طرح پژوهش (رویکردهای کمی کیفی و ترکیبی). ترجمه علیرضا کیامنش و مریم دانای طوس، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه علامه طباطبایی.

لوکس، استیون. (1393)، قدرت: نگرشی رادیکال. ترجمه عماد افروغ، تهران: نشر علم، چاپ اول.

محمدزاده، علی؛ پورعزت،علی اصغر؛ رضایان قیه باشی، احد و پیران نژاد، علی. (1399). تصویرپردازی از مشارکت شهروندی با هدف بهبود حکمروایی شهری (مورد مطالعه: شهر تهران(. دانش شهرسازی. 4(4)، 117-135.

نای، جوزف. (1392). آینده قدرت. ترجمه احمد عزیزی، تهران: نشر نی.

وکیلی، شروین. (1389). نظریه قدرت. تهران: نشر شورآفرین.

هیلیر، جین. (1388). سایه­های قدرت (حکایت دوراندیشی در برنامه ریزی کاربری اراضی). ترجمه کمال پولادی، ناشر جامعه مهندسان مشاور ایران.

هیلی، پتسی. (1397). پیچیدگی شهری و استراتژی­های فضایی- برنامه­ریزی رابطه­ای هماهنگ با زمان. مترجم: حسین رضاکشاورز قدیمی. انتشارات آرمانشهر. چاپ اول. 366 صفحه.

Amin, A. (2008).Collective culture and urban public space. Cities, 12(1), 5 –24.

http://dx. doi.org/10.1080/13604810801933495.

Arnstein, Sherry R. (2007). A Ladder Of Citizen Participation. Journal of the American Institute of Planners, 35 (4), 216-224.

Adams, D., & Tiesdell, S. (2013). Shaping places: Urban planning, design and development. Routledge. ISBN 9780415497978. 368 Pages.

Alathur, S., Ilavarasan, P. V., & Gupta, M. P. (2016). Determinants of e-participation in the citizens and the government initiatives: Insights from India. Socio-Economic Planning Sciences, 55, 25-35.

Bidandi, F.,& Williams, J J. (2020). Understanding urban land, politics, and planning: A critical appraisal  of Kampala's urban sprawl. Cities (106) 102858, 1-9. journal home page: www.elsevier.com/locate/cities.

Butler, Christopher. (2004). Law and the Social Production of Space. Thesis (PhD Doctorate). Griffith Law School.  doi :https://doi.org/10.25904/1912/2827 . Downloaded from:

 http://hdl.handle.net/10072/366870.  Griffith Research Online: https://research-repository.griffith.edu.au

Butler, Chris.(2009). Critical Legal Studies and the Politics of Space. 18(3), 313-332 https://doi.org/10.1177/0964663909339084.

Butler, Chris. ( 2014). Henri Lefebvre: Spatial Politics, Everyday Life and the Right to the City. ISBN 9780415534154. Published March 13, 2014 by Routledge-Cavendish. 194 Pages.

Butler, Chris. (2018). Space, politics, justice. dc.identifier.1-22. doi:10.4324/9781.315666525. dc.identifier.uri: http://hdl.handle.net/10072/351665.

Brown, K., Jennings,T. (2003). Social consciousness in landscape architecture education: Toward a conceptual framework. Landscape Journal, 22(2), 99-112.

Carmona, M. (2014). The place-shaping continuum: A theory of urban design process. Journal of Urban Design, 19(1), 2 –36. http://dx.doi.org/10.1080/13574809.2013. 854695.

Carmona, M. (2016). Design governance: Theorizing an urban design sub-field. Journal of Urban Design, 0(0), 1 –26. http://dx.doi.org/10.1080/13574809.2016.1234337.

Childs, M.C. (2008). Storytelling and Urban Design. Journal of Urbanism, 1(2), 173- 186.

Douzinas, C. (2012). Athens rising. European Urban and Regional Studies, 20(1), 134–138.

Francis, M. (1989). Control as a dimension of public-space quality. In I. Altman, & E. H.Zube (Eds.). Public places and spaces, 147 –172. Boston, MA: Springer US. http://dx.doi.org/10.1007/978-1-4684-5601-1_7.

Goldsteen, J. B., & Elliott, C. C. (1994). Designing America: Creating urban identity: A primer on improving US cities for a changing future using the project approach to the design and financing of the spaces between buildings. Van Nostrand Reinhold Company.

Guardiola-Rivera, O. (2012). A jurisprudence of indignation. Law and Critique, 23(3), 253-270.

Gryl, I., & Jekel, T. (2012). Re-centering GI in secondary education: Towards a spatial  citizenship approach. Cartographica. 47(1), 2-12.

Gregson, N., & Crewe, L. (1997). The bargain, the knowledge, and the spectacle: making sense of consumption in the  space of the car-boot sale. Environment and Planning D Society and Space, 15(1), 87-112. doi: 10.1068/d150087.

