بررسی تفاوت میان‌فرهنگی قرآن و زبان عربی پیرامون نگاه ابزاری به زن

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

مقاله 1، دوره 18، شماره 56، آبان 1402، صفحه 9-28   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسندگان

حامد اکبرپور¹؛ علی علیزاده^{* 2}؛ شهلا شریفی²

¹دانش آموخته دکتری تخصصی زبان‌شناسی همگانی دانشگاه فردوسی

²دانشیار گروه زبان شناسی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

هدف از انجام این پژوهش بررسی تمایز بین زبان عربی و زبان قرآن به‌مثابه زبانی قرآن-ویژه در رابطه با رویکردهای ابزارانگارانه نسبت به زن با نگاهی شناختی-فرهنگی-گفتمانی است. برای این منظور، ابتدا معادل و سپس جنس دستوری تعداد 301 ابزارواژۀ رایج، در زبان عربی تعیین و نیز 11 ابزارواژۀ مندرج در قرآن استخراج و سپس به روشی کیفی-کمی و مبتنی بر چارچوب نظری زبان‌شناسی‌فرهنگی مورد مقایسه و تحلیل قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که فرضیۀ نگارندگان مبنی بر عدم وجود نگاه ابزارانگارانه نسبت به زن در قرآن و قرآن-ویژگی زبان نص با توجه به عدم کاربرد عامدانه و آگاهانۀ ابزارواژه‌های دارای جنس دستوری مؤنث در آن براساس راهبرد حذف ون‌لیوون و نیز در مقایسه با عهدین، به لحاظ کیفی، و به لحاظ کمی سطح معنی‌داری کمتر از 05/0 در آزمون کای‌دو در سنجش اختلاف بسامد ابزارواژه‌های دارای جنس دستوری مؤنث در زبان عربی و زبان قرآن مورد تأیید قرار می‌گیرد. 

کلیدواژه‌ها

زبان‌شناسی فرهنگی؛ گفتمان‌شناسی شناختی؛ زبان عربی؛ زبان قرآن؛ ابزارانگاری زن

مراجع

قرآن کریم (1398). مترجم: معزی، محمد‌کاظم. تهران: صابرین.
اکبرپور، حامد؛ علیزاده، علی و شریفی، شهلا (1401). «بررسی شناختی نگاه ابزاری به زن در جوامع زبانی روسی و یونانی». مطالعات میان‌فرهنگی، دوره 17 شماره 50: 99-118.
اکو، امبرتو (2007/1389). نشانه‌شناسی، ترجمه پیروز ایزدی، تهران: ثالث.
باباحاجیانی، احمد (1383). کلمه به کلمه با قرآن؛ فرهنگ لغات قرآنی، تهران: توکلی.
باهنر، محمد‌جواد؛ هاشمی رفسنجانی، علی اکبر (1372). جهان در عصر بعثت، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
بی‌نام (2017). «تقریر مصیر فلسطین بین سندان الصهاینه و مطرقه عملائهم». کنفرانس بین‌المللی حمایت از انتفاضۀ فلسطین. قابل دسترسی در: https://icpalestine.parliran.ir/icp/ar/Content
دهقان، مجید (1395). جنسیت و زبان قرآن، قم: مرکز تحقیقات زن و خانواده.
رحیم‌پور، مهناز (1389). «حقایق علمی و رویکرد صنعتی در قرآن کریم»، بشارت، 13. (76).
سپهری، محمد (1387). «تاریخ قرآن‌نویسی»، پژوهشنامۀ علوم و معارف قرآن کریم، شماره 1.
طباطبایی، سید محمد‌حسین (1363). تفسیر المیزان. ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.
عبد‌اله‌پور، نازی (1387). «مقایسه تطبیقی وضعیت زنان کشور عربستان با وضعیت ایده‌آل زن مسلمان»، زن و مطالعات خانواده، 1. (1).
لسانی فشارکی، محمدعلی و مرادی زنجانی، حسین (1391). روش تحقیق موضوعی در قرآن کریم، قم: مؤسسه بوستان کتاب.
معلوف، لویس (1367). المنجد فی اللغه و الاعلام، تهران: انتشارات اسماعیلیان.
مکارم شیرازی، ناصر و همکاران. (1383). تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

Barlas, A. & Finn, D. R. (2019). Believing Women in Islam: A Brief Introduction. Austin: University of Texas Press.
Barlas, A. (2019). Believing Women in Islam: Unreading Patriarchal Interpretations of the Qur'an. Austin: University of Texas Press.
Cikara, M., Eberhardt, J. & Fiske, S. (2010). “From Agents to Objects: Sexist Attitudes and Neural Responses to Sexualized Targets”. Journal of cognitive neuroscience. 23. 540-51. 10.1162/jocn.2010.21497.
Farwaneh, S. (2005). “Asymmetries of Male/Female Representation in Arabic”. In Gender and the Language of Religion, 41-62. Jule, A. (Ed.). London: Palgrave Macmillan UK.
Fiske, S. (2009). “Women as Sex Objects”. Reported by Christie Nicholson at: < - https://www.scientificamerican.com/podcast/episode/women-as-sex-objects-09-02-17/> & < https://flex.acast.com/www.scientificamerican.com/podcast/podcast.mp3?fileId
Geeraerts, D. (2006). Cognitive Linguistics: Basic Readings. Berlin: Walter de Gruyter GmbH & Co.
Kuthair, M. A. R. (2020). “Feminization and Masculinization of the Word Sun in the Holy Quran: A Semantic Study”. Journal of the College of Education for Women, Vol. 31, no. 3, pp. 25-42.
Muassomah, M., Fitriani, L. & Yurisa, P. (2020). Sexism of Gender in Arabic Vocabulary and Its Influence in Social Culture. Buletin Al-Turas. 26. 55-67.
Rosch, E. (1975). “Cognitive Representations of Semantic Categories”. Journal of Experimental Psychology (104), 192-233.
Sharifian, F. (2017). Cultural Linguistics. Amsterdam; Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
The Holy Bible: Translated from the Latin Vulgate, Diligently Compared with the Hebrew, Greek, and Other Editions in Divers Languages. (1914). NY: P. J. Kenedy.
Van Leeuwen, T. (2008). Discourse and Practice. New York: Oxford University Press, Inc.