ارائه مدل علی ارتقاء تاب آوری جامعه با رویکرد تحلیل تم و مدلسازی ساختاری- تفسیری در کلانشهر تبریز

پژوهش های مدیریت راهبردی

دوره 28، شماره 87، اسفند 1401، صفحه 129-154   

نوع مقاله: علمی _ پژوهشی

نویسندگان

سعید برزگر¹؛ یعقوب علوی متین^{* 2}؛ علیرضا بافنده³؛ مرتضی محمودزاده⁴

¹دانشجوی دکتری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی ، تبریز، ایران

²استادیار مدیریت صنعتی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

³استادیار مدیریت صنعتی ، واحد تبریز،دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

⁴دانشیار مدیریت صنعتی ،واحد تبریز، دانشگاه ازاد اسلامی ، تبریز، ایران

چکیده

یکی از مسائل مهمی که در اکثر روش‌شناسی‌های تاب آوری دیده می شود، ادغام نسبتا ضعیف معیارهای تاب‌آوری در ابعاد زیرساخت-های فیزیکی با سیستم‌های اجتماعی و اقتصادی است. بر همین اساس، هدف این مقاله ارائه مدل علی ارتقاء تاب آوری جامعه با رویکرد تحلیل تم و مدلسازی ساختاری- تفسیری در کلانشهر تبریز بوده است. این تحقیق از منظر هدف، کاربردی توسعه ای بوده و از منظر روش انجام کار آمیخته اکتشافی محسوب می گردد. جامعه آماری این پژوهش در دو گروه، شامل گروه خبرگان و کلیه شهروندان شهر تبریز بوده است. بر اساس اشباع نظری از 12 خبره استفاده شده است. همچنین با توجه به نامحدود بودن جامعه آماری شهروندان، تعداد نمونه بر اساس جامعه های نامحدود 384 نفر تعیین گردیده است. برای جمع آوری داده ها از دو پرسشنامه استفاده‌شده که پس از تعیین روایی و پایایی در بین اعضای نمونه آماری پژوهش توزیع شده است.  به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از روش تحلیل تم، تحلیل عاملی تأییدی و مدلسازی ساختاری  تفسیری استفاده شده است. یافته های پژوهش در بخش تحلیل تم نشان می دهد که مؤلفه‌های مدل علی ارتقاء تاب‌آوری جامعه در کلانشهر تبریز در هشت تم اصلی و سی و سه تم فرعی دسته بندی می گردد. همچنین مقادیر برازش مدل مدل های تأییدی و بارهای عاملی آنها نشان دهنده مناسب بودن دسته بندی تم های فرعی بر اساس تم های اصلی و تأیید تم های اصلی بر اساس داده های نمونه ای بوده است. نتایج مدلسازی ساختاری- تفسیری نیز نشان می دهد که عوامل اقتصادی تأثرگذارترین مولفه مدل ارتقاء تاب آوری و ظرفیت یادگیری، تأثیرپذیرترین مولفه مدل ارتقاء تاب آوری در کلانشهر تبریز بوده است. 

کلیدواژه‌ها

تاب آوری جامعه؛ تحلیل تم؛ مدلسازی ساختاری- تفسیری

مراجع

Adams, T. M. & Bekkem, K. R. & Toledo-Durán, E. J. (2012). Freight resilience measures. Journal of Transportation Engineering, 138(11), 1403-1409.

Adger, W. N. & Hughes, T. P. & Folke, C. & Carpenter, S. R. & Rockstrom, J. (2005). Social-ecological resilience to coastal disasters. Science, 309(5737), 1036-1039.

Aldrich, D. P. & Meyer, M. A. (2015). Social capital and community resilience. American behavioral scientist, 59(2), 254-269.

Barkham, R. J. & Brown, K. & Parpa, C. & Breen, C. & Carver, S. & Hooton, C. (2013). Resilient cities: A Grosvenor research report. Grosvenor Global Outlook.

Barnett, J. (2001). Adapting to climate change in Pacific Island countries: the problem of uncertainty. World development, 29(6), 977-993.

Bruneau, M. & Chang, S. E. & Eguchi, R. T. & Lee, G. C. & O'Rourke, T. D. & Reinhorn, A. M. & Von -- Winterfeldt, D. (2003). A framework to quantitatively assess and enhance the seismic resilience of communities. Earthquake spectra, 19(4), 733-752.

