ارائه چارچوبی برای شناسایی پیشران‌های موثر روی آینده صنعت بانکداری با تاکید بر نقش فناوری مالی

اقتصاد مالی

دوره 16، شماره 61، دی 1401، صفحه 175-194   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/fed.2023.698848

نویسندگان

بهزاد مومیوند¹؛ رضا غلامی جمکرانی^{* 2}؛ محمد حسن ملکی³؛ حسین جهانگیر نیا⁴

¹گروه مدیریت، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

²ر گروه حسابداری، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی ، قم، ایران

³گروه مدیریت، دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه قم، قم، ایران

⁴گروه حسابداری، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

چکیده

چکیده
در عصر حاضر توسعه ارزهای مجازی، بانکداری باز و بانکداری دیجیتال، بازار خدمات بانکی را به طرز چشمگیری دگرگون کرده است. فناوری مالی یکی از مواردی است که با ورود به حوزه بانکداری، بانکداری و خدمات آن را با تغییرات اساسی مواجه خواهد ساخت. فین‌تک‌ها با نوآوری‌های مالی گسترده باعث ایجاد مدل‌های کسب‌و‌کار جدید، کاربردها، فرایندها و محصولات جدیدی می‌شود که روی بازارهای مالی و صنعت خدمات مالی تاثیر قابل ملاحظه‌ای دارد. تحقیق حاضر به دنبال شناسایی پیشران‌های اثرگذار روی بانکداری با تاکید بر نقش فناوری مالی است. تحقیق حاضر از منظر جهت‌گیری، کاربردی و از حیث روش‌شناسی، آمیخته است. در این پژوهش، دو روش کیفی (فراترکیب) و کمی (بهترین-بدترین فازی) برای تحلیل داده‌ها مورد استفاده قرار گرفت، به همین خاطرپژوهش دارای مبانی فلسفی پراگماتیستی است.پیشران‌ها عواملی هستند که آینده موضوع مورد نظر را شکل می‌دهند و روی آن اثر دارند.در مرحله اول، پیشران‌های موثر با استفاده از مرور سیستماتیک پیشینه استخراج شدند. 17 پیشران تحقیق در مرحله بعد با بکارگیری تکنیک BWM فازی و اخذ نظرات خبرگان، اولویت‌بندی شدند. جامعه آماری تحقیق حاضر مدیران و کارشناسان بخش بانکی، فین‌تک ها و استارتاپ‌های فین‌تکی کشور هستند که 15 نفر از آن‌ها با استفاده از روش‌ نمونه‌گیری قضاوتی انتخاب شدند. نهایتا پیشران‌های  یکپارچگی و همگونی قوانین و استانداردهای توسعه فعالیت فناوری مالی، رشد استارتاپ‌های بانکی، تغییر سلایق نسل‌های جدید در مورد خدمات بانکی  و عملکرد پارک‌های فناوری و مراکز رشد در تسریع ورود نوآوری به فضای کسب‌و‌کار دارای بیشترین اولویت بودند.در ادامه پیشنهادات کاربردی پژوهش بر مبنای مهم‌ترین پیشران‌ها ارائه شد

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: بانکداری؛ آینده بانکداری؛ پیشران؛ فناوری مالی

اصل مقاله

 ارائه چارچوبی برای شناسایی پیشران‌های موثر روی آینده صنعت بانکداری

 با تاکید بر نقش فناوری مالی

تاریخ دریافت: 22/07/1401                  تاریخ پذیرش: 25/09/1401

بهزاد مومیوند[1] رضا غلامی جمکرانی*[2] محمد حسن ملکی[3] حسین جهانگیرنیا[4]

چکیده

در عصر حاضر توسعه ارزهای مجازی، بانکداری باز و بانکداری دیجیتال، بازار خدمات بانکی را به طرز چشمگیری دگرگون کرده است. فناوری مالی یکی از مواردی است که با ورود به حوزه بانکداری، بانکداری و خدمات آن را با تغییرات اساسی مواجه خواهد ساخت. فین‌تک‌ها با نوآوری‌های مالی گسترده باعث ایجاد مدل‌های کسب‌و‌کار جدید، کاربردها، فرایندها و محصولات جدیدی می‌شود که روی بازارهای مالی و صنعت خدمات مالی تاثیر قابل ملاحظه‌ای دارد. تحقیق حاضر به دنبال شناسایی پیشران‌های اثرگذار روی بانکداری با تاکید بر نقش فناوری مالی است. تحقیق حاضر از منظر جهت‌گیری، کاربردی و از حیث روش‌شناسی، آمیخته است. در این پژوهش، دو روش کیفی (فراترکیب) و کمی (بهترین-بدترین فازی) برای تحلیل داده‌ها مورد استفاده قرار گرفت، به همین خاطرپژوهش دارای مبانی فلسفی پراگماتیستی است.پیشران‌ها عواملی هستند که آینده موضوع مورد نظر را شکل می‌دهند و روی آن اثر دارند.در مرحله اول، پیشران‌های موثر با استفاده از مرور سیستماتیک پیشینه استخراج شدند. 17 پیشران تحقیق در مرحله بعد با بکارگیری تکنیک BWM فازی و اخذ نظرات خبرگان، اولویت‌بندی شدند. جامعه آماری تحقیق حاضر مدیران و کارشناسان بخش بانکی، فین‌تک ها و استارتاپ‌های فین‌تکی کشور هستند که 15 نفر از آن‌ها با استفاده از روش‌ نمونه‌گیری قضاوتی انتخاب شدند. نهایتا پیشران‌های  یکپارچگی و همگونی قوانین و استانداردهای توسعه فعالیت فناوری مالی، رشد استارتاپ‌های بانکی، تغییر سلایق نسل‌های جدید در مورد خدمات بانکی  و عملکرد پارک‌های فناوری و مراکز رشد در تسریع ورود نوآوری به فضای کسب‌و‌کار دارای بیشترین اولویت بودند.در ادامه پیشنهادات کاربردی پژوهش بر مبنای مهم‌ترین پیشران‌ها ارائه شد.

واژه‌های کلیدی: بانکداری، آینده بانکداری، پیشران، فناوری مالی.

طبقه بندی JEL : G₂₁، G₁₇

1- مقدمه

بانک‌ها به خاطر کارکردهایی که در سیستم اقتصادی کشور دارند همواره مورد توجه سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران بوده‌اند.  بانک‌ها با تجمیع سپرده‌های مشتریان، آنها را به سمت پروژه‌های موثر اقتصادی هدایت می‌کنند، همزمان خدمات بانکی نیز به مردم و شرکت‌ها ارائه می‌دهند. با رشد رقابت در نظام بانکی کشور از یک طرف، توسعه و تغییر نیازهای مشتریان و بازار در هر سه مؤلفه تجهیز منابع، تخصیص منابع و خدمات بانکی از سوی دیگر، باید به طور مداوممحصولات جدید بانکی ارائه نماید، در غیر این صورت، سهم و نقش آن‌ها در بازار بانکی کاهش می‌یابد. همزمان با افزایش تعداد خدمات جدید عرضه‌شده به بازار، چرخه عمر خدمات کاهش یافته و در این شرایط است که توسعه خدمات جدید به موضوع مهم مدیریتی تبدیل می‌شود (نجفی و همکاران، 1399). بانکداری جهانی متاثر از انقلاب‌های مختلف دیجیتال، در حال تغییرات بنیادین در تاریخ خود است. عصر جدید بانکداری، مدل‌های کسب‌و‌کار سنتی و نهادهای موجود را به چالش‌های اساسی می‌کشاند (چیشتی و باربریس[5]، 2016؛ چالونز و داف[6]، 2017).

افق‌های کسب وکار در بانکداری به صورت قابل ملاحظه‌ایدچار تغییر شده است. پس از بحران مالی 2008، تصمیم‌گیران بازار مالی،قوانین و ضوابط بخش بانکداری را از طریق توسعه استانداردهای تازه یا تقویت استانداردهای موجود تشدید کرده‌اند. همچنین نوآوری‌ها و فناوری‌هایمالی، ضرورت تلاش برای یافتنگزینه‌های نوآورانه‌تر در بانکداری را افزایش داده است.صنعت خدمات مالی خاصه بانک‌ها امروزه توسط نیروهای جدید نوآوری تکنولوژیکی متاثر شده و تحول کسب‌و‌کار منجر به راهکار جدید اقتصاد برای خدمات تولیدی و قابلیت‌های عملیاتی شده‌است(گمبر و همکاران[7]، 2018).ارائه خدمات مالی با هزینه‌های مقرون‌به‌صرفه برای اقشار محروم و کم‌درآمد جامعه، یکی از مهم‌ترین عوامل توسعه اقتصادی تلقی می‌شود(کانگ[8]، 2018).طبق گزارش بانک مرکزی ایران، نرخ دسترسی افراد به بانک در سال 1387 حدود 3/78 درصد می‌باشد. براساس گزارش بانک جهانی رتبه ایران براساس نرخ دسترسی به موسسات مالی در 2011 بین 146 کشور، رتبه 39 و در سال 2017 از میان 146 کشور در رتبه 25 قرار دارد که 14 رتبه افزایش داشته‌است(بانک جهانی، 2020). براساس گزارشات صندوق بین‌المللی پول، در سال 2005 تعداد 2289 دستگاه خودپرداز در ایران وجود داشته که سرانه آن برای هر هزار کیلومتر مربع برابر 41/1 عدد و برای هر صدهزار نفر 40/4 بوده‌است. این تعداد در سال 2017 به 47374 عدد رسیده که به افزایش میزان سرانه جغرافیایی و فردی به 04/29 و 49/76 منجر شده‌است که رشد چشمگیری داشته‌است(صندوق بین‌المللی پول، 2020).

یکی از ابزارها و لوازم صنعت خدمات مالی، فناوری مالی[9] است. فین‌تک‌ها شامل تمامی شرکت‌ها و کسب و کارهایی است که سعی دارند با کاربرد نوآورانه فناوری، خدمات مالی ارائه شده به کاربران را بهبود بخشند (تاکور[10]، 2020). درواقع فین‌تک برای مدیریت بهتر عملیات مالی و فرآیندهای آن با استفاده از نرم‌افزار و الگوریتم‌های تخصصی که بر روی رایانه‌ها و به طور فزاینده‌ای تلفن‌های همراه هوشمند استفاده می‌شوند، به کار می‌رود.فعالیت‌های مالی با توسعه فناوری تغییر کرده است. فین‌تکرویکردی مبتنی بر خدمات مالی در بستر اینترنت است. همین بستر جدید حوزه‌های نوینی را برای فعالیت فین‌تک خلق کرده است. بانک‌تک‌ها[11] یکی از این حوزه‌های جدید در فین‌تک هستند.  قابلیت استفاده مشتریان از خدمات بانک‌ها توسط بانک‌تک صورت می‌پذیرد. در واقع این حوزه به عنوان  لایه بین بانک‌ها و مشتریان عمل می‌کند. کاربست الگوریتم‌های پیشرفته در بانک‌تک، تحلیل رفتار مشتریان از جمله اطلاعات جمعیتی، روانشناسی و تراکنشی به سهولت انجام می‌شود (شواب و گوئیباد[12]، 2016).

فین‌تک‌ها نقش مهمی در توسعه بانکداری در زمان حال و آینده دارند. شرکت‌‏های فناوری مالی اعتماد، شفافیت و فناوری ارائه‏‏ می‌‏دهند.این شرکت‌‏ها‏‏ می‌‏توانند کار و خدمات را با هزینه پایین‏‌تر به شیوه‏‏‌ای شفاف‌تر، از طریق رابط کاربری آسان ارائه دهند (چیشتی و باربریس، 2016). شرکت‌های فین‌تک با بهبود فرایندها و خدمات مالی بانک‌ها به رضایت مشتریان کمک می‌کنند. نیاز به فین‌تک با توجه به پیچیده‌تر شدن فرایندها و خدمات مالی، خواست‌های متنوع مشتریان و شدت رقابت بیشتر هم خواهد شد. فین‌تک‌ها، در آینده صنعت خدمات مالی ایران را به طور گسترده تحت تاثیر قرار خواهند داد. صنعت خدمات مالی از جمله بانک‌ها و بیمه‌ها به نوآوری‌ها و خدمات فین‌تک‌ها در حوزه‌های مختلف نیاز دارند. رشد فین‌تک‌ها واقعیات بسیاری از جمله مدل‌های کسب‌و‌کار، طراحی خدمت، نحوه ارتباط با مشتریان و ساختارهای سازمانی موسسات مالی سنتی از جمله بانک‌ها را دگرگون می‌کنند. با توجه به رشد فزاینده فین‌تک‌ها در آینده و اثرگذاری که روی بانک‌ها دارند، شناخت پیشران‌ها و روندهای اثرگذار در آینده اهمیت زیادی دارد. با شناخت این پیشران‌ها می‌توان درک درستی از آینده بدست آورد و برای آن برنامه‌ریزی کرد. شناخت این پیشران‌ها، چالش‌ها و مسائل پیش روی صنعت خدمات مالی (بانک‌ها و بیمه‌ها )، از جمله نحوه تعامل با فین‌تک‌ها را روشن می‌کند.به همین خاطر پژوهش حاضر به دنبال شناسایی پیشران‌های اثرگذار روی آینده بخش بانکی با تاکید بر فناوری مالی است.

