اثر سنجی قابلیتهای کالبدی-فضایی مکان توانبخشی در تامین نیازهای شهروندان ناتوان

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 12، دوره 18، شماره 2 - شماره پیاپی 63، شهریور 1402، صفحه 173-188   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فاطمه حسین زاده¹؛ امیررضا کریمی آذری^{* 2}؛ حسین صفری³

¹دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

²دانشیار، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه گیلان ، رشت، ایران

³استادیار، گروه معماری، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

چکیده

مقدمه: از مشکلات موجود در توانبخشی، بی توجهی به نیازهای روحی توانخواهان می­باشدکه نقش مهمی در مشارکت افراد در توانبخشی ایفا می­نماید. ارتقاء توانبخشی، پیامدهای مهم اجتماعی در پی دارد. قابلیتهای کالبدی مکان، انگیزه و تمایل افراد را برای حضور و مشارکت در فعالیت‌های محیط تحت تاثیر قرار می­دهد. ایجادتجربۀ  احساسات مطلوب در محیط توانبخشی افراد را به شرکت در فعالیتهای محیط ترغیب می­نماید.
هدف پژوهش:  هدف بررسی ارتباط بین مولفه‌های ایجاد کنندۀحس مکان در محیط­های توانبخشی و مشارکت توانخواهان در توانبخشی، با ایجاد احساس عزت نفس در آنان می­باشد.
روش شناسی تحقیق:  پژوهش از نوع کاربردی و توصیفی بوده که به صورت پیمایشی انجام گرفته و با استفاده از همبستگی وروش معادلات ساختاری تحلیل شده است. جامعۀآماری پژوهش افراد ناتوان جسمی - حرکتی مراجعه کننده به مراکز کاردرمانی منطقه1شهر رشت می­باشند. با روش نمونه­ گیری در دسترس 46  نفر توانخواه جسمی  به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای جمع آوری داده ­ها از پرسشنامۀ محقق ساخت استفاده شد. آلفای کرونباخ متغیرهای تحقیق بالاتر از 7/0 بدست آمد. در تحلیل داده‌ها، از نرم‌افزارهای SPSS22, AMOS22 استفاده گردید.
قلمروجغرافیایی پژوهش:  محدودۀ جغرافیایی پژوهش شهرستان رشت در استان گیلان می­باشد.
یافته­ ها:  ضریب مسیر مولفه های حس مکان به عزت نفس 74/0، ضریب مسیر عزت نفس  به مشارکت توانخواهان 69/0 و اثر غیرمستقیم 51/0 بدست آمده، بنابراین می­توان گفت که عزت نفس در ارتباط بین مولفه ­های حس مکان و مشارکت توانخواهان نقش میانجی دارد.
نتایج:  یافته ­های پژوهش نشان می­دهد که مولفه­ های ایجاد حس مکان از طریق تامین احساس عزت نفس، بر مشارکت توانخواهان در توانبخشی تاثیر گذار می­باشد.

کلیدواژه‌ها

قابلیت محیط؛ حس مکان؛ عزت نفس؛ توانبخشی جسمی؛ نیازهای روانشناختی

مراجع

استادیان خانی، زهرا و فدایی مقدم، ملیحه. (1398). اثربخشی تلفیقی آموزش مهارت‌های اجتماعی و درمان‌ شناختی‌رفتاری بر سرسختی و شیوه‌های حل مسئله در افراد دارای معلولیت جسمی. مجله مطالعات ناتوانی، ۹،۱20-۱۱۴.

  اسماعیلی، اعظم؛ شاهچراغی، آزاده و حبیب، فرح. (1398). واکاوی تأثیر معماری داخلی انعطاف پذیر بر تعیین فضای شخصی دانش آموزان در مدرسه. نوآوری­های آموزشی، 18(2). 161-147.

ایوبی آواز، کریم؛ هاشمی، امید؛ کرمی، سامان؛ رصافیانی، مهدی و حاتمی، رقیه. (1397). مقایسه سلامت عمومی و افسردگی افراد تحت پوشش برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه (CBR) با افراد غیر تحت پوشش. مجله توانبخشی، ۱۹(۱)، 63-54.

آقایی، نجف و الله کرم زاده، مرضیه. (1398).  تعیین عوامل انگیزاننده‌های شرکت‌کنندگان در رویدادهای ورزشی شنا توابع تهران. مطالعات مدیریت رفتار سازمانی در ورزش، 6(4)، 118-107.    