Chandra, A. & Acosta, J. & Howard, S. & Uscher-Pines, L. & Williams, M. & Yeung, D. & Meredith, L. S. (2011). Building community resilience to disasters: A way forward to enhance national health security. Rand health quarterly, 1(1).

Cimellaro, G. P. & Reinhorn, A. M. & Bruneau, M. (2010). Seismic resilience of a hospital system. Structure and Infrastructure Engineering, 6(1-2), 127-144.

Cutter, S. L. (2016). The landscape of disaster resilience indicators in the USA. 

Mendonça, D. & Amorim, I. & Kagohara, M. (2019). An historical perspective on community resilience: The case of the 1755 Lisbon Earthquake. International Journal of Disaster Risk Reduction, 34, 363-374.

Cutter, S. L. & Barnes, L. & Berry, M. & Burton, C. & Evans, E. & Tate, E. & Webb, J. (2008). A place-based model for understanding community resilience to natural disasters. Global environmental change, 18(4), 598-606.

Demiroz, F. & Haase, T. W. (2019). The concept of resilience: a bibliometric analysis of the emergency and disaster management literature. Local government studies, 45(3), 308-327.

Doorn, N. (2017). Resilience indicators: Opportunities for including distributive justice concerns in disaster management. Journal of Risk Research, 20(6), 711-731.

- Folke, C. (2006). Resilience: The emergence of a perspective for social–ecological systems analyses. Global environmental change, 16(3), 253-267.

Folke, C. & Carpenter, S. & Elmqvist, T. & Gunderson, L. & Holling, C. S. & Walker, B. (2002). Resilience and sustainable development: building adaptive capacity in a world of transformations. AMBIO: A journal of the human environment, 31(5), 437-440.

Fox-Lent, C. & Bates, M. E. & Linkov, I. (2015). A matrix approach to community resilience assessment: an illustrative case at Rockaway Peninsula. Environment Systems and Decisions, 35(2), 209-218.

Gregorowski, R. & Dorgan, A. & Hutchings, C. (2017). Resilience measurement: MEL approaches in practice. Challenges and lessons in operationalizing resilience measurement frameworks—Experience and lessons from CoP stakeholders. Hove, England: ITAD Ltd.

Haimes, Y. Y. (2009). On the definition of resilience in systems. Risk Analysis: An International Journal, 29(4), 498-501.

Holling, C. S. (1973). Resilience and stability of ecological systems. Annual review of ecology and systematics, 1-23.

Jordan, E. & Javernick-Will, A. (2013). Indicators of community recovery: content analysis and Delphi approach. Natural hazards review, 14(1), 21-28.

Kirsch, T. D. & Mitrani-Reiser, J. & Bissell, R. & Sauer, L. M. & Mahoney, M. & Holmes, W. T. & De La Maza, F. (2010). Impact on hospital functions following the 2010 Chilean earthquake. Disaster medicine and public health preparedness, 4(2), 122-128.

Klein, R. J. & Nicholls, R. J. & Thomalla, F. (2003). Resilience to natural hazards: How useful is this concept. Global environmental change part B: environmental hazards, 5(1), 35-45.

Klein, R. J. & Nicholls, R. J. & Thomalla, F. (2003). Resilience to natural hazards: How useful is this concept. Global environmental change part B: environmental hazards, 5(1), 35-45.

Koliou, M. & van de Lindt, J. W. & McAllister, T. P. & Ellingwood, B. R. & Dillard, M. & Cutler, H. (2020). State of the research in community resilience: Progress and challenges. Sustainable and resilient infrastructure, 5(3), 131-151.

Kwok, A. H. & Doyle, E. E. & Becker, J. & Johnston, D. & Paton, D. (2016). What is ‘social resilience’? Perspectives of disaster researchers, emergency management practitioners, and policymakers in New Zealand. International Journal of Disaster Risk Reduction, 19, 197-211.

- Lavelle, F. M. & Ritchie, L. A. & Kwasinski, A. & Wolshon, B. (2015). Critical assessment of existing methodologies for measuring or representing community resilience of social and physical systems. NIST GCR, 15-1010.

Localize, B. (2009). Community resilience toolkit: A workshop guide for community resilience planning. In Oakland, Bay Localize. www. baylocalize. org/toolkit. https://tribalclimateguide. uoregon. edu/climate-programs/ community-resilience-toolkit-workshop-guide-community-resilience-planning, date (Vol. 19, p. 2020).