 

پیشینه تحقیق

بازارهای مالی در سراسر جهان به شدت تحت تأثیر انقلاب اینترنت در اوایل دهه 1990 قرار گرفتند.یکی از تأثیرات عمده آن کاهش هزینه‌های معاملات مالی بود. پیشرفت‌های فنی ناشی از انقلاب اینترنتی، چهره صنعت خدمات مالی را تغییر داده و منجر به توسعه مالی الکترونیکی (مالی الکترونیکی) شد. مالی الکترونیکی به انواع خدمات مالی مانند بانکداری، بیمه و معاملات سهام که از طریقابزارها و فناوری‌های الکترونیکی از جمله اینترنت و شبکه جهانی وب انجام می شود، اطلاق می‌گردد. بودجه الکترونیکی به افراد یا مشاغل اجازه می‌دهد بدون تماس فیزیکی با بنگاه‌های مالی به حساب‌ها، معاملات تجاری و کسب اطلاعات در مورد محصولات و خدمات مالی دسترسی پیدا کنند. بسیاری از مدل‌های تجارت الکترونیکی مالی از جمله بانکداری آنلاین، خدمات کارگزاری آنلاین، پرداخت تلفن همراه و بانکداری تلفن همراهدر دهه 1990 ظهور کردند.  همانند تجارت الکترونیکی، بسیاری از این تغییرات منجر به کوچک شدن و کاهش تعداد مکان‌های فیزیکی بانک‌ها شده است (لی و شین[13]، 2018).

تأثیر فناوری اینترنتخاصه در صنعت بانکداری بسیار مشهود بوده است. در صنعت بانکداری، تقریباً هر مولفه از زنجیره ارزش تجارت بانکی از از فناوری‌های وب به صورت نوآورانه استفاده می‌کند. از منظر بانکی، مزایای بالقوه بانکداری آنلاین شامل هزینه‌های عملیاتی پایین‌تر، زمان چرخش کوتاه‌تر، اطلاعات مدیریتیسریع، ارتباط روان‌تر در داخل سازمان، تعامل راحت‌تر با مشتریان موجود و همچنین مشتریان احتمالی و ارائه خدمات با ارزش افزوده است. یک نمونه از امکانات بانکداری آنلاین عبارت است از: دسترسی به دانش حرفه‌ای در مدیریت مالی(لی[14] و همکاران، 2021). معاملات سهام آنلاین نمونه دیگری از مالی الکترونیکی است. با پردازش آنلاین هر معامله سهام، هزینه‌های عملیاتی به حداقل می‌رسند. با ارائه خدمات متفاوت با کمترین هزینه معاملات، شرکت‌های فعال به مزیت رقابتی دست می‌یابند. برخی از کارگزاران سهام آنلاین، دسترسی رایگان به گزارش‌های تحقیقاتی با کیفیت بالا را که توسط شرکت‌های معتبر تحقیقات مالی تهیه شده‌اند، به مشتریان خود ارائه می‌دهند.

رشد پایگاه کاربران تلفن‌های هوشمند در اواسط دهه 2000، رشد مالی تلفن همراه  مانند پرداخت تلفن همراه و بانکداری تلفن همراه را که توسعه مالی الکترونیکی است، تسهیل کرده است . موسسات مالی به مشتریان خود امکان داده‌اند نه‌تنها به اطلاعات حساب بانکی دسترسی داشته باشند، بلکه از طریق دستگاه تلفن همراه خود معاملاتی مانند پرداخت قبض و بازپرداخت پول را نیز انجام دهند.

با پیشرفت در فناوری‌های مالی الکترونیکی و تلفن همراه برای شرکت‌های مالی، نوآوری فین‌تک پس از بحران مالی جهانی در سال 2008 با ترکیب مالی الکترونیکی، فناوری‌های اینترنتی، خدمات شبکه‌های اجتماعی، رسانه‌های اجتماعی، هوش مصنوعی و تجزیه و تحلیل داده های بزرگ ظهور کرد. استارتاپ‌های  فین‌تک با خدمات شخصی منحصر به فرد، راه حل‌های مبتنی بر داده ، فرهنگ نوآورانه و سازمانیچابک، خود را از بنگاه‌های مالی سنتی متمایز کردند. در حالی که فین‌تک به طور کلی تهدیدی برای شرکت‌های مالی سنتی محسوب می شود، اما فرصت‌های فراوانی را برای این شرکت‌ها برای دستیابی به مزیت رقابتی نسبت به رقبا فراهم می کند. اغلب شرکت‌های بزرگ مالی شروع به جدی گرفتن  فین‌تک کرده و در حال توسعه راهبردهایی برای رقابت، همزیستی و همکاری با استارتاپ‌های  فین تک هستند (بوت و همکاران^[15]، 2021).

فین‌تک‌ها نقش مهمی در بهبود عملکرد صنعت خدمات مالی مانند بیمه‌ها و بانک‌ها دارند. در ادامه این تحقیقات با تاکید بر بخش بانکی مورد بررسی قرار می‌گیرند.

علی[16] و همکاران (2020) به مرور سیستماتیک و تحلیلی مقالات مربوط به فناوری بلاک چین در صنعت خدمات مالی پرداختند. به زعم آن ها،  روندهای مدرن دیجیتال سازی شیوه های کسب و کار، کل مشاغل و حتی تعدادی از صنایع را کاملاً متحول و تغییر شکل داده است. فناوریبلاک چینآخرین پیشرفت در صنایعی مانند بخش مالی است، جایی که اعتماد از اهمیت بالایی برخوردار است. فناوریبلاک چینیک سیستم امنیتی غیرمتمرکز و کدگذاری شده است که توانایی ایجاد خدمات و سیستم عامل های دیجیتالی جدید را از طریق این فناوری نوظهور فراهم می کند.چارچوب طبقه بندی پیشنهادی این مقاله دارای سه بعد است: مزایای مالی، چالش‌ها و عملکردهای فعال شده توسط بلاک‌چین. نهایتاًاین مطالعه، پیامدهای تحقیق و عملکرد آینده را در الگوی بلاک‌چین مشخص می‌کند. چانگ[17] و همکاران (2020) به مطالعه در مورد چگونگی اثرگذاری بلاک‌چین روی موفقیت صنعت خدمات اقدام کردند. امروزه فناوری مالی وبلاک چینموضوعات متداول در میان پیشگامان فناوری در امور مالی هستند. این مقاله تأثیر و انقلابفناوری مالیوبلاک چیندر صنعت مالی را توصیف می کند و ویژگی های اصلی چنین فناوری را نشان می دهد. در ادامه مقاله، سه چالش مهم و همچنین سه دغدغه اخلاقی در مورد استفاده از فناوریبلاک چینرا تشریح داده است. همچنین  مقاله توسعهو دستاوردهای بلاک چین را برای صنعت خدمات مالی مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. نتایج نشان داد که پنهان کردن دانش دربلاک چینمعمول است و منطق آن با استفاده از رویکردنظریه رفتار برنامه ریزی شده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. به زعم محققان، علت اصلی پنهان کاری دانش، ارزیابی‌های عاطفی، رفتاری و شناختی است. مصاحبه شوندگان همچنین چندین پیشنهاد و فاکتور موفقیت را برای غلبه بر مسائل فعلی در پذیرش بلاکچین ارائه دادند. در پایان، مقاله نشان داد که چگونه خدمات مالی باید به این فناوری جدید پاسخ دهند و چگونه می توان اشتراک دانش را به روشی ساختاریافته مدیریت کرد.میلیان[18] و همکاران (2019) با مرور پیشینه فین‌تک به این نتیجه رسیدند که بانکداری یکی از حوزه‌های بسیار مهم مورد توجه فین‌تک است. آن‌ها پس از بررسی منابع علمی، مسائل اصلی فین‌تک را در این محورها طبقه‌بندی کرده‌اند: نوآوری، مدل کسب‌و‌کار، عملیات، مقررات، سازگاری فناورانه، امنیت، بلاک‌چین، بانکداری همراه، بیومتریک کلان‌داده و مدیریت ریسک.کوئتزی[19] (2018) در پژوهش خود، منافع همکاری بانک با فین‌تک‌های خاص را  به صورت جداگانه بررسی کرده  است. همکاری بانک با استارتاپ‌های کلان‌داده، باعث می‌شود بانک اطلاعات زیادی در مورد مشتریان پیدا کند و سبب می‌شود که بانک قدرت بازدارندگی و پدافندی داشته باشد که حتی از حالت بیش‌فعالی در اکوسیستم هم یک گام جلوتر است. همکاری بانک با فین‌تک‌های اینترنت اشیا باعث می‌شود که بانک به‌عنوان بخشی از زندگی روزمره کاربران تبدیل شود. همکاری با فین‌تک سبب می‌شود که بانک، خدمات اختصاصی و متمایزی به مشتریان خود ارائه دهد و ظرفیت نوآوری خود را افزایش دهد.زالان و توفیلی[20](2017) در پژوهش خود به مطالعه چالش‌ها و ریسک‌های میان بانک‌ها و فین‌تک‌ها پرداختند. ریسک اول این است که به صورت کلی نگاه بدبینانه‌ای نسبت به مقوله نهادهای سنتی با نهادهای مدرن وجود دارد و اعتقاد دارند همان‌طور که بین تسلا و صنعت خودروسازی، اوبر و صنعت تاکسیرانی ائتلافی شکل نگرفته، میان بانک و فین‌تک هم همکاری محکمی شکل نخواهد گرفت و ماهیت این دو صنعت با یکدیگر تفاوت بنیادین دارد. چالش دوم مرتبط با حفظ حقوق مالکیت فکری در همکاری این دو نهاد است. ممکن است در ابتدا، چالش برجسته‌ای وجود نداشته باشد ولی بعد از همکاری و سودآوری، حتماً چالش‌های اساسیایجاد خواهد شد که همکاری را متاثر می‌سازد. چالش سوم هم این است که اساساً، بانک‌ها، فین‌تک و حتی شرکت‌های بزرگ‌تر فناوری همچون آمازون، اپل و گوگل را رقبای خود نمی‌دانند و این موضع آن‌ها توسط قوانین سختگیرانه دولتی مورد پشتیبانی قرار می‌گیرد.لی[21] و همکاران (2017) در پژوهش خود، تأثیر سرمایه‌گذاری در فین‌تک‌ها بر بازدهی سهام 47 بانک خرده‌فروشی فعلی ایالات‌ متحده رابین سال‌های 2010 تا 2016 را بررسی کرده‌اند. آن‌ها به این نتیجه رسیدند که اگرچه سرمایه‌گذاریکلان در فین‌تک باعث افزایش توجه عموم به آن شده، اما این سرمایه‌گذاری بیش از آنکه اثر منفی بر بازدهی سهام بانک‌ها داشته باشد، اثر مثبتی بر جای گذاشته است. این نتیجه، بیش از آنکه نقش مخرب و یا حتی جایگزین برای فین‌تک‌ها قائل باشد، آن را مکمل بانکداری سنتی در نظر می‌گیرد. از یک طرف شاید شرکت‌های موفق فین‌تک‌ با ارتقاء کیفیت و کارایی خدمات سنتی، موقعیت بانک‌ها را تضعیف کنند، اما از سوی دیگر بانک‌ها برای پاسخگویی به این چالش‌ها، با راه‌اندازی چند فین‌تک یا راه‌اندازی شرکت‌های وابسته به فین‌تک اقداماتی انجام می‌دهند و سکوت نمی‌کنند. در این صورت، این دو نهادبه جای رقابت مستقیم به همکاری روی می‌آورند.کویی و وو[22] (2016) در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که رشد جمعیت و ورود نسل جدید به بازار مصرف‌کنندگان خدمات نوین بانکی از دیگر عوامل موثر بر ارتباط میان بانک‌ها و ارائه‌دهندگان خدمات فناورانه مالی است، زیرا نسل‌های جوان، عادت‌های مصرفی بسیار متفاوت از نسل‌های قبل خود دارند. آن‌ها رشد کرده‌اند و و به دسترسی به راه‌حل‌های سفارشی و متناسب با نیازهای خود تمایل نشان می‌دهند و این مطلب با رویکرد بازاریابی انبوه و یکپارچه بانک‌ها و موسسات مالی سنتی در تضاد است.زروچا[23] (2016) در مطالعه خود در مورد فین‌تک‌ها و بانکداری، نشان دادند که اغلب امور به سیستم‌های عامل دیجیتال و تلفن‌های همراه منتقل شده است به وجهی که در حال حاضر شاهد انفجار اطلاعاتی توسط رسانه‌های اجتماعی هستیم و این دگرگونی در طول زمان ادامه دارد. زیرساخت‌های فناوری جدید مانند شبکه ملی، پهنای باند، دسترسی به تلفن همراه، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی بر شکل‌گیری و توسعه ارتباط بانک‌ها و خدمات فناورانه تاثیر چشمگیری دارد.پیون، وو و پارک[24] (2011) در پژوهشی در باب صنعت خدمات مالی به بهبود کیفیت خدمات از طریق مدیریت فرایند کسب و کار با توجه به صدای مشتری پرداختند. در این مطالعه، یک سیستم پشتیبانی تصمیم گیری مبتنی بر وب برای مدیریت فرآیند کسب و کار با استفاده از شکایات مشتری،یعنی صدای مشتری^[25]، و داده‌های مربوط به آن برای بهبود خدمات پیشنهاد شد.  این سیستم شامل تبدیلVOCبرای غنی‌سازی داده ها، تجزیه و تحلیل،  خلاصه‌سازی ، حذف موارد استثناء و مقایسه می‌باشد. سیستم پیشنهادی در یک شرکت بزرگ کارت اعتباری در کره جنوبی ارزیابی گردید.پاینده و همکاران (1398) با استفاده از مرور سیستماتیک پیشینه، موضوع همکاری بانک و فین‌تک را مورد بررسی قرار دادند. در این مقاله، ضرورت، سیر تطور، چالش‌ها، پیشران‌ها، منافع، موانع و انواع همکاری بانک و فین‌تک را با مرور مقالات علمی بررسی شده است. مهم‌ترین دستاوردهای علمی مقالات مرتبط بررسی شده و در نهایت، پس از بررسی انواع همکاری بانک و فین‌تک در ادبیات علمی، الگوریتم همکاری بانک و فین‌تک ارائه شده است. نجفی و همکاران (1398) به طراحی الگوی مدیریت ارتباط صنعت بانکداری ایران با فین‌تک‌ها و استارتاپ‌های فین‌تکی پرداختند. این پژوهش با رویکرد کیفی و با روش نظریه‌پردازی داده‌بنیاد انجام شده است. تجزیه وتحلیل داده‌ها در سه مرحله کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی منجر به شناسایی 389 کداولیهو36 مفهوم در قالب15مقوله شد و در نهایت براساس آن مدل پارادیمی مدیریت ارتباط بانک‌ها با فین‌تک‌ها واستارتاپ‌های فین‌تکی شکل گرفت. با توجه به الگوی استخراج شده، راهبردهای شناسایی شده برای این ارتباط عبارتند از: ایجاد،خرید،ائتلاف سرمایه‌گذاری و یا اجاره خدمات مالی از شرکت‌های فناوری مالی. همچنین مقوله محوری این پژوهش، یک فرایند سه مرحله‌ای است که شامل کاوش و ارزیابی فناوری‌های مالی (فین‌تک‌ها)،انتخاب و ایجاد ارتباط و حفظ و توسعه این ارتباط می باشد .