آیشم، معصومه و میرغلامی، مرتضی. (1395). مدل ارزیابی حس مکان براساس مولفه­های کالبدی، ادراکی ، عملکردی و اجتماعی، نمونه موردی: خیابان امام ارومیه. فصلنامه مطالعات شهری، 5(19)، 80-69. 

باصولی، مهدی. (1399). منظر شهری دوستدار معلول، رویکرد منظرین در محیط شهر مقصد گردشگری. منظر, 12(52)، 27-18.

براری، بنیامین و غفاری ،مجید.(1394). سلامت روان معلولین جسمی در مقایسه با افراد عادی: بررسی مبتنی‌بر رویکردهای آسیب‌شناسی روانی و روان‌شناسی مثبت. مجله مطالعات ناتوانی، ۵، 288-281.   

داروگری، شهرام؛ زیویار، پروانه و استعلاجی، علیرضا. (1402). بررسی شاخص های موثر در کیفیت زندگی‌ روستایی (نمونه: دهستان عثمانوند- شهرستان کرمانشاه). مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 18(4)، انتشار انلاین.

دستیار وحید، محمدی اصغر. (1397). سنجش توانمندسازی معلولان جسمی (معلولان جسمی‌حرکتی، احشایی و حسی) در سال ۱۳۹۴ و عوامل مرتبط با آن (مطالعه مقطعی‌تحلیلی در استان کهگیلویه و بویراحمد). مجله توانبخشی، ۱۹(۴)، 369-354.

رضاپور، یاسر ونصوحی، مینا. (1397). اثربخشی مداخله تلفیقی امید درمانی و درمان مبتنی بر سبک زندگی آدلری بر خودکارآمدی،حس انسجام و شفقت خود در زنان معلول جسمی-حرکتی. فرهنگ مشاوره و روان درمانی، 9(33)، 185-163.

رضایی، حسین؛ کرامتی، غزال؛ دهباشی شریف، مزین و نصیر سلامی، محمدرضا. (1397). تبیین الگوواره‌‌ای فرآیند روان‌شناختی حصول معنای محیطی و تحقق حس مکان با تمرکز بر نقش واسط ادراک. باغ نظر، 15(65)،66-49.

زر، عبدالصالح؛ احمدی، محمد امین؛ احمدی، فاطمه؛ عطایی و قراچه؛ نسیم. (۱۳۹۶). ارتباط عزت نفس با کیفیت زندگی و خودشیفتگی در دوچرخه سواران حرفه­ای جانباز و معلول. فصلنامه علمی پژوهشی طب جانباز، ۹(2)، 95-91.

شهبازی، زهره ومبارکی، مهدی. (1396). وضعیت شاخص های توسعه اجتماعی در استان مرکزی (با تأکید بر تکنیک تلفیق داده (با تأکید بر تکنیک تلفیق داده (IOM)). پژوهشنامه توسعه فرهنگی اجتماعی علوم اجتماعی، 2(1). 69-43.      

    طاهری، شیما و شبانی، امیرحسین. (1395). اصول مفهومی و کاربردی طراحی باغ­های شفابخش برای جانبازان با تمرکز بر تئوریهای         کاهش استرس-مطالعۀ مروری. طب نظامی، 18(3)،241-230.

طیب نیا، محمد صالح و ربانی اصفهانی، حوریه. (1397).  بررسی عوامل موثر بر مشارکت زنان در فعالیت­های داوطلبانه خیرخواهانه. پژوهشهای اجتماعی اسلامی، 24( 117)،157-135.

فلاحت، محمدصادق؛ کمالی، لیلا و شهیدی، صمد. (1396). نقش مفهوم حس مکان در ارتقای کیفیت حفاظت معماری. باغ نظر، 14(46)، 22-15.

کشاورز قدیمی، حسین رضا؛ طبیبیان، منوچهر و معینی فر، مریم. (1402). فراتحلیل مهم ترین عوامل حس مکان در فضاهای عمومی و مجازی( نمونه موردی: فضای عمومی مرکز شهر رشت). مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی. 18(3).  انتشارآنلاین.

کیایی، مهدخت؛ سلطان زاده، حسین و حیدری ، علی اکبر. (1398). سنجش انعطاف‌پذیری نظام فضایی با استفاده از تکنیک چیدمان ‌فضا (مطالعۀ موردی: خانه‌های شهر قزوین). باغ نظر، 16(71)، 76-61.      