Healey, P. (2003). Collaborative Planning in Perspective, University of Newcastle upon Tyne, UK, Planning Theory, Copyright © 2003 SAGE Publications ,(London, Thousand Oaks, CA and New Delhi) , 2(2), 101–123 , [1473-0952(200307) 2:2;101–123;035447].  www.sagepublications.com

Hajer, M., & Reijndorp, A. (2001). In search of new public domain. NAi Rotterdam.

Hennig, S., & Volger, R. (2013). Geomedia skills - a required prerequisite for public participation in urban planning? In: Schrenk, M., Popovich, V.V., Zeile, P. & Elisei, P. (eds.): REAL CORP 2013 Proceedings. 357-366. Online available at:

     http://programm.corp.at/cdrom2013/papers2013/CORP2013_116.pdf

Iveson, K. (2014). The spatial politics of the Aboriginal Tent Embassy, Canberra. In The Aboriginal Tent Embassy: Sovereignty, Black Power, Land Rights and the State, eds. Foley, G. et al., 251-266. Routledge.

Inam, A. (2002). Meaningful urban design: Teleological/catalytic/relevant. Journal of Urban Design, 7(1), 35 –58. http://dx.doi.org/10.1080/13574800220129222.

IAP2- International Association for Public Participation. (2007). Spectrum of Public Participation. Retrieved from http://www.iap2.org/associations/4748/files/spe. ctrum.pdf [24.2.2013].

Jiang, B., Huang, B., & Vasek, V. (2003). Geovisualization for Planning Support Systems. Geertman, S. & Stillwell, J. (eds.): Planning Support Systems in Practice, Springer, Berlin, 177-191.

Kohn, M. (2004). Brave new neighborhoods: The privatization of public space. Psychology Press.

Lefebvre, H., & Enders, M. J. (1976). Reflections on the politics of space. Antipode,8(2),30–37.

Lefebvre,H.(1996). The right to the city. Writings on cities, 63-181.

Madanipour, A. (2003). Public and private spaces of the city. Routledge.

Mitchell, D., & Staeheli, L. A. (2009). Public space. International encyclopedia of human geography (pp. 511 –516). Amsterdam, Boston, London, New York: Elsevier.

Mitchell, D. (2003). The right to the city: Social justice and the fight for public space. Guilford Press.

Pokraka, L. (2016). Spatial Citizenship for all? Impulses from an Intersectionality Approach, GI_Forum  Journal for Geographic Information Science, 1, 262-268.

Renn , O., Webler, T., Rakel, H., Dienel, P., & Johnson, B. (1993): Public Participation in decision making: A three-step procedure. Policy Sciences. 26(3), 189-214.

Rhodes, R. A. W. (1997). Understanding governance: Policy networks, governance, reflexivity and accountability. Open University Press. (Retrieved from) http://eprints.soton.ac. uk/336524/

SPACIT: the project products for Spatial Citizenship as focus of the final meeting in Palermo,(2014). http://cesie.org/en/in-action/higher-education-research/spacit-meeting-finale/

Sorkin, M. (1992). Variations on a theme park: The new American city and the end of public space. Macmillan.

Shen,T., Yao, X., & Wen, F.(2021). The Urban Regeneration Engine Model: An analytical framework and case study of the renewal of old communities. Land Use Policy, Volume 108, 105571, ISSN 0264-8377, https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2021.105571.

     Siyam, N., Alqaryouti, O., & Abdallah, S. (2019). Mining government tweets to identify and predict citizens engagement. Technology in Society, 101211.

Simonofski, A., Vallé, T., Serral, E., & Wautelet, Y.(2019). Investigating context factors in citizen participation strategies: A comparative analysis of Swedish and Belgian smart cities. International Journal of Information Management, 56(1), 102011. doi: 10.1016/j.ijinfomgt.2019.09.007.

Wang, L., & Xiao, Sh. (2020). Tourism space reconstruction of a world heritage site based on actor network theory: A case study of the Shibing Karst of the South China Karst World Heritage Site. International Journal of Geoheritage and Parks, 8(2), 140 –151.

Wall, I. (2012). Tunisia and the critical legal theory of dissensus. Law and Critique 23(3), 219- 236.

Worpole, K., & Knox, K. (2008). The social value of public spaces. Joseph Rowntree Foundation.

Xiaolin, Z. (2011). REVIEW ON STUDIES ON PRODUCTION OF URBAN SPACE. Economic Geography. Corpus ID: 204338791.

Zamanifard, H., Alizadeh, T., Coiacetto, E., & Sipe, N. (2016). Why some places do better than others: A closer look at urban public space management. Presented at the 9^th International Urban Design Conference, Canberra.

Zamanifard, H., Alizadeh, T., Bosman, C. (2018). Towards a framework of public space governance. Cities, 78, 155-165. https://doi.org/10.1016/j.cities.2018.02.010.

Zhao, Y. ( 2017). The Hegemony of Urbanisation - Questioning the Production of Space by the State in Beijing's Green Belts. A thesis submitted to the Department of Geography and Environment at the London School of Economics and Political Science for the degree of Doctor of Philosophy, London.