 

روش‌شناسی تحقیق

پژوهش حاضر از جهت مبانی پارادایمی، پراگماتیسم؛ از حیث هدف، اکتشافی و از بعد جهت‌گیری، کاربردی است. همچنین تحقیق حاضر از حیثگردآوری داده‌ها، پژوهشی پیمایشی است و روش‌شناسی آن آمیخته است. در این پژوهش از دو روش کیفی فراترکیب و بهترین- بدترین فازی استفاده شده است. جامعه آماریپژوهشمشتمل برمدیران و کارشناسان بخش بانکی، شرکت‌ها و استارتاپ‌های فین‌تک در کشور است. همچنین روش نمونه­گیری به صورت قضاوتی و مبتنی بر تخصص خبرگانمی‌باشد. قابل ذکر است حجم نمونه در این پژوهش 15 نفر می­باشد.

مراحل تحقیق حاضر عبارتند از:

• مرور سیستماتیک پیشینه تحقیق برای تعیین پیشران‌های کلیدی موثر روی آینده صنعت بانکداری با تاکید بر نقش فین‌تک؛
• اولویت‌بندی پیشران‌های کلیدی با بکارگیری بهترین- بدترین فازی؛
• ارائه پیشنهاد با توجه به اولویت‌دارترین پیشران‌ها.

 

در ادامه هر یک از این روش‌ها توضیح داده می‌شوند. فراترکیبروشی است که خود به ارزشیابیتحقیقات دیگر می‌پردازد. بنابراین از آن تحتعنوان ارزشیابی‌هایاد می‌کنند. ارزیابی مقالات توسط فراترکیب و پرسشنامه مربوط به آن انجام خواهد گرفت. فراترکیب را می‌توان مطالعه و بررسیسیستماتیکپژوهش‌هایقبلی دانست. فراترکیب مستلزم آن است که محقق بازنگری دقیق و ژرفی را نسبت به متون علمی مورد نظر انجامدهد و یافته‌هایتحقیقات قبلی را با همترکیب کند. در حین این بررسی، ابعاد و مؤلفه‌های تحقیق بهتر بازنمایی می‌شود، بنابراین فراترکیب به بازنمایی نتایج بیش از هر یک از تحقیقات قبلی کمک می‌کند. مراحل فراترکیب عبارتند از:

گام اول: تنظیم سوالات پژوهش

گام دوم: بررسی نظام‌مند متون علمی

گام سوم: جست‌وجو و بررسی مقالات مرتبط

گام چهارم: استخراج اطلاعات مقالات

گام پنجم: تجزیه‌وتحلیل و تلفیق یافته‌های کیفی

گام ششم: کنترل کیفیت

گام هفتم: ارائه یافته‌ها (سینگ[26]، 2013).

برای اولویت‌بندی پیشران‌های پژوهش، تکنیک بهترین- بدترین فازی مورد استفاده قرار خواهد گرفت. جدول 1، متغیرهای زبانی مورداستفاده در روش بهترین- بدترین فازی را نشان می‌دهد.

 

جدول 1. متغیرهای زبانی فازی

متغیرهای زبانی	نماد	اعداد فازی
اهمیت یکسان	E	(1,1,1)
اهمیت کم	LI	(3/2,1,2/3)
نسبتاً مهم	RI	(2/3,2,2/5)
خیلی مهم	VI	(2/5,3,2/7)
کاملاً مهم	EI	(2/7,4,2/9)

منبع: یافته های پژوهشگر

 

گام‌های روش بهترین- برترین فازی به شکل زیر است (جو و ژو، 2017):

گام اول، تعیین مجموع معیارهای تصمیم‌گیری: مجموع معیارهای تصمیم‌گیری، معیارهایی هستند که به ما در ارزیابی گزینه‌ها کمک می‌کنند. این معیارها باید با کمک نظر خبرگان احصا شود. فرض کنید معیارهای تصمیم‌گیری ما ، هستند.

گام دوم، تعیین بهترین (بیشترین اهمیت) معیار و بدترین (کمترین اهمیت) معیار: در این گام خبرگان باید با نظر خود بهتری و بدترین معیار را گزینش کنند. بهترین معیار با  و بدترین معیار با  نشان داده می شود.

گام سوم،مقایسه‌یبهترین معیار با سایر معیارها: با استفاده از متغیرهای زبانی موجود در جدول2 بهترین معیارها را با سایر معیارها مقایسه کنید. نتایج مقایسه بهترین معیار نسبت به سایر معیارها در رابطه 1 نشان داده‌شده است.

 

 

نشان‌دهنده‌ی ترجیح بهترین معیار B نسبت به سایر معیارهای  است.در این مقایسه‌ها،  در نظر گرفته می‌شود.

گام چهارم،مقایسه‌ی سایر معیارها با بدترین معیار:  در این بخش با استفاده از متغیرهای زبانی جدول 2 سایر معیارها نسبت به بدترین معیار سنجیده می‌شود. نتایج مقایسه سایر معیارها نسبت به بدترین معیار در رابطه2 نشان داده‌شده است.

 

 

 بیانگر ترجیح سایر معیارهای  نسبت به معیار است.در این مقایسه‌ها،  در نظر گرفته می‌شود.

گام پنجم، دستیابی به وزن بهینه: وزن مطلوب برای هر معیار، جایی است که برای هر جفت  و  باشد. در این صورت  و  . برای دست‌یابی به این شرایط برای همه­ی  ها، باید راه‌حلی را تعریف کرد که حداکثر شکاف مطلق را برای تمام  ها حداقل شود.

درروش بهترین- بدترین فازی اعداد ،  و  اعدادی فازی هستند و با اعداد مثلثی فازی نشان داده می‌شوند که متفاوت از اعداد بهترین-بدترین قطعی است. در بسیاری از موارد ترجیح داده می‌شود که از  استفاده شود. بنابراین می‌توان؛مسئله‌ی بهینه‌سازی وزن معیارها  را با استفاده از رابطه 3 فرمول نویسی کرد.

 

s.t.

 

برای محاسبه نرخ ناسازگاری، در ابتدا با استفاده از رابطه 4 شاخص ناسازگاری محاسبه می‌شود.

 

 

 

سپس با قرار دادن این شاخص در رابطه 5 نرخ ناسازگاری موردمحاسبه قرار می‌گیرد.

 

جدول2، شاخص تصادفی مربوط به روش بهترین-بدترین را نشان می‌دهد.

 

جدول 2.شاخص تصادفی

کاملاً مهم	خیلی مهم	نسبتاً مهم	اهمیت کم	اهمیت یکسان	متغیرهای زبانی
(2/7,4,2/9)	(2/5,3,2/7)	(2/3,2,2/5)	(3/2,1,2/3)	(1,1,1)

منبع"یافته‌های پژوهشگر

 

پیشران‌های کلیدی تحقیق  با استفاده از مرور سیستماتیک پیشینه استخراج شدند. این پیشران ها در جدول زیر  آورده شده است. در این پژوهش پایگاه‌های داده مختلفی بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰20 میلادی( ۱۳90 تا ۱۳۹9 شمسی) مورد جستجو و بررسی قرار گرفت. در پایگاه‌‌‌‌های داده منتخب (مگیران، جهاد دانشگاهی، الزویر[27] و امرالد[28])، واژگان کلیدی خاصی برای جستجوی مقالات بکار گرفته شد. واژگانی چون بانکداری، آینده بانکداری و فناوری مالی، کاوش شدند. بعد از جستجوی گسترده، 93 عنوان مقاله در این حوزه طی بازه‌ی زمانی مورد نظر احصا شد. در این فرایند، 35 مقاله به علت عنوان و 23 مقاله به دلیل محتوا کنار گذاشته شدند. نهایتا 35 مقاله باقیمانده با برنامه مهارت‌های ارزیابی حیاتی[29] و شاخص‌های آن ارزیابی شده  و 13 مقاله هم در این قسمت حذف گردید. 22 مقاله نهایی برای استخراج عوامل تحقیق مورد استفاده قرار گرفت.

همچنین در این تحقیق برای افزایش اعتبار، از برنامه مهارت‌های ارزیابی حیاتی جهت گزینشمناسب‌ترین مقالات استفاده شد. در این بخش مقالات غربال شده از طریق ۱۰ پرسش روش CASP مورد بررسی قرار گرفت و بهترین  مقالات انتخاب شدند. در این گام هدف اصلی، استخراج اطلاعات ضروری کلیدی از مقالات است. تعداد کدها و معیارهای استخراجی پژوهش پس از بکارگیری فراترکیب، 17 عدد بود. مقالات نهایی برای بررسی، 22 عدد بود.