لطافتی، زینب و انصاری، حمیدرضا. (1400). تبیین مدلی در شناسایی و تقویت عوامل تأثیرگذار بر حس مکان و خاطرۀ جمعی (نمونۀ موردی: حاشیۀ رودخانۀ دز). مطالعات معماری ایران، 8(15)، 689-65.      

لنگ، جان. (1391). آفرینش نظریه معماری: نقش علوم رفتاری در طراحی محیط. ترجمه علیرضا عینی فر، چاپ ششم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.                    

مرادی، محمدرضا وسعادت، محمدصادق. (1398).  ارتباط بین هویت ورزشی و مشارکت در فعالیت‌های ورزشی در بین معلولین جسمی. مجله مطالعات ناتوانی، ۹، ۳۶-۳۶.                                            

منتظرالحجه، محمدرضا واخلاصی، احمد. (1397). ارزیابی عوامل مؤثر بر سطح اثربخشی و رضایتمندی بیماران از فضاهای درمانی: مورد پژوهی بیمارستان‌های شهر یزد. بیمارستان، ۱۷(۲)،96-81.

مولایی هشجین، مهسا؛ کریمی آذری، امیررضا؛ کریمی، باقر و مهدی نژاد، جمال الدین. (1400).  تحلیل و ارزیابی شاخص های کالبدی موثر بر سرزندگی (مطالعه موردی: مجتمع­های مسکونی شهر رشت). مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 16(1)، 125-138.

نادری ، عین اله؛ سکینه پور، عین اله؛ فرهادی، وحید و شعبانی، فاطمه. (1396). مقایسۀ کیفیت و رضایت از زندگی، عزت‌نفس و رشد اجتماعی معلولین ورزشکار و غیرورزشکار. مجله مطالعات ناتوانی، ۷،  ۱۲-۱۲.

نگین تاجی، ٌصمد؛ انصاری، مجتبی و پورمند، حسن علی. (1396).  تبیین نسبت رابطه انسان و مکان در فرآیند طراحی معماری با رویکرد پدیدارشناسی. نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 22(4)، 80-71.

وقار حسن پور، میترا؛ جلالی، یوسف و طیب لی، معصومه. (1399). مدل یابی روابط میان پنج عامل بزرگ شخصیت و تاب‌آوری، با در نظر گرفتن عزت نفس به عنوان متغیر میانجی. مجله روانشناسی و روانپزشکی شناخت، ۷(۴)، 92-78.

Bille M, Bjerregaard P, Flohr Sorensen T(2015). Staging atmospheres: materiality, culture, and the tecture of the in-between. Emotion, Space, 15, 31–38. journal homepage: www. elsevier. com/ locate/emospa.

Buser, M. (2017). The time is out of joint: atmosphere and hauntology at Bodiam Castle. Emotion, Space. Soc, 25, 5–13.

Deci E.L, Olafsen, A.H., & Ryan R.M. (2017). Self-determination theory in work organizations: The State of a Science. Annual Review of Organizational Psychology and Organizational Behavior, 4,19-43.

Dean, E. (2018). Maximizing the Functional Performance Outcomes of Patients Undergoing Rehabilitation by Maximizing their Overall Health. J Hum Kinet. 65, 57–68. 

Gifford, R., Scannell,L. (2017). The experienced psychological benefits of place attachment.Journal of Environmental Psychology. Department of PsychologyUniversity of Victoria. Vol 51,  256-269.

Liddicoat,  S. (2019). Affective  spectrality in therapeutic space. Emotion, Space and Society, 32 . journal homepage:  www.elsevier.com/locate/emos.

MC Andrew,FT. (2015). Environmentalpsychology. Mahmodi GH(Persian translate).Tehran,vania.

OnosahwoIyendo, T., ChukwuemekeUwajeh, P., & Stephen Ikenna, E. (2016). The therapeutic impacts of environmental design interventions onwellness in clinical settings: A narrative review. Complementary Therapies in Clinical Practice, 24, 174-188.

SaghaZadeh, R., Eshelman, P., Setla, J., Kennedy, L., & Hon, E. (2018). Environmental design for end-      of-life care: An integrative review on improving quality of life and managing symptoms for patients in institutional settings. Journal of Pain and Symptom Management, 55(3), 1018-1034.