Maguire, B. & Hagan, P. (2007). Disasters and communities: understanding social resilience. Australian Journal of Emergency Management, The, 22(2), 16-20.

Manyena, S. B. (2006). The concept of resilience revisited. Disasters, 30(4), 434-450.

Masterson, J. H, Peacock, W. G, Van Zandt, S. S, Grover, H, Schwarz, L. F, & Cooper, J. T. (2014). Planning for community resilience: A handbook for reducing vulnerability to disasters (pp. 1-58). Island Press/Center for Resource Economics.

Mileti, D. (1999). Disasters by design: A reassessment of natural hazards in the United States. Joseph Henry Press.

Norris, F. H. & Stevens, S. P. & Pfefferbaum, B. & Wyche, K. F. & Pfefferbaum, R. L. (2008). Community resilience as a metaphor, theory, set of capacities, and strategy for disaster readiness. American journal of community psychology, 41(1), 127-150.

Ouyang, M. & Dueñas-Osorio, L. & Min, X. (2012). A three-stage resilience analysis framework for urban infrastructure systems. Structural safety, 36, 23-31.

Paton, D. & Johnston, D. (2001). Disasters and communities: vulnerability, resilience and preparedness. Disaster Prevention and Management: An International Journal, 10(4), 270-277.

Paton, D. & Johnston, D. (2001). Disasters and communities: vulnerability, resilience and preparedness. Disaster Prevention and Management: An International Journal, 10(4), 270-277.

Pfefferbaum, R. L. & Pfefferbaum, B. & Van Horn, R. L. & Klomp, R. W. Norris, F. H. & Reissman, D. B. (2013). The communities advancing resilience toolkit (CART). Journal of public health management and practice, 19(3), 250-258.

Pickett, S. T. & Cadenasso, M. L. & Grove, J. M. (2004). Resilient cities: meaning, models, and metaphor for integrating the ecological, socio-economic, and planning realms. Landscape and urban planning, 69(4), 369-384.

Resilience, A. (2007). Research on resilience in social-ecological systems a basis for sustainability. Retrieved February 17, 2007, from http://www.resalliance.org/576.php.

Rockström, J. (2003). Resilience building and water demand management for drought mitigation. Physics and Chemistry of the Earth, Parts A/B/C, 28(20-27), 869-877.

Rose, A. (2004). Defining and measuring economic resilience to disasters. Disaster Prevention and Management, 13(4), 307-314.

Rose, A. (2016). Measuring economic resilience to disasters: An overview. An edited collection of authored pieces comparing, contrasting, and integrating risk and resilience with an emphasis on ways to measure resilience, 197.

Rose, A. Z. (2009). Economic resilience to disasters. CREATE Research Archive, Published Articles & Papers. Paper 75.

Rose, A. & Liao, S. Y. (2005). Modeling regional economic resilience to disasters: A computable general equilibrium analysis of water service disruptions. Journal of regional science, 45(1), 75-112.

Saja, A. A. & Teo, M. & Goonetilleke, A. & Ziyath, A. M. (2018). An inclusive and adaptive framework for measuring social resilience to disasters. International journal of disaster risk reduction, 28, 862-873.

Saja, A. A. & Teo, M. & Goonetilleke, A. & Ziyath, A. M. (2021). Assessing social resilience in disaster management. International Journal of Disaster Risk Reduction, 52, 101957.

Scherzer, S. & Lujala, P. & Rød, J. K. (2019). A community resilience index for Norway: An adaptation of the Baseline Resilience Indicators for Communities (BRIC). International Journal of Disaster Risk Reduction, 36, 101107.

Sherrieb, K. & Norris, F. H. & Galea, S. (2010). Measuring capacities for community resilience. Social indicators research, 99(2), 227-247.

Tiernan, A. & Drennan, L. & Nalau, J. & Onyango, E. & Morrissey, L. & Mackey, B. (2019). A review of themes in disaster resilience literature and international practice since 2012. Policy design and practice, 2(1), 53-74.

Tierney, K. (2009). Disaster response: Research findings and their implications for resilience measures (Vol. 6). Oak Ridge, TN: CARRI research report.

Timmerman, P. (1981). Vulnerability, resilience and the collapse ofsociety. A ReviewofModels and Possible Climatic Appli-cations. Toronto, Canada. Institute for Environmental Studies, University of Toronto.

Walter, J. (Ed.). (2004). World disasters report 2004: Focus on community resilience. Kumarian.