 

جدول3. پیشران های کلیدی تحقیق

ردیف	پیشران های کلیدی		محققین
1	تحریم‌های خارجی	C1	حمزه و عطاطلب (1397)
2	قانونگذاری دولتی در حوزه فین‌تک‌ها	C2	هایاشی، لی و وانگ (2017)، میلیان و همکاران (2019)
3	عملکرد پارک‌های فناوری و مراکز رشد در تسریع ورود نوآوری به فضای کسب‌و‌کار	C3	لئونگ و همکاران (2017)
4	رشد نظام‌های اعتبارسنجی در سطح ملی	C4	چیشتی و باربریس (2016)
5	یکپارچگی و همگونی قوانین و استانداردهای توسعه فعالیت فناوری مالی	C5	پیون، وو و پارک (2011)، چیشتی و باربریس (2016)
6	مدل همکاری میان شرکت‌های فین‌تک با بانک‌ها	C6	هایاشی، لی و وانگ (2017)، لی و همکاران (2017)، زالان و توفیلی (2017)، کوئتزی (2018)،   فان و همکاران (2019)، مائو و همکاران (2020)، پاینده و همکاران (1398)، نجفی و همکاران (1398)
7	حجم بازارهای مالی و پولی	C7	لی و شین (2018)
8	توسعه فناوری‌های نوین (ابزارهای هوش مصنوعی، داده‌کاوی و بزرگ داده‌ها، بلاک‌چین)	C8	لی و شین (2018)، کوئتزی (2018)، کونیگستوفر و تالمن[30] (2020)، چانگ و همکاران (2020)، علی و همکاران (2020)
9	رشد استارتاپ‌های بانکی	C9	پالمی و همکاران (2019)، چاماسیان و ساباتیر[31] (2020)
10	مدل‌های کسب‌و‌کار	C10	پیون، وو و پارک (2011)، لی و شین (2018)، پالمی و همکاران (2019)، میلیان و همکاران (2019)
11	میزان توجه به حقوق مصرف‌کنندگان	C11	تانگ و همکاران (2014)
12	تغییر سلایق نسل‌های جدید در مورد خدمات بانکی	C12	کویی و وو (2016)
13	همکاری با سازمان‌ها و بانک‌های مطرح خارجی	C13	رشیدارده، خزایی و مقدم زنجانی (1396)
14	نیروی انسانی متخصص	C14	چیشتی و باربریس (2016)
15	شدت رقابت	C15	گونزالز[32] (2020)
16	شرایط انتقال فناوری	C16	چاماسیان و ساباتیر (2020)
17	ملاحظات اخلاقی و امنیتی	C17	چانگ و همکاران (2020)

منبع: یافته های پزوهشگر

 

پس از دست‌یابی به معیارها، باید وزن هر یک از معیارها مورد ارزیابی قرار گیرد تا مشخص شود از بین معیارهای موجود کدام‌یک دارای اهمیت بیشتری است. برای ارزیابی وزن معیارها از روش بهترین- بدترین فازی کمک گرفته می‌شود. برای دست‌یابی به این امر با توجه به نظرات خبرگان، بهترین معیار «C₅» و بدترین معیار «C₁₄» در نظر گرفته شد. پس‌ازآن خبرگان نظرات خود را راجع به مقایسه بهترین معیار با سایر معیارها و سایر معیارها با بدترین معیار را در جداول 4 و 5 بیان کردند.

 

جدول4.  مقایسه بهترین معیار با سایر معیارها

C1

C2

C3

C4

C5

C6

C7

C8

C9

C10

C11

C12

C13

C14

C15

C16

C17

C5

RI

EI

E

RI

E

EI

EI

RI

VI

RI

EI

LI

RI

EI

VI

E

EI

منبع: یافته های پزوهشگر

 

جدول5.  مقایسه سایر معیارها با بدترین معیارها

	C14
C1	EI
C2	RI
C3	RI
C4	RI
C5	VI
C6	EI
C7	EI
C8	RI
C9	EI
C10	EI
C11	RI
C12	RI
C13	EI
C14	E
C15	EI
C16	EI
C17	RI

منبع: یافته های پزوهشگر

 

پس از این که خبرگان نظر خود را راجع به هر یک از معیارها بیان کردند، این نظرات با استفاده از رابطه زیر مدلسازی غیرخطی می شود.

 

s.t.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

پس از دست‌یابی به مدل‌سازی غیرخطی، این مدل باید خطی شود.پس از خطی سازی مدل فوق، این مدل باید در نرم‌افزار لینگو حل شود تا وزن هر یک از متغیرها به دست آید. جدول6 نتایج به‌دست‌آمده از تحلیل لینگو را نشان می‌دهد. اعداد به‌دست‌آمده از نرم‌افزار لینگو،  اعدادی فازی هستند که باید به اعداد قطعی تبدیل شوند.

 

 

 

 

 

جدول6.  وزن پیشران‌ها

پیشران‌ها	وزن فازی	وزن قطعی
C1	[051/0,054/0,055/0]	054/0
C2	[031/0,036/0,054/0 ]	038/0
C3	[065/0,072/0,074/0]	072/0
C4	[055/0,072/0,073/0]	07/0
C5	[073/0,1/0,1/0]	0995/0
C6	[03/0,031/0,036/0]	032/0
C7	[03/0,031/0,036/0]	032/0
C8	[054/0,072/0,073/0]	069/0
C9	[07/0,08/0,085/0]	08/0
C10	[055/0,073/0,074/0]	07/0
C11	[054/0,072/0,073/0]	069/0
C12	[072/0,076/0,084/0]	077/0
C13	[054/0,072/0,074/0]	069/0
C14	[014/0,018/0,019/0]	0175/0
C15	[039/0,043/0,048/0]	043/0
C16	[04/0,048/0,054/0]	048/0
C17	[03/0,036/0,042/0]	036/0

منبع: یافته های پزوهشگر

 

نرخ ناسازگاری برابر با 0079/0 است، درنتیجه مقایسات زوجی صورت گرفته سازگار می‌باشد. با توجه به نتایج جدول6، پیشران‌های یکپارچگی و همگونی قوانین و استانداردهای توسعه فعالیت فناوری مالی، رشد استارتاپ‌های بانکی، تغییر سلایق نسل‌های جدید در مورد خدمات بانکی و عملکرد پارک‌های فناوری و مراکز رشد در تسریع ورود نوآوری به فضای کسب‌و‌کار اثرگذارترین پیشران‌های آینده بانکداری از منظر فناوری مالی هستند.

 

بحث و  نتیجه‌گیری

تحقیق حاضر با هدف شناسایی پیشران‌های اثرگذار روی آینده بانکداری با تاکید بر فناوری مالی انجام شده است. فناوری مالی یکی از حوزه‌هایی است که روی آینده بانکداری نقش مهمی دارد. به همین خاطر در گام اول، با استفاده از مرور سیستماتیک پیشینه، پیشران‌های تحقیق (17 پیشران) شناسایی شد. این پیشران‌ها با بررسی 22 مقاله نهایی حاصل از فرایند فراترکیب بدست آمدند. در ادامه پیشران‌ها با بکارگیری تکنیک بهترین- بدترین فازی اولویت‌بندی شدند. نتایج اولویت‌بندی نشان داد که پیشران‌های یکپارچگی و همگونی قوانین و استانداردهای توسعه فعالیت فناوری مالی، رشد استارتاپ‌های بانکی، تغییر سلایق نسل‌های جدید در مورد خدمات بانکی و عملکرد پارک‌های فناوری و مراکز رشد در تسریع ورود نوآوری به فضای کسب‌و‌کاربیشترین اثرگذاری را روی آینده بانکداری دارند.

پژوهش‌های پیشین در محورهای مختلفی آینده بانکداری را مورد توجه قرار داده‌اند. برخی از پژوهش‌ها، آینده بانکداری به صورت کلی مورد بررسی قرار داده‌اند (راس[33]، 2014؛ کنستانسیو[34]، 2015؛ نارایان و فان[35]، 2019؛ رشیدارده، خزایی و مقدم زنجانی، 1396). پژوهش‌های دیگری آینده بانکداری الکترونیک و سناریوهای مربوط به آن را مورد توجه قرار داده‌اند (دائودا و لی[36]، 2015؛ بایرام‌زاده و رجبی نهوجی، 1398؛ صنایعی، شاهین و سلمیان، 1392؛ هادی‌نژاد، نظریان و پیری، 1392). استارتاپ‌های بانکی هم از موضوعاتی است که آینده آن‌ها بررسی شده است (قائمی، دهقان دهنوی و مرادی، 1396). در زمینه فناوری مالی و حوزه بانکی اغلب پژوهش‌ها روی نقش فناوری مالی در بهبود عملکرد بانک‌های تجاری تمرکز کرده‌اند (لی[37] و همکاران، 2021؛ چن، یو و چانگ[38]، 2021؛ وانگ، ژیوپینگ و ژانگ[39]، 2021؛ مغنی، ناصحی‌فر و ناطق، 1398). بررسی پیشینه به خوبی نشان می‌دهد که در زمینه بررسی آینده بانکداری از منظر تحولات فناوری مالی شکاف وجود دارد که این پژوهش به آن پرداخته است.

در ادامه پیشنهادات کاربردی پژوهش مطرح می‌شوند. یکی از مشکلات و چالش‌های توسعه همکاری بخش بانکی با استارتاپ‌های فناوری مالی، نبود رگولاتوری و قوانین هماهنگ در زمینه فعالیت فین‌تک‌هاست. این ناهماهنگی و نبود استاندارد ریسک فعالیت را کاهش می‌دهد و اقبال بخش بانکی برای استفاده و سرمایه‌گذاری روی خدمات فین‌تک‌ها را کاهش می‌دهد. در زمینه تهیه و تصویب پیش‌نویس‌های قانونی باید علایق و نظرات ذی‌نفعان مانند مصرف‌کنندگان، بانک‌ها و موسسات سنتی و همین‌طور فین‌تک‌ها لحاظ شود. توسعه و رشد استارتاپ‌های بانکی که می‌توانند با استفاده از فناوری و قابلیت‌های فین‌تک سرعت و کیفیت خدمات را افزایش دهند نقش مهمی در توسعه و تحول بانکداری در آینده دارد. لازمه تحقق چنین امری اقبال و سرمایه‌گذاری بانک‌ها و حمایت پارک‌های علم و فناوری و انکوباتورها از استارتاپ‌ها و ایده‌های جدید بانکداری با کمک فین‌تک است. مطلب بعدی که باید بانک‌ها به آن توجه داشته باشند این است که بر مبنای تحقیقات نسل‌های جدید تمایل بیشتری برای استفاده از خدمات نوین فناوری مالی دارند. به همین خاطر استفاده از ابزارهای بازاریابی برای شناسایی سلایق و خواست‌های این نسل و بکارگیری ابزارها و مدل‌های فناوری مالی برای پاسخ به این نیازها می‌تواند سطح رضایتمندی از بانک‌ها را افزایش داده و باعث ارتقای رقابت‌پذیری بانک‌ها شود. توسعه کسب‌و‌کارها و استارتاپ‌های فناوری مالی از هر نوع آن نیازمند حمایت‌های مالی و مشاوره‌ای پارک‌های علم و فناوری و سرمایه‌گذاری و توجه بانک‌هاست. در این زمینه همکاری و وحدت رویه این نهادها می‌تواند به توسعه و رشد این نوع کسب‌و‌کارها کمک کند. به طور کلی باید گفت که کسب‌وکارهای فعال در حوزه فین‌تک با موانعی روبرو هستند که ضرورت دارد تا چالش‌هایی مانند شفاف نمودن مرز وظایف نهادهای رگولاتور فناوری مالی، مشارکت‌بخشی ذی‌نفعان در تهیه پیش‌نویس‌های قانونی و کاربست نظرات مشورتی در مقیاس وسیع، ایجاد محیط‌های تست در فرمت سندباکس برای سرعت‌بخشی به ورود قابل اعتماد ایده‌ها و  نوآوری‌های جدید به محیط کسب و کار، توسعهسیستم‌های احراز هویت و اعتبارسنجی در مقیاس ملی، یکپارچگی و استانداردسازی مقررات و قوانین  گسترش فعالیت فناوری مالی در جغرافیای وسیع‌تر،توجه به حقوق مصرف کنندگان و صیانت از آن‌ها از طریق مدیریت ریسک‌های مربوطه، و ایجاد امکان همکاری میان موسسات و استارتاپ‌های فناوری مالی با بانک‌های سنتی در کشور رفع شود.

در حوزه پژوهش‌های آتی باید گفت که علاوه بر شناسایی پیشران‌ها می‌توان بر مبنای پیشران‌های نهایی و اولویت‌دار، سناریوهای آینده بانکداری با تاکید بر فناوری مالی را شناسایی نمود. با شناسایی سناریوهای محتمل و مطلوب می‌توان در این زمینه سیاست‌گذاری نمود.

 

 

[1]- گروه مدیریت، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران. [e-mail] 

[2]- گروه حسابداری، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران. نویسنده مسئول    [e-mail]

[3]- گروه مدیریت، دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه قم، قم، ایران[e-mail] 

[4]- گروه حسابداری، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.   [e-mail]

[5]Chishti&Barberis

[6]Châlons&Dufft

[7]Gomber, Kauffman, Parker & Weber

[8] Kang

[9] Financial Technology

[10]Thakor

[11]Bank Tech

[12]Schwab&Guibaud

[13] Lee & Shin

[14] Lee

[15] Boot, Hoffman, Laeven&Ratnovski

[16] Ali

[17] Chang

[18]Milian

[19]Coetzee

[20]Zalan,  &Toufaily

[21] Li

[22] Cui & Wu

[23]Zerucha

[24]Pyon, Woo & Park

[25] Voice of customer

[26] Singh

[27] Elsevier

[28] Emerald

[29]Critical Appraisal Skills Program

[30]Königstorfer&Thalmann

[31]Chammassian&Sabatier

[32]Gonzalez

[33] Ross

[34]Constancio

[35] Narayan & Phan

[36] Dauda & Lee

[37] Lee

[38] Chen, You & Chang

[39]Wang, Xiuping& Zhang

 ارائه چارچوبی برای شناسایی پیشران‌های موثر روی آینده صنعت بانکداری

 با تاکید بر نقش فناوری مالی

تاریخ دریافت: 22/07/1401                  تاریخ پذیرش: 25/09/1401

بهزاد مومیوند[1] رضا غلامی جمکرانی*[2] محمد حسن ملکی[3] حسین جهانگیرنیا[4]

چکیده

در عصر حاضر توسعه ارزهای مجازی، بانکداری باز و بانکداری دیجیتال، بازار خدمات بانکی را به طرز چشمگیری دگرگون کرده است. فناوری مالی یکی از مواردی است که با ورود به حوزه بانکداری، بانکداری و خدمات آن را با تغییرات اساسی مواجه خواهد ساخت. فین‌تک‌ها با نوآوری‌های مالی گسترده باعث ایجاد مدل‌های کسب‌و‌کار جدید، کاربردها، فرایندها و محصولات جدیدی می‌شود که روی بازارهای مالی و صنعت خدمات مالی تاثیر قابل ملاحظه‌ای دارد. تحقیق حاضر به دنبال شناسایی پیشران‌های اثرگذار روی بانکداری با تاکید بر نقش فناوری مالی است. تحقیق حاضر از منظر جهت‌گیری، کاربردی و از حیث روش‌شناسی، آمیخته است. در این پژوهش، دو روش کیفی (فراترکیب) و کمی (بهترین-بدترین فازی) برای تحلیل داده‌ها مورد استفاده قرار گرفت، به همین خاطرپژوهش دارای مبانی فلسفی پراگماتیستی است.پیشران‌ها عواملی هستند که آینده موضوع مورد نظر را شکل می‌دهند و روی آن اثر دارند.در مرحله اول، پیشران‌های موثر با استفاده از مرور سیستماتیک پیشینه استخراج شدند. 17 پیشران تحقیق در مرحله بعد با بکارگیری تکنیک BWM فازی و اخذ نظرات خبرگان، اولویت‌بندی شدند. جامعه آماری تحقیق حاضر مدیران و کارشناسان بخش بانکی، فین‌تک ها و استارتاپ‌های فین‌تکی کشور هستند که 15 نفر از آن‌ها با استفاده از روش‌ نمونه‌گیری قضاوتی انتخاب شدند. نهایتا پیشران‌های  یکپارچگی و همگونی قوانین و استانداردهای توسعه فعالیت فناوری مالی، رشد استارتاپ‌های بانکی، تغییر سلایق نسل‌های جدید در مورد خدمات بانکی  و عملکرد پارک‌های فناوری و مراکز رشد در تسریع ورود نوآوری به فضای کسب‌و‌کار دارای بیشترین اولویت بودند.در ادامه پیشنهادات کاربردی پژوهش بر مبنای مهم‌ترین پیشران‌ها ارائه شد.

واژه‌های کلیدی: بانکداری، آینده بانکداری، پیشران، فناوری مالی.

طبقه بندی JEL : G₂₁، G₁₇

1- مقدمه

بانک‌ها به خاطر کارکردهایی که در سیستم اقتصادی کشور دارند همواره مورد توجه سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران بوده‌اند.  بانک‌ها با تجمیع سپرده‌های مشتریان، آنها را به سمت پروژه‌های موثر اقتصادی هدایت می‌کنند، همزمان خدمات بانکی نیز به مردم و شرکت‌ها ارائه می‌دهند. با رشد رقابت در نظام بانکی کشور از یک طرف، توسعه و تغییر نیازهای مشتریان و بازار در هر سه مؤلفه تجهیز منابع، تخصیص منابع و خدمات بانکی از سوی دیگر، باید به طور مداوممحصولات جدید بانکی ارائه نماید، در غیر این صورت، سهم و نقش آن‌ها در بازار بانکی کاهش می‌یابد. همزمان با افزایش تعداد خدمات جدید عرضه‌شده به بازار، چرخه عمر خدمات کاهش یافته و در این شرایط است که توسعه خدمات جدید به موضوع مهم مدیریتی تبدیل می‌شود (نجفی و همکاران، 1399). بانکداری جهانی متاثر از انقلاب‌های مختلف دیجیتال، در حال تغییرات بنیادین در تاریخ خود است. عصر جدید بانکداری، مدل‌های کسب‌و‌کار سنتی و نهادهای موجود را به چالش‌های اساسی می‌کشاند (چیشتی و باربریس[5]، 2016؛ چالونز و داف[6]، 2017).

افق‌های کسب وکار در بانکداری به صورت قابل ملاحظه‌ایدچار تغییر شده است. پس از بحران مالی 2008، تصمیم‌گیران بازار مالی،قوانین و ضوابط بخش بانکداری را از طریق توسعه استانداردهای تازه یا تقویت استانداردهای موجود تشدید کرده‌اند. همچنین نوآوری‌ها و فناوری‌هایمالی، ضرورت تلاش برای یافتنگزینه‌های نوآورانه‌تر در بانکداری را افزایش داده است.صنعت خدمات مالی خاصه بانک‌ها امروزه توسط نیروهای جدید نوآوری تکنولوژیکی متاثر شده و تحول کسب‌و‌کار منجر به راهکار جدید اقتصاد برای خدمات تولیدی و قابلیت‌های عملیاتی شده‌است(گمبر و همکاران[7]، 2018).ارائه خدمات مالی با هزینه‌های مقرون‌به‌صرفه برای اقشار محروم و کم‌درآمد جامعه، یکی از مهم‌ترین عوامل توسعه اقتصادی تلقی می‌شود(کانگ[8]، 2018).طبق گزارش بانک مرکزی ایران، نرخ دسترسی افراد به بانک در سال 1387 حدود 3/78 درصد می‌باشد. براساس گزارش بانک جهانی رتبه ایران براساس نرخ دسترسی به موسسات مالی در 2011 بین 146 کشور، رتبه 39 و در سال 2017 از میان 146 کشور در رتبه 25 قرار دارد که 14 رتبه افزایش داشته‌است(بانک جهانی، 2020). براساس گزارشات صندوق بین‌المللی پول، در سال 2005 تعداد 2289 دستگاه خودپرداز در ایران وجود داشته که سرانه آن برای هر هزار کیلومتر مربع برابر 41/1 عدد و برای هر صدهزار نفر 40/4 بوده‌است. این تعداد در سال 2017 به 47374 عدد رسیده که به افزایش میزان سرانه جغرافیایی و فردی به 04/29 و 49/76 منجر شده‌است که رشد چشمگیری داشته‌است(صندوق بین‌المللی پول، 2020).

یکی از ابزارها و لوازم صنعت خدمات مالی، فناوری مالی[9] است. فین‌تک‌ها شامل تمامی شرکت‌ها و کسب و کارهایی است که سعی دارند با کاربرد نوآورانه فناوری، خدمات مالی ارائه شده به کاربران را بهبود بخشند (تاکور[10]، 2020). درواقع فین‌تک برای مدیریت بهتر عملیات مالی و فرآیندهای آن با استفاده از نرم‌افزار و الگوریتم‌های تخصصی که بر روی رایانه‌ها و به طور فزاینده‌ای تلفن‌های همراه هوشمند استفاده می‌شوند، به کار می‌رود.فعالیت‌های مالی با توسعه فناوری تغییر کرده است. فین‌تکرویکردی مبتنی بر خدمات مالی در بستر اینترنت است. همین بستر جدید حوزه‌های نوینی را برای فعالیت فین‌تک خلق کرده است. بانک‌تک‌ها[11] یکی از این حوزه‌های جدید در فین‌تک هستند.  قابلیت استفاده مشتریان از خدمات بانک‌ها توسط بانک‌تک صورت می‌پذیرد. در واقع این حوزه به عنوان  لایه بین بانک‌ها و مشتریان عمل می‌کند. کاربست الگوریتم‌های پیشرفته در بانک‌تک، تحلیل رفتار مشتریان از جمله اطلاعات جمعیتی، روانشناسی و تراکنشی به سهولت انجام می‌شود (شواب و گوئیباد[12]، 2016).

فین‌تک‌ها نقش مهمی در توسعه بانکداری در زمان حال و آینده دارند. شرکت‌‏های فناوری مالی اعتماد، شفافیت و فناوری ارائه‏‏ می‌‏دهند.این شرکت‌‏ها‏‏ می‌‏توانند کار و خدمات را با هزینه پایین‏‌تر به شیوه‏‏‌ای شفاف‌تر، از طریق رابط کاربری آسان ارائه دهند (چیشتی و باربریس، 2016). شرکت‌های فین‌تک با بهبود فرایندها و خدمات مالی بانک‌ها به رضایت مشتریان کمک می‌کنند. نیاز به فین‌تک با توجه به پیچیده‌تر شدن فرایندها و خدمات مالی، خواست‌های متنوع مشتریان و شدت رقابت بیشتر هم خواهد شد. فین‌تک‌ها، در آینده صنعت خدمات مالی ایران را به طور گسترده تحت تاثیر قرار خواهند داد. صنعت خدمات مالی از جمله بانک‌ها و بیمه‌ها به نوآوری‌ها و خدمات فین‌تک‌ها در حوزه‌های مختلف نیاز دارند. رشد فین‌تک‌ها واقعیات بسیاری از جمله مدل‌های کسب‌و‌کار، طراحی خدمت، نحوه ارتباط با مشتریان و ساختارهای سازمانی موسسات مالی سنتی از جمله بانک‌ها را دگرگون می‌کنند. با توجه به رشد فزاینده فین‌تک‌ها در آینده و اثرگذاری که روی بانک‌ها دارند، شناخت پیشران‌ها و روندهای اثرگذار در آینده اهمیت زیادی دارد. با شناخت این پیشران‌ها می‌توان درک درستی از آینده بدست آورد و برای آن برنامه‌ریزی کرد. شناخت این پیشران‌ها، چالش‌ها و مسائل پیش روی صنعت خدمات مالی (بانک‌ها و بیمه‌ها )، از جمله نحوه تعامل با فین‌تک‌ها را روشن می‌کند.به همین خاطر پژوهش حاضر به دنبال شناسایی پیشران‌های اثرگذار روی آینده بخش بانکی با تاکید بر فناوری مالی است.

 

پیشینه تحقیق

بازارهای مالی در سراسر جهان به شدت تحت تأثیر انقلاب اینترنت در اوایل دهه 1990 قرار گرفتند.یکی از تأثیرات عمده آن کاهش هزینه‌های معاملات مالی بود. پیشرفت‌های فنی ناشی از انقلاب اینترنتی، چهره صنعت خدمات مالی را تغییر داده و منجر به توسعه مالی الکترونیکی (مالی الکترونیکی) شد. مالی الکترونیکی به انواع خدمات مالی مانند بانکداری، بیمه و معاملات سهام که از طریقابزارها و فناوری‌های الکترونیکی از جمله اینترنت و شبکه جهانی وب انجام می شود، اطلاق می‌گردد. بودجه الکترونیکی به افراد یا مشاغل اجازه می‌دهد بدون تماس فیزیکی با بنگاه‌های مالی به حساب‌ها، معاملات تجاری و کسب اطلاعات در مورد محصولات و خدمات مالی دسترسی پیدا کنند. بسیاری از مدل‌های تجارت الکترونیکی مالی از جمله بانکداری آنلاین، خدمات کارگزاری آنلاین، پرداخت تلفن همراه و بانکداری تلفن همراهدر دهه 1990 ظهور کردند.  همانند تجارت الکترونیکی، بسیاری از این تغییرات منجر به کوچک شدن و کاهش تعداد مکان‌های فیزیکی بانک‌ها شده است (لی و شین[13]، 2018).

تأثیر فناوری اینترنتخاصه در صنعت بانکداری بسیار مشهود بوده است. در صنعت بانکداری، تقریباً هر مولفه از زنجیره ارزش تجارت بانکی از از فناوری‌های وب به صورت نوآورانه استفاده می‌کند. از منظر بانکی، مزایای بالقوه بانکداری آنلاین شامل هزینه‌های عملیاتی پایین‌تر، زمان چرخش کوتاه‌تر، اطلاعات مدیریتیسریع، ارتباط روان‌تر در داخل سازمان، تعامل راحت‌تر با مشتریان موجود و همچنین مشتریان احتمالی و ارائه خدمات با ارزش افزوده است. یک نمونه از امکانات بانکداری آنلاین عبارت است از: دسترسی به دانش حرفه‌ای در مدیریت مالی(لی[14] و همکاران، 2021). معاملات سهام آنلاین نمونه دیگری از مالی الکترونیکی است. با پردازش آنلاین هر معامله سهام، هزینه‌های عملیاتی به حداقل می‌رسند. با ارائه خدمات متفاوت با کمترین هزینه معاملات، شرکت‌های فعال به مزیت رقابتی دست می‌یابند. برخی از کارگزاران سهام آنلاین، دسترسی رایگان به گزارش‌های تحقیقاتی با کیفیت بالا را که توسط شرکت‌های معتبر تحقیقات مالی تهیه شده‌اند، به مشتریان خود ارائه می‌دهند.

رشد پایگاه کاربران تلفن‌های هوشمند در اواسط دهه 2000، رشد مالی تلفن همراه  مانند پرداخت تلفن همراه و بانکداری تلفن همراه را که توسعه مالی الکترونیکی است، تسهیل کرده است . موسسات مالی به مشتریان خود امکان داده‌اند نه‌تنها به اطلاعات حساب بانکی دسترسی داشته باشند، بلکه از طریق دستگاه تلفن همراه خود معاملاتی مانند پرداخت قبض و بازپرداخت پول را نیز انجام دهند.

با پیشرفت در فناوری‌های مالی الکترونیکی و تلفن همراه برای شرکت‌های مالی، نوآوری فین‌تک پس از بحران مالی جهانی در سال 2008 با ترکیب مالی الکترونیکی، فناوری‌های اینترنتی، خدمات شبکه‌های اجتماعی، رسانه‌های اجتماعی، هوش مصنوعی و تجزیه و تحلیل داده های بزرگ ظهور کرد. استارتاپ‌های  فین‌تک با خدمات شخصی منحصر به فرد، راه حل‌های مبتنی بر داده ، فرهنگ نوآورانه و سازمانیچابک، خود را از بنگاه‌های مالی سنتی متمایز کردند. در حالی که فین‌تک به طور کلی تهدیدی برای شرکت‌های مالی سنتی محسوب می شود، اما فرصت‌های فراوانی را برای این شرکت‌ها برای دستیابی به مزیت رقابتی نسبت به رقبا فراهم می کند. اغلب شرکت‌های بزرگ مالی شروع به جدی گرفتن  فین‌تک کرده و در حال توسعه راهبردهایی برای رقابت، همزیستی و همکاری با استارتاپ‌های  فین تک هستند (بوت و همکاران^[15]، 2021).

فین‌تک‌ها نقش مهمی در بهبود عملکرد صنعت خدمات مالی مانند بیمه‌ها و بانک‌ها دارند. در ادامه این تحقیقات با تاکید بر بخش بانکی مورد بررسی قرار می‌گیرند.

علی[16] و همکاران (2020) به مرور سیستماتیک و تحلیلی مقالات مربوط به فناوری بلاک چین در صنعت خدمات مالی پرداختند. به زعم آن ها،  روندهای مدرن دیجیتال سازی شیوه های کسب و کار، کل مشاغل و حتی تعدادی از صنایع را کاملاً متحول و تغییر شکل داده است. فناوریبلاک چینآخرین پیشرفت در صنایعی مانند بخش مالی است، جایی که اعتماد از اهمیت بالایی برخوردار است. فناوریبلاک چینیک سیستم امنیتی غیرمتمرکز و کدگذاری شده است که توانایی ایجاد خدمات و سیستم عامل های دیجیتالی جدید را از طریق این فناوری نوظهور فراهم می کند.چارچوب طبقه بندی پیشنهادی این مقاله دارای سه بعد است: مزایای مالی، چالش‌ها و عملکردهای فعال شده توسط بلاک‌چین. نهایتاًاین مطالعه، پیامدهای تحقیق و عملکرد آینده را در الگوی بلاک‌چین مشخص می‌کند. چانگ[17] و همکاران (2020) به مطالعه در مورد چگونگی اثرگذاری بلاک‌چین روی موفقیت صنعت خدمات اقدام کردند. امروزه فناوری مالی وبلاک چینموضوعات متداول در میان پیشگامان فناوری در امور مالی هستند. این مقاله تأثیر و انقلابفناوری مالیوبلاک چیندر صنعت مالی را توصیف می کند و ویژگی های اصلی چنین فناوری را نشان می دهد. در ادامه مقاله، سه چالش مهم و همچنین سه دغدغه اخلاقی در مورد استفاده از فناوریبلاک چینرا تشریح داده است. همچنین  مقاله توسعهو دستاوردهای بلاک چین را برای صنعت خدمات مالی مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. نتایج نشان داد که پنهان کردن دانش دربلاک چینمعمول است و منطق آن با استفاده از رویکردنظریه رفتار برنامه ریزی شده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. به زعم محققان، علت اصلی پنهان کاری دانش، ارزیابی‌های عاطفی، رفتاری و شناختی است. مصاحبه شوندگان همچنین چندین پیشنهاد و فاکتور موفقیت را برای غلبه بر مسائل فعلی در پذیرش بلاکچین ارائه دادند. در پایان، مقاله نشان داد که چگونه خدمات مالی باید به این فناوری جدید پاسخ دهند و چگونه می توان اشتراک دانش را به روشی ساختاریافته مدیریت کرد.میلیان[18] و همکاران (2019) با مرور پیشینه فین‌تک به این نتیجه رسیدند که بانکداری یکی از حوزه‌های بسیار مهم مورد توجه فین‌تک است. آن‌ها پس از بررسی منابع علمی، مسائل اصلی فین‌تک را در این محورها طبقه‌بندی کرده‌اند: نوآوری، مدل کسب‌و‌کار، عملیات، مقررات، سازگاری فناورانه، امنیت، بلاک‌چین، بانکداری همراه، بیومتریک کلان‌داده و مدیریت ریسک.کوئتزی[19] (2018) در پژوهش خود، منافع همکاری بانک با فین‌تک‌های خاص را  به صورت جداگانه بررسی کرده  است. همکاری بانک با استارتاپ‌های کلان‌داده، باعث می‌شود بانک اطلاعات زیادی در مورد مشتریان پیدا کند و سبب می‌شود که بانک قدرت بازدارندگی و پدافندی داشته باشد که حتی از حالت بیش‌فعالی در اکوسیستم هم یک گام جلوتر است. همکاری بانک با فین‌تک‌های اینترنت اشیا باعث می‌شود که بانک به‌عنوان بخشی از زندگی روزمره کاربران تبدیل شود. همکاری با فین‌تک سبب می‌شود که بانک، خدمات اختصاصی و متمایزی به مشتریان خود ارائه دهد و ظرفیت نوآوری خود را افزایش دهد.زالان و توفیلی[20](2017) در پژوهش خود به مطالعه چالش‌ها و ریسک‌های میان بانک‌ها و فین‌تک‌ها پرداختند. ریسک اول این است که به صورت کلی نگاه بدبینانه‌ای نسبت به مقوله نهادهای سنتی با نهادهای مدرن وجود دارد و اعتقاد دارند همان‌طور که بین تسلا و صنعت خودروسازی، اوبر و صنعت تاکسیرانی ائتلافی شکل نگرفته، میان بانک و فین‌تک هم همکاری محکمی شکل نخواهد گرفت و ماهیت این دو صنعت با یکدیگر تفاوت بنیادین دارد. چالش دوم مرتبط با حفظ حقوق مالکیت فکری در همکاری این دو نهاد است. ممکن است در ابتدا، چالش برجسته‌ای وجود نداشته باشد ولی بعد از همکاری و سودآوری، حتماً چالش‌های اساسیایجاد خواهد شد که همکاری را متاثر می‌سازد. چالش سوم هم این است که اساساً، بانک‌ها، فین‌تک و حتی شرکت‌های بزرگ‌تر فناوری همچون آمازون، اپل و گوگل را رقبای خود نمی‌دانند و این موضع آن‌ها توسط قوانین سختگیرانه دولتی مورد پشتیبانی قرار می‌گیرد.لی[21] و همکاران (2017) در پژوهش خود، تأثیر سرمایه‌گذاری در فین‌تک‌ها بر بازدهی سهام 47 بانک خرده‌فروشی فعلی ایالات‌ متحده رابین سال‌های 2010 تا 2016 را بررسی کرده‌اند. آن‌ها به این نتیجه رسیدند که اگرچه سرمایه‌گذاریکلان در فین‌تک باعث افزایش توجه عموم به آن شده، اما این سرمایه‌گذاری بیش از آنکه اثر منفی بر بازدهی سهام بانک‌ها داشته باشد، اثر مثبتی بر جای گذاشته است. این نتیجه، بیش از آنکه نقش مخرب و یا حتی جایگزین برای فین‌تک‌ها قائل باشد، آن را مکمل بانکداری سنتی در نظر می‌گیرد. از یک طرف شاید شرکت‌های موفق فین‌تک‌ با ارتقاء کیفیت و کارایی خدمات سنتی، موقعیت بانک‌ها را تضعیف کنند، اما از سوی دیگر بانک‌ها برای پاسخگویی به این چالش‌ها، با راه‌اندازی چند فین‌تک یا راه‌اندازی شرکت‌های وابسته به فین‌تک اقداماتی انجام می‌دهند و سکوت نمی‌کنند. در این صورت، این دو نهادبه جای رقابت مستقیم به همکاری روی می‌آورند.کویی و وو[22] (2016) در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که رشد جمعیت و ورود نسل جدید به بازار مصرف‌کنندگان خدمات نوین بانکی از دیگر عوامل موثر بر ارتباط میان بانک‌ها و ارائه‌دهندگان خدمات فناورانه مالی است، زیرا نسل‌های جوان، عادت‌های مصرفی بسیار متفاوت از نسل‌های قبل خود دارند. آن‌ها رشد کرده‌اند و و به دسترسی به راه‌حل‌های سفارشی و متناسب با نیازهای خود تمایل نشان می‌دهند و این مطلب با رویکرد بازاریابی انبوه و یکپارچه بانک‌ها و موسسات مالی سنتی در تضاد است.زروچا[23] (2016) در مطالعه خود در مورد فین‌تک‌ها و بانکداری، نشان دادند که اغلب امور به سیستم‌های عامل دیجیتال و تلفن‌های همراه منتقل شده است به وجهی که در حال حاضر شاهد انفجار اطلاعاتی توسط رسانه‌های اجتماعی هستیم و این دگرگونی در طول زمان ادامه دارد. زیرساخت‌های فناوری جدید مانند شبکه ملی، پهنای باند، دسترسی به تلفن همراه، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی بر شکل‌گیری و توسعه ارتباط بانک‌ها و خدمات فناورانه تاثیر چشمگیری دارد.پیون، وو و پارک[24] (2011) در پژوهشی در باب صنعت خدمات مالی به بهبود کیفیت خدمات از طریق مدیریت فرایند کسب و کار با توجه به صدای مشتری پرداختند. در این مطالعه، یک سیستم پشتیبانی تصمیم گیری مبتنی بر وب برای مدیریت فرآیند کسب و کار با استفاده از شکایات مشتری،یعنی صدای مشتری^[25]، و داده‌های مربوط به آن برای بهبود خدمات پیشنهاد شد.  این سیستم شامل تبدیلVOCبرای غنی‌سازی داده ها، تجزیه و تحلیل،  خلاصه‌سازی ، حذف موارد استثناء و مقایسه می‌باشد. سیستم پیشنهادی در یک شرکت بزرگ کارت اعتباری در کره جنوبی ارزیابی گردید.پاینده و همکاران (1398) با استفاده از مرور سیستماتیک پیشینه، موضوع همکاری بانک و فین‌تک را مورد بررسی قرار دادند. در این مقاله، ضرورت، سیر تطور، چالش‌ها، پیشران‌ها، منافع، موانع و انواع همکاری بانک و فین‌تک را با مرور مقالات علمی بررسی شده است. مهم‌ترین دستاوردهای علمی مقالات مرتبط بررسی شده و در نهایت، پس از بررسی انواع همکاری بانک و فین‌تک در ادبیات علمی، الگوریتم همکاری بانک و فین‌تک ارائه شده است. نجفی و همکاران (1398) به طراحی الگوی مدیریت ارتباط صنعت بانکداری ایران با فین‌تک‌ها و استارتاپ‌های فین‌تکی پرداختند. این پژوهش با رویکرد کیفی و با روش نظریه‌پردازی داده‌بنیاد انجام شده است. تجزیه وتحلیل داده‌ها در سه مرحله کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی منجر به شناسایی 389 کداولیهو36 مفهوم در قالب15مقوله شد و در نهایت براساس آن مدل پارادیمی مدیریت ارتباط بانک‌ها با فین‌تک‌ها واستارتاپ‌های فین‌تکی شکل گرفت. با توجه به الگوی استخراج شده، راهبردهای شناسایی شده برای این ارتباط عبارتند از: ایجاد،خرید،ائتلاف سرمایه‌گذاری و یا اجاره خدمات مالی از شرکت‌های فناوری مالی. همچنین مقوله محوری این پژوهش، یک فرایند سه مرحله‌ای است که شامل کاوش و ارزیابی فناوری‌های مالی (فین‌تک‌ها)،انتخاب و ایجاد ارتباط و حفظ و توسعه این ارتباط می باشد .

 

روش‌شناسی تحقیق

پژوهش حاضر از جهت مبانی پارادایمی، پراگماتیسم؛ از حیث هدف، اکتشافی و از بعد جهت‌گیری، کاربردی است. همچنین تحقیق حاضر از حیثگردآوری داده‌ها، پژوهشی پیمایشی است و روش‌شناسی آن آمیخته است. در این پژوهش از دو روش کیفی فراترکیب و بهترین- بدترین فازی استفاده شده است. جامعه آماریپژوهشمشتمل برمدیران و کارشناسان بخش بانکی، شرکت‌ها و استارتاپ‌های فین‌تک در کشور است. همچنین روش نمونه­گیری به صورت قضاوتی و مبتنی بر تخصص خبرگانمی‌باشد. قابل ذکر است حجم نمونه در این پژوهش 15 نفر می­باشد.

مراحل تحقیق حاضر عبارتند از:

• مرور سیستماتیک پیشینه تحقیق برای تعیین پیشران‌های کلیدی موثر روی آینده صنعت بانکداری با تاکید بر نقش فین‌تک؛
• اولویت‌بندی پیشران‌های کلیدی با بکارگیری بهترین- بدترین فازی؛
• ارائه پیشنهاد با توجه به اولویت‌دارترین پیشران‌ها.

 

در ادامه هر یک از این روش‌ها توضیح داده می‌شوند. فراترکیبروشی است که خود به ارزشیابیتحقیقات دیگر می‌پردازد. بنابراین از آن تحتعنوان ارزشیابی‌هایاد می‌کنند. ارزیابی مقالات توسط فراترکیب و پرسشنامه مربوط به آن انجام خواهد گرفت. فراترکیب را می‌توان مطالعه و بررسیسیستماتیکپژوهش‌هایقبلی دانست. فراترکیب مستلزم آن است که محقق بازنگری دقیق و ژرفی را نسبت به متون علمی مورد نظر انجامدهد و یافته‌هایتحقیقات قبلی را با همترکیب کند. در حین این بررسی، ابعاد و مؤلفه‌های تحقیق بهتر بازنمایی می‌شود، بنابراین فراترکیب به بازنمایی نتایج بیش از هر یک از تحقیقات قبلی کمک می‌کند. مراحل فراترکیب عبارتند از:

گام اول: تنظیم سوالات پژوهش

گام دوم: بررسی نظام‌مند متون علمی

گام سوم: جست‌وجو و بررسی مقالات مرتبط

گام چهارم: استخراج اطلاعات مقالات

گام پنجم: تجزیه‌وتحلیل و تلفیق یافته‌های کیفی

گام ششم: کنترل کیفیت

گام هفتم: ارائه یافته‌ها (سینگ[26]، 2013).

برای اولویت‌بندی پیشران‌های پژوهش، تکنیک بهترین- بدترین فازی مورد استفاده قرار خواهد گرفت. جدول 1، متغیرهای زبانی مورداستفاده در روش بهترین- بدترین فازی را نشان می‌دهد.

 

جدول 1. متغیرهای زبانی فازی

متغیرهای زبانی	نماد	اعداد فازی
اهمیت یکسان	E	(1,1,1)
اهمیت کم	LI	(3/2,1,2/3)
نسبتاً مهم	RI	(2/3,2,2/5)
خیلی مهم	VI	(2/5,3,2/7)
کاملاً مهم	EI	(2/7,4,2/9)

منبع: یافته های پژوهشگر

 

گام‌های روش بهترین- برترین فازی به شکل زیر است (جو و ژو، 2017):

گام اول، تعیین مجموع معیارهای تصمیم‌گیری: مجموع معیارهای تصمیم‌گیری، معیارهایی هستند که به ما در ارزیابی گزینه‌ها کمک می‌کنند. این معیارها باید با کمک نظر خبرگان احصا شود. فرض کنید معیارهای تصمیم‌گیری ما ، هستند.

گام دوم، تعیین بهترین (بیشترین اهمیت) معیار و بدترین (کمترین اهمیت) معیار: در این گام خبرگان باید با نظر خود بهتری و بدترین معیار را گزینش کنند. بهترین معیار با  و بدترین معیار با  نشان داده می شود.

گام سوم،مقایسه‌یبهترین معیار با سایر معیارها: با استفاده از متغیرهای زبانی موجود در جدول2 بهترین معیارها را با سایر معیارها مقایسه کنید. نتایج مقایسه بهترین معیار نسبت به سایر معیارها در رابطه 1 نشان داده‌شده است.

 

 

نشان‌دهنده‌ی ترجیح بهترین معیار B نسبت به سایر معیارهای  است.در این مقایسه‌ها،  در نظر گرفته می‌شود.

گام چهارم،مقایسه‌ی سایر معیارها با بدترین معیار:  در این بخش با استفاده از متغیرهای زبانی جدول 2 سایر معیارها نسبت به بدترین معیار سنجیده می‌شود. نتایج مقایسه سایر معیارها نسبت به بدترین معیار در رابطه2 نشان داده‌شده است.

 

 

 بیانگر ترجیح سایر معیارهای  نسبت به معیار است.در این مقایسه‌ها،  در نظر گرفته می‌شود.

گام پنجم، دستیابی به وزن بهینه: وزن مطلوب برای هر معیار، جایی است که برای هر جفت  و  باشد. در این صورت  و  . برای دست‌یابی به این شرایط برای همه­ی  ها، باید راه‌حلی را تعریف کرد که حداکثر شکاف مطلق را برای تمام  ها حداقل شود.

درروش بهترین- بدترین فازی اعداد ،  و  اعدادی فازی هستند و با اعداد مثلثی فازی نشان داده می‌شوند که متفاوت از اعداد بهترین-بدترین قطعی است. در بسیاری از موارد ترجیح داده می‌شود که از  استفاده شود. بنابراین می‌توان؛مسئله‌ی بهینه‌سازی وزن معیارها  را با استفاده از رابطه 3 فرمول نویسی کرد.

 

s.t.

 

برای محاسبه نرخ ناسازگاری، در ابتدا با استفاده از رابطه 4 شاخص ناسازگاری محاسبه می‌شود.

 

 

 

سپس با قرار دادن این شاخص در رابطه 5 نرخ ناسازگاری موردمحاسبه قرار می‌گیرد.

 

جدول2، شاخص تصادفی مربوط به روش بهترین-بدترین را نشان می‌دهد.

 

جدول 2.شاخص تصادفی

کاملاً مهم	خیلی مهم	نسبتاً مهم	اهمیت کم	اهمیت یکسان	متغیرهای زبانی
(2/7,4,2/9)	(2/5,3,2/7)	(2/3,2,2/5)	(3/2,1,2/3)	(1,1,1)

منبع"یافته‌های پژوهشگر

 

پیشران‌های کلیدی تحقیق  با استفاده از مرور سیستماتیک پیشینه استخراج شدند. این پیشران ها در جدول زیر  آورده شده است. در این پژوهش پایگاه‌های داده مختلفی بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰20 میلادی( ۱۳90 تا ۱۳۹9 شمسی) مورد جستجو و بررسی قرار گرفت. در پایگاه‌‌‌‌های داده منتخب (مگیران، جهاد دانشگاهی، الزویر[27] و امرالد[28])، واژگان کلیدی خاصی برای جستجوی مقالات بکار گرفته شد. واژگانی چون بانکداری، آینده بانکداری و فناوری مالی، کاوش شدند. بعد از جستجوی گسترده، 93 عنوان مقاله در این حوزه طی بازه‌ی زمانی مورد نظر احصا شد. در این فرایند، 35 مقاله به علت عنوان و 23 مقاله به دلیل محتوا کنار گذاشته شدند. نهایتا 35 مقاله باقیمانده با برنامه مهارت‌های ارزیابی حیاتی[29] و شاخص‌های آن ارزیابی شده  و 13 مقاله هم در این قسمت حذف گردید. 22 مقاله نهایی برای استخراج عوامل تحقیق مورد استفاده قرار گرفت.

همچنین در این تحقیق برای افزایش اعتبار، از برنامه مهارت‌های ارزیابی حیاتی جهت گزینشمناسب‌ترین مقالات استفاده شد. در این بخش مقالات غربال شده از طریق ۱۰ پرسش روش CASP مورد بررسی قرار گرفت و بهترین  مقالات انتخاب شدند. در این گام هدف اصلی، استخراج اطلاعات ضروری کلیدی از مقالات است. تعداد کدها و معیارهای استخراجی پژوهش پس از بکارگیری فراترکیب، 17 عدد بود. مقالات نهایی برای بررسی، 22 عدد بود.

 

جدول3. پیشران های کلیدی تحقیق

ردیف	پیشران های کلیدی		محققین
1	تحریم‌های خارجی	C1	حمزه و عطاطلب (1397)
2	قانونگذاری دولتی در حوزه فین‌تک‌ها	C2	هایاشی، لی و وانگ (2017)، میلیان و همکاران (2019)
3	عملکرد پارک‌های فناوری و مراکز رشد در تسریع ورود نوآوری به فضای کسب‌و‌کار	C3	لئونگ و همکاران (2017)
4	رشد نظام‌های اعتبارسنجی در سطح ملی	C4	چیشتی و باربریس (2016)
5	یکپارچگی و همگونی قوانین و استانداردهای توسعه فعالیت فناوری مالی	C5	پیون، وو و پارک (2011)، چیشتی و باربریس (2016)
6	مدل همکاری میان شرکت‌های فین‌تک با بانک‌ها	C6	هایاشی، لی و وانگ (2017)، لی و همکاران (2017)، زالان و توفیلی (2017)، کوئتزی (2018)،   فان و همکاران (2019)، مائو و همکاران (2020)، پاینده و همکاران (1398)، نجفی و همکاران (1398)
7	حجم بازارهای مالی و پولی	C7	لی و شین (2018)
8	توسعه فناوری‌های نوین (ابزارهای هوش مصنوعی، داده‌کاوی و بزرگ داده‌ها، بلاک‌چین)	C8	لی و شین (2018)، کوئتزی (2018)، کونیگستوفر و تالمن[30] (2020)، چانگ و همکاران (2020)، علی و همکاران (2020)
9	رشد استارتاپ‌های بانکی	C9	پالمی و همکاران (2019)، چاماسیان و ساباتیر[31] (2020)
10	مدل‌های کسب‌و‌کار	C10	پیون، وو و پارک (2011)، لی و شین (2018)، پالمی و همکاران (2019)، میلیان و همکاران (2019)
11	میزان توجه به حقوق مصرف‌کنندگان	C11	تانگ و همکاران (2014)
12	تغییر سلایق نسل‌های جدید در مورد خدمات بانکی	C12	کویی و وو (2016)
13	همکاری با سازمان‌ها و بانک‌های مطرح خارجی	C13	رشیدارده، خزایی و مقدم زنجانی (1396)
14	نیروی انسانی متخصص	C14	چیشتی و باربریس (2016)
15	شدت رقابت	C15	گونزالز[32] (2020)
16	شرایط انتقال فناوری	C16	چاماسیان و ساباتیر (2020)
17	ملاحظات اخلاقی و امنیتی	C17	چانگ و همکاران (2020)

منبع: یافته های پزوهشگر

 

پس از دست‌یابی به معیارها، باید وزن هر یک از معیارها مورد ارزیابی قرار گیرد تا مشخص شود از بین معیارهای موجود کدام‌یک دارای اهمیت بیشتری است. برای ارزیابی وزن معیارها از روش بهترین- بدترین فازی کمک گرفته می‌شود. برای دست‌یابی به این امر با توجه به نظرات خبرگان، بهترین معیار «C₅» و بدترین معیار «C₁₄» در نظر گرفته شد. پس‌ازآن خبرگان نظرات خود را راجع به مقایسه بهترین معیار با سایر معیارها و سایر معیارها با بدترین معیار را در جداول 4 و 5 بیان کردند.

 

جدول4.  مقایسه بهترین معیار با سایر معیارها

C1

C2

C3

C4

C5

C6

C7

C8

C9

C10

C11

C12

C13

C14

C15

C16

C17

C5

RI

EI

E

RI

E

EI

EI

RI

VI

RI

EI

LI

RI

EI

VI

E

EI

منبع: یافته های پزوهشگر

 

جدول5.  مقایسه سایر معیارها با بدترین معیارها

	C14
C1	EI
C2	RI
C3	RI
C4	RI
C5	VI
C6	EI
C7	EI
C8	RI
C9	EI
C10	EI
C11	RI
C12	RI
C13	EI
C14	E
C15	EI
C16	EI
C17	RI

منبع: یافته های پزوهشگر

 

پس از این که خبرگان نظر خود را راجع به هر یک از معیارها بیان کردند، این نظرات با استفاده از رابطه زیر مدلسازی غیرخطی می شود.

 

s.t.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

پس از دست‌یابی به مدل‌سازی غیرخطی، این مدل باید خطی شود.پس از خطی سازی مدل فوق، این مدل باید در نرم‌افزار لینگو حل شود تا وزن هر یک از متغیرها به دست آید. جدول6 نتایج به‌دست‌آمده از تحلیل لینگو را نشان می‌دهد. اعداد به‌دست‌آمده از نرم‌افزار لینگو،  اعدادی فازی هستند که باید به اعداد قطعی تبدیل شوند.

 

 

 

 

 

جدول6.  وزن پیشران‌ها

پیشران‌ها	وزن فازی	وزن قطعی
C1	[051/0,054/0,055/0]	054/0
C2	[031/0,036/0,054/0 ]	038/0
C3	[065/0,072/0,074/0]	072/0
C4	[055/0,072/0,073/0]	07/0
C5	[073/0,1/0,1/0]	0995/0
C6	[03/0,031/0,036/0]	032/0
C7	[03/0,031/0,036/0]	032/0
C8	[054/0,072/0,073/0]	069/0
C9	[07/0,08/0,085/0]	08/0
C10	[055/0,073/0,074/0]	07/0
C11	[054/0,072/0,073/0]	069/0
C12	[072/0,076/0,084/0]	077/0
C13	[054/0,072/0,074/0]	069/0
C14	[014/0,018/0,019/0]	0175/0
C15	[039/0,043/0,048/0]	043/0
C16	[04/0,048/0,054/0]	048/0
C17	[03/0,036/0,042/0]	036/0

منبع: یافته های پزوهشگر

 

نرخ ناسازگاری برابر با 0079/0 است، درنتیجه مقایسات زوجی صورت گرفته سازگار می‌باشد. با توجه به نتایج جدول6، پیشران‌های یکپارچگی و همگونی قوانین و استانداردهای توسعه فعالیت فناوری مالی، رشد استارتاپ‌های بانکی، تغییر سلایق نسل‌های جدید در مورد خدمات بانکی و عملکرد پارک‌های فناوری و مراکز رشد در تسریع ورود نوآوری به فضای کسب‌و‌کار اثرگذارترین پیشران‌های آینده بانکداری از منظر فناوری مالی هستند.

 

بحث و  نتیجه‌گیری

تحقیق حاضر با هدف شناسایی پیشران‌های اثرگذار روی آینده بانکداری با تاکید بر فناوری مالی انجام شده است. فناوری مالی یکی از حوزه‌هایی است که روی آینده بانکداری نقش مهمی دارد. به همین خاطر در گام اول، با استفاده از مرور سیستماتیک پیشینه، پیشران‌های تحقیق (17 پیشران) شناسایی شد. این پیشران‌ها با بررسی 22 مقاله نهایی حاصل از فرایند فراترکیب بدست آمدند. در ادامه پیشران‌ها با بکارگیری تکنیک بهترین- بدترین فازی اولویت‌بندی شدند. نتایج اولویت‌بندی نشان داد که پیشران‌های یکپارچگی و همگونی قوانین و استانداردهای توسعه فعالیت فناوری مالی، رشد استارتاپ‌های بانکی، تغییر سلایق نسل‌های جدید در مورد خدمات بانکی و عملکرد پارک‌های فناوری و مراکز رشد در تسریع ورود نوآوری به فضای کسب‌و‌کاربیشترین اثرگذاری را روی آینده بانکداری دارند.

پژوهش‌های پیشین در محورهای مختلفی آینده بانکداری را مورد توجه قرار داده‌اند. برخی از پژوهش‌ها، آینده بانکداری به صورت کلی مورد بررسی قرار داده‌اند (راس[33]، 2014؛ کنستانسیو[34]، 2015؛ نارایان و فان[35]، 2019؛ رشیدارده، خزایی و مقدم زنجانی، 1396). پژوهش‌های دیگری آینده بانکداری الکترونیک و سناریوهای مربوط به آن را مورد توجه قرار داده‌اند (دائودا و لی[36]، 2015؛ بایرام‌زاده و رجبی نهوجی، 1398؛ صنایعی، شاهین و سلمیان، 1392؛ هادی‌نژاد، نظریان و پیری، 1392). استارتاپ‌های بانکی هم از موضوعاتی است که آینده آن‌ها بررسی شده است (قائمی، دهقان دهنوی و مرادی، 1396). در زمینه فناوری مالی و حوزه بانکی اغلب پژوهش‌ها روی نقش فناوری مالی در بهبود عملکرد بانک‌های تجاری تمرکز کرده‌اند (لی[37] و همکاران، 2021؛ چن، یو و چانگ[38]، 2021؛ وانگ، ژیوپینگ و ژانگ[39]، 2021؛ مغنی، ناصحی‌فر و ناطق، 1398). بررسی پیشینه به خوبی نشان می‌دهد که در زمینه بررسی آینده بانکداری از منظر تحولات فناوری مالی شکاف وجود دارد که این پژوهش به آن پرداخته است.

در ادامه پیشنهادات کاربردی پژوهش مطرح می‌شوند. یکی از مشکلات و چالش‌های توسعه همکاری بخش بانکی با استارتاپ‌های فناوری مالی، نبود رگولاتوری و قوانین هماهنگ در زمینه فعالیت فین‌تک‌هاست. این ناهماهنگی و نبود استاندارد ریسک فعالیت را کاهش می‌دهد و اقبال بخش بانکی برای استفاده و سرمایه‌گذاری روی خدمات فین‌تک‌ها را کاهش می‌دهد. در زمینه تهیه و تصویب پیش‌نویس‌های قانونی باید علایق و نظرات ذی‌نفعان مانند مصرف‌کنندگان، بانک‌ها و موسسات سنتی و همین‌طور فین‌تک‌ها لحاظ شود. توسعه و رشد استارتاپ‌های بانکی که می‌توانند با استفاده از فناوری و قابلیت‌های فین‌تک سرعت و کیفیت خدمات را افزایش دهند نقش مهمی در توسعه و تحول بانکداری در آینده دارد. لازمه تحقق چنین امری اقبال و سرمایه‌گذاری بانک‌ها و حمایت پارک‌های علم و فناوری و انکوباتورها از استارتاپ‌ها و ایده‌های جدید بانکداری با کمک فین‌تک است. مطلب بعدی که باید بانک‌ها به آن توجه داشته باشند این است که بر مبنای تحقیقات نسل‌های جدید تمایل بیشتری برای استفاده از خدمات نوین فناوری مالی دارند. به همین خاطر استفاده از ابزارهای بازاریابی برای شناسایی سلایق و خواست‌های این نسل و بکارگیری ابزارها و مدل‌های فناوری مالی برای پاسخ به این نیازها می‌تواند سطح رضایتمندی از بانک‌ها را افزایش داده و باعث ارتقای رقابت‌پذیری بانک‌ها شود. توسعه کسب‌و‌کارها و استارتاپ‌های فناوری مالی از هر نوع آن نیازمند حمایت‌های مالی و مشاوره‌ای پارک‌های علم و فناوری و سرمایه‌گذاری و توجه بانک‌هاست. در این زمینه همکاری و وحدت رویه این نهادها می‌تواند به توسعه و رشد این نوع کسب‌و‌کارها کمک کند. به طور کلی باید گفت که کسب‌وکارهای فعال در حوزه فین‌تک با موانعی روبرو هستند که ضرورت دارد تا چالش‌هایی مانند شفاف نمودن مرز وظایف نهادهای رگولاتور فناوری مالی، مشارکت‌بخشی ذی‌نفعان در تهیه پیش‌نویس‌های قانونی و کاربست نظرات مشورتی در مقیاس وسیع، ایجاد محیط‌های تست در فرمت سندباکس برای سرعت‌بخشی به ورود قابل اعتماد ایده‌ها و  نوآوری‌های جدید به محیط کسب و کار، توسعهسیستم‌های احراز هویت و اعتبارسنجی در مقیاس ملی، یکپارچگی و استانداردسازی مقررات و قوانین  گسترش فعالیت فناوری مالی در جغرافیای وسیع‌تر،توجه به حقوق مصرف کنندگان و صیانت از آن‌ها از طریق مدیریت ریسک‌های مربوطه، و ایجاد امکان همکاری میان موسسات و استارتاپ‌های فناوری مالی با بانک‌های سنتی در کشور رفع شود.

در حوزه پژوهش‌های آتی باید گفت که علاوه بر شناسایی پیشران‌ها می‌توان بر مبنای پیشران‌های نهایی و اولویت‌دار، سناریوهای آینده بانکداری با تاکید بر فناوری مالی را شناسایی نمود. با شناسایی سناریوهای محتمل و مطلوب می‌توان در این زمینه سیاست‌گذاری نمود.

 

 

[1]- گروه مدیریت، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران. [e-mail] 

[2]- گروه حسابداری، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران. نویسنده مسئول    [e-mail]

[3]- گروه مدیریت، دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه قم، قم، ایران[e-mail] 

[4]- گروه حسابداری، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.   [e-mail]

[5]Chishti&Barberis

[6]Châlons&Dufft

[7]Gomber, Kauffman, Parker & Weber

[8] Kang

[9] Financial Technology

[10]Thakor

[11]Bank Tech

[12]Schwab&Guibaud

[13] Lee & Shin

[14] Lee

[15] Boot, Hoffman, Laeven&Ratnovski

[16] Ali

[17] Chang

[18]Milian

[19]Coetzee

[20]Zalan,  &Toufaily

[21] Li

[22] Cui & Wu

[23]Zerucha

[24]Pyon, Woo & Park

[25] Voice of customer

[26] Singh

[27] Elsevier

[28] Emerald

[29]Critical Appraisal Skills Program

[30]Königstorfer&Thalmann

[31]Chammassian&Sabatier

[32]Gonzalez

[33] Ross

[34]Constancio

[35] Narayan & Phan

[36] Dauda & Lee

[37] Lee

[38] Chen, You & Chang

[39]Wang, Xiuping& Zhang

مراجع

فهرست منابع

• بایرام زاده، سونا؛ رجبی نهوجی، میثم (1398). اکتشاف سناریوهای آینده بانکداری الکترونیک در ایران، فصلنامه سیاست‌گذاری عمومی، دوره 5، شماره 2، صص 24-9.
• پاینده، رضا؛ شهبازی، میثم؛ منطقی، منوچهر؛ کریمی، تورج (۱۳۹۸). همکاری بانک و فین‌تک: مروری نظام‌مند بر ادبیات علمی،پژوهش های مدیریت در ایران، دوره 23، شماره 4، ۱۳۰-۱۷۲.
• حمزه، اسماء؛ عطاطلب، فاطمه (1397). بررسی اثر تحریم بر صنعت بیمه با تأکید بر تورم و مشکلات نقل‌وانتقالات پولی. فصلنامه اقتصاد مالی. دوره 12، شماره 45، صص 165-147.
• رشیدارده، حبیب‌الله؛ خزایی، سعید؛ مقدم زنجانی، محمدولی (1396). آینده پیش روی صنعت بانکداری ایران با رویکرد سناریوپردازی. مطالعات مدیریت راهبردی. دوره 8، شماره 30، صص 89-65.
• رشیدارده،حبیبالله؛ خزایی، سعید؛ مقدم زنجانی، محمدولی (1396). آینده پیش‌روی صنعت بانکداری ایران با رویکرد سناریوپردازی، فصلنامه مطالعات مدیریت راهبردی، دوره 30، شماره 8، ص 65.
• صنایعی، علی؛ شاهین، آرش؛  سلیمیان، حمیده (1392). تحلیل عوامل موثر بر پذیرش بانک مجازی- نسل جدید بانکداری الکترونیک، فصلنامه تحقیقات بازاریابی نوین، دوره 3، شماره 3، صص 20-1.
• مغنی، حیدر؛ ناصحی‌فر، وحید؛ ناطق، تهمینه (1398). چگونگی تاثیر گسترش فناوری‌های مالی بر بهبود عملکرد خدمات مالی. فصلنامه اقتصاد مالی. دوره 13، شماره 49، صص 212-183.
• نجفی، فریبا؛ ایراندوست، منصور؛ سلطان‌پناه، هیرش؛ شیخ احمدی، امیر (1398). طراحی الگوی مدیریت ارتباط صنعت بانکداری ایران با فین‌تک‌ها و استارتاپ‌های فین‌تکی با رویکرد نظریه داده‌بنیاد، دوفصلنامه راهبردهای بازرگانی، دوره 26، شماره 1، صص 18-1.

هادی‌نژاد، منیژه؛ نظریان، رافیک؛ پیری، فریدون (1392). بررسی کارایی بانک‌های دولتی و خصوصی بر اساس شاخص‌های بانکداری الکترونیک با استفاده از روش تحلیل پوششی داده‌ها (DEA). فصلنامه اقتصاد مالی. دوره 7، شماره 23، صص 202-1777.